Η Ουκρανία είναι προεδρική κοινοβουλευτική δημοκρατία με ημιπροεδρικό σύστημα (πρόεδρος και πρωθυπουργός), που εκχωρεί στον πρόεδρο αυξημένες αρμοδιότητες και σημαντικές εξουσίες. Ο πρόεδρος της Ουκρανίας, σύμφωνα με το σύνταγμα, είναι η κεφαλή του κράτους, εγγυητής της εθνικής κυριαρχίας και της εδαφικής ακεραιότητας, καθώς και θεματοφύλακας του συντάγματος, των νόμων και των δικαιωμάτων των πολιτών.

Στο δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών, στις  21 Απριλίου 2019, ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι έλαβε το 73 τοις εκατό των ψήφων έναντι του 25 τοις εκατό του Ποροσένκο και εξελέγη πρόεδρος της Ουκρανίας. Με τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022, ο Ζελένσκι κήρυξε στρατιωτικό νόμο στη χώρα και στη συνέχεια γενική επιστράτευση. Η προεδρική θητεία του Ζελένσκι έληξε επίσημα στις 20 Μαΐου 2024, αλλά ο ίδιος αρνείται να διεξάγει προεδρικές εκλογές μέχρι την άρση του στρατιωτικού νόμου στη χώρα.

Το κοινοβούλιο (Βερχόβνα Ράντα) της Ουκρανίας ενέκρινε στις 25 Φεβρουαρίου 2025, με συντριπτική πλειοψηφία ψήφισμα, που ήταν στην ουσία συμβολική ένδειξη υποστήριξης της νομιμότητας του Ζελένσκι. «Η Βερχόβνα Ράντα υπενθυμίζει για άλλη μια φορά ότι ο Πρόεδρος της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι εξελέγη σε ελεύθερες, διαφανείς και δημοκρατικές εκλογές. Η εντολή του δεν αμφισβητείται από τον ουκρανικό λαό ή τη Βερχόβνα Ράντα», αναφέρει το ψήφισμα.

Κανένας δεν αμφισβητεί την εκλογή του, αλλά πολλοί αμφισβητούν την παράταση της θητείας του και άρα τη νομιμότητα του ως προέδρου, μετά την 20^η Μαΐου 2024. Το ουκρανικό σύνταγμα ΔΕΝ ΠΡΟΒΛΕΠΕΙ ΤΗΝ ΑΝΑΒΟΛΗ ΤΩΝ ΠΡΟΕΔΡΙΚΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΙΣΧΥΟΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΥ ΝΟΜΟΥ, ΑΛΛΑ ΠΡΟΒΛΕΠΕΙ ΤΗΝ ΑΝΑΒΟΛΗ ΓΙΑ   ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ.

Πιο συγκεκριμένα στο Άρθρο 83 του ουκρανικού συντάγματος προβλέπεται ότι σε περίπτωση επιβολής στρατιωτικού ή έκτακτου νόμου στην Ουκρανία ή σε συγκεκριμένες περιοχές της οι βουλευτικές εκλογές για τη Βερχόβνα Ράντα αναβάλλονται. Ο στρατιωτικός νόμος εφαρμόζεται σε περιπτώσεις εξωτερικής απειλής ή πολέμου και δεν έχει προκαθορισμένη διάρκεια, ενώ η κατάσταση έκτακτης ανάγκης αφορά εσωτερικές κρίσεις και έχει σαφώς καθορισμένη χρονική διάρκεια (30 ή 60 ημέρες).

Η απουσία ρητής διάταξης για την παράταση της προεδρικής θητείας δημιουργεί νομικό κενό, που μπορεί να εκμεταλλευτεί η ηγεσία για να παραμείνει στην εξουσία χωρίς δημοκρατική εντολή.

Το μοναδικό σημείο του συντάγματος που σχετίζεται με αυτό βρίσκεται στην τελευταία πρόταση του άρθρο 108: «Ο πρόεδρος της Ουκρανίας εκλέγεται για θητεία πέντε ετών. Ο πρόεδρος μπορεί να επανεκλεγεί για μία μόνο επιπλέον θητεία. ΑΝ Η ΘΗΤΕΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΛΗΞΕΙ, ΑΛΛΑ ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ΔΙΕΞΑΧΘΕΙ ΕΚΛΟΓΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΛΟΓΗ ΝΕΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ, Ο ΤΩΡΙΝΟΣ ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΠΑΡΑΜΕΝΕΙ ΣΤΗ ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΜΕΧΡΙ ΝΑ ΑΝΑΛΑΒΕΙ ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ Ο ΝΕΟΣ ΠΡΟΕΔΡΟΣ.».

Η επιβολή του στρατιωτικού νόμου, σύμφωνα με τον Ζελένσκι, εξηγεί γιατί «ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ΔΙΕΞΑΧΘΕΙ ΕΚΛΟΓΕΣ», αλλά όπως είδαμε, το  ουκρανικό σύνταγμα ΔΕΝ ΠΡΟΒΛΕΠΕΙ ΤΗΝ ΑΝΑΒΟΛΗ ΤΩΝ ΠΡΟΕΔΡΙΚΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΙΣΧΥΟΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΥ ΝΟΜΟΥ.

Μόνο το Συνταγματικό Δικαστήριο επιτρέπεται να ερμηνεύσει το σύνταγμα και να ελέγξει εάν οι υπόλοιποι νόμοι τελούν σε συμφωνία με αυτό. Άρα μόνο το Συνταγματικό Δικαστήριο είναι αυτό που θα πρέπει να δώσει μία οριστική απάντηση στην όλη συζήτηση. Όμως οι συνταγματικοί δικαστές δεν μπορούν να εξετάσουν τέτοια ζητήματα αυτεπαγγέλτως. Στο Συνταγματικό Δικαστήριο μπορούν να προσφύγουν ο πρόεδρος και η κυβέρνηση, το Ανώτατο Δικαστήριο της Ουκρανίας, μία ομάδα τουλάχιστον 45 βουλευτών ή ο αρμόδιος για τα ανθρώπινα δικαιώματα επίτροπος του κοινοβουλίου.

Τον Φεβρουάριο του 2024, το προεδρικό γραφείο ετοίμασε προσφυγή προς το Συνταγματικό Δικαστήριο για να ζητήσει ερμηνεία σχετικά με το αν το σύνταγμα επιτρέπει τη διεξαγωγή προεδρικών εκλογών κατά τη διάρκεια στρατιωτικού νόμου και για τη νομιμότητα της προεδρικής εξουσίας μετά τη λήξη της πενταετούς θητείας. Το αίτημα δεν υποβλήθηκε ποτέ. Παρόμοιο αίτημα δεν έχουν υποβάλει μέχρι σήμερα και οι υπόλοιποι που έχουν το δικαίωμα. Τυχαίο; Δε νομίζω.

Υπάρχει, όμως, απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου από τον Μάιο 2014 που σχετίζεται με τη διάρκεια της προεδρικής θητείας. Η απόφαση ορίζει ότι όποιος εκλεγεί πρόεδρος, είτε οι εκλογές είναι τακτικές είτε πρόωρες, θα έχει πλήρη θητεία πέντε ετών. Αυτή η διάρκεια, σύμφωνα με την απόφαση, είναι η μόνη που προβλέπεται από το σύνταγμα. Συνεπώς αποκλείεται νομικά η «παράταση» της θητείας πέραν της πενταετίας υπό οποιεσδήποτε συνθήκες.

Βιβλιογραφία

CONSTITUTION OF UKRAINE (The Official Bulletin of the Verkhovna Rada of Ukraine). https://natlex.ilo.org/dyn/natlex2/natlex2/files/download/45425/UKR-45425%20%28EN%29.pdf?utm_source=chatgpt.com

Вісник Конституційного Суду України № 3/2014. https://web.ccu.gov.ua/sites/default/files/docs/visnyk_3_2014.pdf?utm_source=chatgpt.com