Σχετικά με την «νέα τακτική» του παρτιζάνικου αγώνα και την συνεισφορά του Ζίβκοφ

Η διάλυση της ταξιαρχίας και «οι επιστολές»

Σύμφωνα με την επίσημη ιστορία της παρτιζάνικης ταξιαρχίας «Τσαβντάρ» στη συνεδρίαση στις 2 Μαΐου 1944, το Τρίτο τάγμα με διοικητή τον Стефан Халачев, το οποίο επιχειρεί ήδη στην περιοχή του Пирдоп δεν επηρεάζεται από την αναδιοργάνωση, ενώ το Πρώτο και το Δεύτερο τάγμα μειώνονται αριθμητικά και με αυτούς τους ελεύθερους μαχητές συγκροτείται νέο τάγμα που ονομάζεται τάγμα Πεδίου. Στο Πρώτο τάγμα τοποθετούνται ο Стоимен Ангелков, στη θέση του διοικητή και ο  Илия Манов, στη θέση του πολιτικού κομισάριου. Στο Δεύτερο τάγμα διοικητής ο Борис Георгиев  και πολιτικός κομισάριος ο Аспарух Еленков. Το κάθε τάγμα αποτελείται από 3 τσέτες. Στο τάγμα Πεδίου που αριθμεί μόλις 35 άτομα, τοποθετούνται  ο Тодор Дачев – διοικητής και ο Веселин Андреев – πολιτικός κομισάριος.

Οι διαταγές για το Πρώτο και το Δεύτερο τάγμα είναι να αποφύγουν την περικύκλωση από τον εχθρό και να κινηθούν προς τη Средна гора και τη Ροδόπη, ενώ για το τάγμα Πεδίου να παραμείνουν στην περιοχή ανάμεσα στις βουνοκορφές του Мургаш και της Баба και να επιχειρούν στην περιοχή που μέχρι τότε δρούσε το απόσπασμα Τσαβντάρ¹.   Αμέσως μετά το τέλος της συνεδρίασης του επιτελείου της ταξιαρχίας, το τάγμα Πεδίου αναχωρεί για το χωριό Ябланица. Μαζί τους πηγαίνει και ο Τόντορ Ζίβκοφ. Το επιτελείο της ταξιαρχίας μαζί με το Πρώτο και το Δεύτερο τάγμα πριν αναχωρήσουν για τη Средна гора, στις 2 Μαΐου, το βράδυ, κάνουν επιδρομή στο μοναστήρι της Ελέσνιτσα (Елешнишки манастир) για να προμηθευτούν τροφή και να διανυκτερεύσουν κάπου ζεστά μιας και τις προηγούμενες μέρες είχε χιονίσει και οι θερμοκρασίες ήταν ιδιαίτερα χαμηλές. Την ίδια ώρα ισχυρές δυνάμεις του Στρατού και της Χωροφυλακής κινούνται προς το μοναστήρι. Τα ξημερώματα η ομάδα του Ж. Колев που περιπολεί περίπου ένα χιλιόμετρο μακριά από το μοναστήρι, όταν αντιλαμβάνεται την παρουσία του εχθρού ανοίγει πυρ, με αποτέλεσμα να γίνουν αντιληπτοί από τους υπόλοιπους και να αποτραπεί η περικύκλωσή τους. Η μάχη που ακολουθεί είναι άνιση.

Χάρτης № 1

Σύμφωνα με τη συγγραφική ομάδα της επίσημης ιστορίας της παρτιζάνικης ταξιαρχίας Τσαβντάρ: «απέναντι σε δύο τάγματα 220 ατόμων, είχαν αντιπαραταχθεί πάνω από 30 χιλιάδες στρατιώτες, χωροφύλακες, αστυνομικοί. Ο εχθρός κινούνταν τόσο από τη Σόφια, όσο και από το Μπότεβγκραντ… καλά εξοπλισμένος… Από την άλλη το 1/3 των παρτιζάνων ήταν άοπλοι, άλλοι κρατούσαν μαγκούρες… μόνο καμιά εκατοστή ήταν πραγματικά οπλισμένοι.»².

Σχετικά με τις δυνάμεις των επιτιθέμενων ο Добри Джуров  στα δικά του απομνημονεύματα κάνει λόγο για 12 και όχι 30 χιλιάδες άτομα³.

Η μόνη δίοδος διαφυγής των παρτιζάνων είναι προς τα βόρεια, προς την βουνοκορυφή Μουργκάς, στην οποία καταφέρνουν να φτάσουν κατά το μεσημέρι. Από κει, και ενώ ο εχθρός, τους ακολουθεί κατά πόδας, αποφασίζουν να συνεχίσουν την ίδια πορεία – βόρεια, να περάσουν το λόφο του Καλογιάν (Калоянов рид) και να ανέβουν στη Стара планина. Όμως μετά από ένα δωδεκάωρο αδιάκοπο κυνηγητό, με 8 νεκρούς και αρκετούς τραυματίες, οι τάξεις των παρτιζάνων έσπασαν και πολλοί τράπηκαν σε ασυντόνιστη φυγή, κατεβαίνοντας την πλαγιά προς το ποτάμι της Ябланица. Οι παρτιζάνοι διασκορπίζονται σε 4 κυρίως ομάδες⁴.

Μια ομάδα 8 ατόμων γύρω από τον Б. Тошков και Боян Ангелов, κατευθύνεται δυτικά και στις 8 Μαΐου καταφέρνει να φτάσει στην τοποθεσία «Драгуната» στο Логорско⁵.

Μια δεύτερη ομάδα γύρω από τον υποδιοικητή της ταξιαρχίας Д. Кирков, με τους Т. Переновски, Ст. Костов και άλλους 44 καλά οπλισμένους παρτιζάνους καταφέρνει να διασχίσει τον αυτοκινητόδρομο Σόφια-Μπότεβγκραντ λίγο πάνω από το ύψος του χωριού Чурек και να κρυφτεί στην περιοχή «Прекръста», λίγα χιλιόμετρα μακριά από το χωριό Осоица⁶.

Η τρίτη ομάδα γύρω από τον πολιτικό κομισάριο της ταξιαρχίας  Стамо Керезов και τον επιτελάρχη της Πρώτης ΕΕΖ, Здравко Георгиев, και άλλα 30 άτομα, κυρίως άοπλους, στην αρχή κινούνται μαζί δυτικά αλλά στη συνέχεια, κοντά στο χωριό Огоя χωρίζουν. Μια ομάδα 10 ατόμων με επικεφαλής τον Марин Кръстев Гайдарски (Бай Кольо) κατευθύνονται προς το Μπότεβγκραντ, ενώ οι υπόλοιποι προς το χωριό Бакьово, μιας και οι περισσότεροι είναι από εκείνα τα μέρη και θα μπορέσουν να κρυφτούν σε συγγενείς και άτομα της επιμελητείας (ятаци), ή έτσι τουλάχιστον ελπίζουν⁷. Σύμφωνα με τα απομνημονεύματα του Здравко Георгиев: «Σε αυτή την δύσκολη κατάσταση για εμένα ως επιτελάρχη της ζώνης, τέθηκε το ζήτημα μια ώρα νωρίτερα να περάσω από την άλλη όχθη του Искър και να φτάσω με κάποιο τρόπο στη Σόφια. Να έρθω σε επαφή με την νομαρχιακή καθοδήγηση και να πάρουμε γρήγορα μέτρα για την αποκατάσταση της ταξιαρχίας „Τσαβντάρ“. Οποιαδήποτε καθυστέρηση, οποιαδήποτε αδράνεια, θα μπορούσε να είχε ακόμη πιο σοβαρές συνέπειες. Για αυτό και αποφασίσαμε, εγώ, η  Ана Вескова και άλλοι δύο παρτιζάνοι από τα γύρω χωριά να κινηθούμε προς το Реброво να περάσουμε στην απέναντι όχθη και από κει…»⁸. Τι είδους «αποκατάσταση» γύρευε ο Георгиев, δεν αναφέρει. Το μόνο σίγουρο είναι ότι ο επιτελάρχης της Πρώτης ΕΕΖ, την κρίσιμη ώρα της μάχης, αυτό που κάνει είναι να αφήσει το πεδίο, και να έρθει στη Σόφια. Όπως θα δούμε παρακάτω, η ηγεσία του Κόμματος, από τον Απρίλιο μέχρι και τον Ιούνιο, βρισκόταν στο Πλόβντιφ, άρα γιατί να πάει ο Георгиев στη Σόφια; Αλλά και ο πολιτικός κομισάριος της ταξιαρχίας  Стамо Керезов «έδωσε οδηγίες στους παρτιζάνους που προέρχονταν από τα γύρω χωριά να επιστρέψουν σε αυτά και όσοι είναι πρωτευουσιάνοι, να επιστρέψουν στη Σόφια. Με μια ομάδα που κατευθύνθηκε προς τη Σόφια αναχώρησε και ο ίδιος»⁹. Οι περισσότεροι από αυτούς τελικά συλλαμβάνονται.  

Μία τέταρτη ομάδα 17 μαχητών γύρω από τον διοικητή της ταξιαρχίας Добри Джуров, κατευθύνεται ανατολικά και μετά νότια προς το χωριό Чурек. Σύμφωνα με την επίσημη ιστορία της ταξιαρχίας «Τσαβντάρ», ο Джуров, που τραυματίστηκε στο χέρι, στις 3 Μαΐου, μαζί με τον Ж. Колев θα συνεχίσουν προς την περιοχή του Новоселци (Елин Пелин) για να του παρασχεθεί ιατρική βοήθεια¹⁰. Ο Тоне Переновски, όμως θυμάται ότι οι άλλοι παρτιζάνοι «όταν είδαν ότι ο Лазар (το ψευδώνυμο του Джуров, σσ.) ήταν τραυματίας, απλώς τον εγκατέλειψαν με τον σύντροφο Мильо (το ψευδώνυμο του Колев, σσ.)¹¹. Σε κάθε περίπτωση ο Ж. Колев είναι διοικητής τσέτας. Γιατί δεν αναθέτει σε ένα-δύο παρτιζάνους την αποστολή να βοηθήσουν τον Джуров; Γιατί ο διοικητής της ταξιαρχίας δέχεται να τον συνοδέψει ένας διοικητής και όχι ένας απλός παρτιζάνος; Σύμφωνα με τον Владимир Мигев, ο Джуров μαζί με τον Колев, πηγαίνουν στο πατρικό του δεύτερου, στο Борисовград (σημερινό Първомай)¹². Ο ίδιος ο Ж. Колев στα απομνημονεύματά του θα γράψει: «Τον Ιούνιο και τον Ιούλιο τριγυρνούσαμε με τον τραυματία διοικητή της ταξιαρχίας Лазар. Ψάχναμε κατάλληλο μέρος για την νοσηλεία του. Τον Αύγουστο με τον Лазар για ορισμένες μέρες ήμασταν στη Σόφια.»¹³. Όντως οι Джуров και Колев, εμφανίζονται ξανά, μόλις στις 30 Ιουλίου, όπως αναφέρεται στην επίσημη ιστορία της ταξιαρχίας και μάλιστα θα πρέπει να εμφανιστούν στη Σόφια μετά από διαταγή του Ζίβκοφ, για να μετέχουν σε μια συνεδρίαση στις αρχές του Αυγούστου¹⁴.

Πέρα από αυτές τις 4 ομάδες, οι υπόλοιποι, σε μικρότερες ομάδες δυο-τριών ατόμων ή κατά μόνας, προσπαθούν να επιστρέψουν στα μέρη τους.  Όμως έχουν μπλοκαριστεί όλα τα χωριά της περιοχής. Για παράδειγμα ο διοικητής της Αστυνομίας της επαρχίας Новоселска με σήμα του № 3118, διατάζει να περιπολούν σε 24ωρη βάση στα χωριά: Осоица, Саранци, Байлово, Гайтанево, Априлово, Голема Раковица, Сгледници (σημερινό Огняново), Караполци, Богданлия, κλπ. Ο διοικητής δε της Πρώτης μεραρχίας σε επιστολή του № 629, διατάσει «μετά τον εντοπισμό παρανόμων, να ενεργούν ανάλογα με την κατάσταση γρήγορα για την εξόντωσή τους, χωρίς να περιμένουν άνωθεν εντολή.»¹⁵.

Στις 4 Μαΐου, δυο αδέρφια ο Георги και ο Генади Никифорови Тотеви, κινούμενοι μόνοι τους θα πέσουν σε ενέδρα. Ο Георги στη μάχη που ακολουθεί πέφτει νεκρός, ενώ ο αδερφός του πιάνεται αιχμάλωτος. Μετά από βασανιστήρια την επόμενη μέρα εκτελείται και αυτός, αφού προηγουμένως αναγκάστηκε να σκάψει το λάκκο του. Στις 6 Μαΐου, κοντά στο χωριό Столник πέφτουν νεκροί ο Кирил Ценев και ο Борис Митов. Στις 8 Μαΐου, κοντά στο χωριό Локорско  σκοτώνονται άλλοι δύο παρτιζάνοι – ο Алексантър Алаунов каи о Славе Турчов. Στις 12  Μαΐου, θα πέσουν νεκροί από τα πυρά της χωροφυλακής ο Иван Шонев (Митрето), ένας από τους ιδρυτές του αποσπάσματος «Τσαβντάρ» και ο Тодор Филипов, στην τοποθεσία «Червена Шума»  κοντά στο χωριό Потоп. Την ίδια μέρα θα χάσουν την ζωή τους ο Димитър Цветков και ο Цвятко Андонов, στο πευκόδασος κοντά στο χωριό Осоица. Στις 15  Μαΐου στο ίδιο χωριό θα πιαστεί ζωντανός ο τραυματίας Стоил Атанасов και μετά από βασανισμό, θα εκτελεστεί¹⁶.

Στις 16 προς 17 Μαΐου, κινούμενοι από το χωριό Негован προς το χωριό Чепинци θα πέσουν σε ενέδρα οι  γραμματείς των αχτιδικών επιτροπών του ΒΕΚ και της ΕΕΝ, της περιοχής Локорско – Димитър Тошков και Венко Начов. Ο νεαρός  Венко θα πέσει νεκρός στο πεδίο, ενώ ο έμπειρος Димитър θα καταφέρει προς το παρόν, αν και τραυματισμένος στο πόδι, να ξεφύγει και να κινηθεί προς την Орловица. Εξαντλημένος προσπαθεί να κρυφτεί σε ένα αμπελώνα κοντά στην τοποθεσία «Пенчов кръст», όμως γίνεται αντιληπτός από τον Милан Лазариков, ο οποίος αναφέρει την θέση του στη Χωροφυλακή. Θα ακολουθήσει συμπλοκή και για να μην πέσει ζωντανός στα χέρια του εχθρού, ο Димитър Тошков αυτοκτονεί¹⁷.

Σε αντίθεση με το Πρώτο και το Δεύτερο τάγμα, το τάγμα Πεδίου, στο οποίο βρισκόταν και ο Ζίβκοφ στις 3 Μαΐου βρέθηκε κυριολεκτικά στο απυρόβλητο. Βέβαια ο Ζίβκοφ στα απομνημονεύματά του θα δώσει μια τελείως διαφορετική εικόνα: «Εγώ παρέμεινα με το τάγμα Πεδίου, δηλαδή περικυκλωμένοι. Θεώρησα ότι αυτή ήταν η μόνη σωστή επιλογή για μένα, αν και για την προσωπική μου ασφάλεια οι κίνδυνοι εδώ ήταν οι μεγαλύτεροι. Αλλά η προσωπική μου ασφάλεια ελάχιστα με απασχολούσε»¹⁸. Στις 5 Μαΐου το τάγμα Πεδίου μετακινείται δυτικά από το χωριό Ябланица στην τοποθεσία «Драгуната», στο Локорски балкан. Εδώ θα έρθουν, στις 7 Μαΐου, ο Христо Русков και ο Крум Танов και την επομένη, η ομάδα του Б. Тошков. Τότε θα ενημερωθεί ο Ζίβκοφ για το πλήγμα που δέχτηκαν τα δύο τάγματα και τον τραυματισμό του Джуров.

Σύμφωνα με τους συγγραφείς της βιογραφίας του Ζίβκοφ «…το επιτελείο της ταξιαρχίας παύει να υπάρχει ως όργανο διοίκησης… Αυτός … κατανοεί ότι όλη η ευθύνη για την περαιτέρω ύπαρξη και ανάπτυξή της ταξιαρχίας βαρύνει τους δικούς του ώμους.»¹⁹.

Οι συγγραφείς της επίσημης ιστορίας της ταξιαρχίας Τσαβντάρ, με την σειρά τους γράφουν: «η ταξιαρχία έμεινε χωρίς στρατιωτική διοίκηση… Μέχρι να αποκατασταθεί η διοίκηση της ταξιαρχίας αυτός ανέλαβε την στρατιωτική και πολιτική διοίκηση.»²⁰. Για την ιστοριογραφία της εποχής, το διοικητικό κενό έρχεται να καλυφτεί από τον Τόντορ Ζίβκοφ.

Ο Ζίβκοφ, μας λένε οι βιογράφοι του, ψάχνοντας να βρει κάποια λύση, σκέφτεται και το ενδεχόμενο να αναχωρήσει για την Σόφια, για να πάρει οδηγίες, αλλά εκτιμώντας ότι το ζήτημα δεν μπορεί να περιμένει, ότι θα έπρεπε με κάθε τίμημα να διατηρηθεί η μαχητική ικανότητα της ταξιαρχίας, αποφασίζει να δράσει με τον δικό του τρόπο. Χωρίς να αναφέρουν τον Здравко Георгиев, ο οποίος έκανε αυτό ακριβώς – πήγε στην Σόφια, έμμεσα με τον τρόπο αυτό, εξαίρουν την στάση του Ζίβκοφ. Ο ίδιος ο Ζίβκοφ στα απομνημονεύματά του αυτοπενεύεται: «δεν άρμοζε στον πληρεξούσιο της Νομαρχιακής επιτροπής η φυγή»²¹. Η Мария Леонидова στα δικά της απομνημονεύματα, θα αναφέρει χωρίς περιστροφές: «Ο Ιάνκο ήταν που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διατήρηση της ταξιαρχίας „Τσαβντάρ“, καθώς αντί να κατέβει στη Σόφια, όπως ο Здравко Георгиев – Калогян, ηγήθηκε της ταξιαρχίας.»²². Ο Веселин Андреев επίσης επισημαίνει ότι ο Ζίβκοφ «δεν κατέβηκε στη Σόφια, αν και αυτή ήταν η οδηγία της νομαρχιακής επιτροπής, αλλά παρέμεινε στην περιοχή του Мургаш, βοηθώντας στη συγκέντρωση των παρτιζάνων και στην μετάβασή τους προς τις περιοχές του Етрополе και Пирдоп, … ανέλαβε τη στρατιωτική και την πολιτική ηγεσία της ταξιαρχίας καθώς ο Добри Джуров ήταν τραυματίας. Αυτό συνεχίστηκε  τον Μάιο, τον Ιούνιο, έως τα μέσα Ιουλίου.»²³. Ο ίδιος ο Ζίβκοφ στα απομνημονεύματά του θα γράψει: «Ήμασταν σε πολύ δύσκολη θέση. Τι έπρεπε να γίνει; Ίσως θα έπρεπε αμέσως να αναχωρήσω για τη Σόφια, για να εξετάσουμε τι θα έπρεπε να γίνει. Όχι. Εκτίμησα ότι αυτή ήταν μια επικίνδυνη επιλογή. Και ανέλαβα το έργο της διάσωσης της ταξιαρχίας, χωρίς να έχω ειδική εξουσιοδότηση για αυτό.»²⁴.

Για άλλη μια φορά λοιπόν, ο Ζίβκοφ, εμφανίζεται ως «σωτήρας». Σύμφωνα με την ιστοριογραφία της ζιβκοφικής εποχής, τον Μάιο του 1943, «σώζει» τους Εβραίους της Βουλγαρίας και τώρα, τον Μάιο του 1944 «σώζει» τους παρτιζάνους της ταξιαρχίας Τσαβντάρ και όχι μόνο. Σύμφωνα με τους συγγραφείς της επίσημης ιστορίας της ταξιαρχίας Τσαβντάρ: «Ο Τόντορ Ζίβκοφ αναπτύσσει μια νέα γραμμή τακτικής  για την διεξαγωγή του παρτιζάνικου αγώνα, η οποία διορθώνει τις οδηγίες του επιτελείου της Πρώτης ΕΕΖ και του Κεντρικού επιτελείου του ΛΑΕΣ και ουσιαστικά υπερβαίνει τα πλαίσια της ταξιαρχίας Τσαβντάρ και της Πρώτης ΕΕΖ»²⁵. Περίπου με τα ίδια λόγια ο Никифор Горненски στην «Ιστορία του αντιφασιστικού αγώνα στη Βουλγαρία 1939/1944, τόμο 2», αναφέρει: «Η διόρθωση που εισήχθη ήταν ουσιαστικά η ανάπτυξη μιας νέας γραμμής τακτικής… Ως προς τη σημασία της, η εξέλιξη αυτή ξεπέρασε τα όρια της ταξιαρχίας Τσαβντάρ και της Πρώτης ΕΕΖ»²⁶.

Η «νέα τακτική» διατυπώνεται σε μία επιστολή που υποτίθεται ότι έγραψε ο Ζίβκοφ στις αρχές Μαΐου και αντίγραφα της έστειλε «Προς όλα τα κομματικά μέλη και στα μέλη της κομματικής καθοδήγησης του αποσπάσματος και των κομματικών καθοδηγητών Васил, Захари, Кочо, бай Колю»²⁷.

Οι βιογράφοι του αναφέρουν: «Το οδυνηρό και μοιραίο ερώτημα „τι να κάνουμε“ επαναφέρει τον Ζίβκοφ στο πρόβλημα της οργάνωσης και της τακτικής του παρτιζάνικου αγώνα. Η ανάλυση των μαχών της 3ης Μαΐου και η κατάσταση που δημιουργήθηκε μετά, τον έπεισε για πολλοστή φορά πόσο άσκοπο ήταν η δημιουργία μεγάλων παρτιζάνικων μονάδων, υπό τις συνθήκες αγώνα που υπήρχαν τότε στη Βουλγαρία.»²⁸. Τι έπρεπε λοιπόν να γίνει; Ο Ζίβκοφ παραθέτει εφτά οδηγίες. Καταρχάς: «Τα τάγματα να διασπαστούν σε τσέτες οι οποίες διαρκώς θα μετακινούνται. Οι τσέτες να μην έχουν λιγότερους από 30 μαχητές, αλλά ούτε και περισσότερους από 50.»²⁹. Αυτή η δομή θα πρέπει να εφαρμοστεί σε όλα τα τάγματα της ταξιαρχίας, χωρίς εξαιρέσεις. Στην επιστολή στην πρώτη, δεύτερη και τρίτη οδηγία, ο Ζίβκοφ αναφέρεται ξεχωριστά για κάθε ένα από τα τέσσερα τάγματα. Μάλιστα για τα δύο τάγματα που χτυπήθηκαν την 3^η Μαΐου, στο μοναστήρι της Ελέσνιτσα, ο Ζίβκοφ δίνει τις εξής εντολές: «Όπου δεν υπάρχει διοικητής, να εκλεγεί σε γενική συνέλευση, αφού προηγουμένως η οργάνωση βάσης επιλέξει ένα κατάλληλο υποψήφιο και προσεκτικά τον προτείνει στη συνέλευση. Με τον ίδιο τρόπο να εκλεγεί πολιτικός κομισάριος και υποδιοικητής. Καλό θα ήταν η στρατιωτική ηγεσία να είναι παλιοί και δοκιμασμένοι παρτιζάνοι»³⁰. Στην τέταρτη οδηγία ο Ζίβκοφ επισημαίνει: «Στις τσέτες που ακόμα δεν έχουν κομματική καθοδήγηση άμεσα να εκλεγεί.»³¹. Στην πέμπτη οδηγία αναφέρεται στην ηγεσία της ταξιαρχίας: «Ο σύντροφος διοικητής της ταξιαρχίας είναι τραυματίας και πιθανότατα να μην μπορεί πλέον να εκτελεί τα καθήκοντά του. Για τον λόγο αυτό μόλις αποκατασταθεί η επαφή με τον υποδιοικητή (Педро), αυτός με βάση τις οδηγίες αυτής της επιστολής να αναλάβει μαζί με τον πολιτικό κομισάριο τη διοίκηση της ταξιαρχίας.»³². Στο ίδιο σημείο θα κάνει ξεχωριστή αναφορά στον Здравко Георгиев: «Προς το παρόν δεν έχω καμία δυνατότητα να συναντηθώ με τον σύντροφο Калоян. Μόλις αποκατασταθεί η  επαφή μαζί του, να του δοθεί η επιστολή και σε καμία περίπτωση να μην εφαρμοστεί άλλη γραμμή, μέχρι να συναντηθούμε και συνεννοηθούμε.»³³. Η έκτη οδηγία του Ζίβκοφ προς τα στελέχη είναι «να ληφθούν άμεσα μέτρα για την εμψύχωση του ηθικού και την ενδυνάμωση της πειθαρχίας των μαχητών… Οι επιχειρήσεις θα πρέπει να είναι καλά προετοιμασμένες και εκτελεσμένες, χωρίς υπερβολές.»³⁴. Η επιστολή κλείνει με την έβδομη οδηγία που αναφέρεται στην οδηγία του Γκεόργκι Ντιμίτροφ: «Στην πρακτική δουλεία θα καθοδηγήστε από την    οδηγία του „ДЕД“, την οποία και σας στέλνω. Η τελευταία θα πρέπει προσεχτικά να μελετηθεί από την κομματική και στρατιωτική ηγεσία.»³⁵.

Στην μεταζιβκοφική ιστοριογραφία αμφισβητείται η αυθεντικότητα αυτής της επιστολής, όπως και άλλων τριών που συντάχθηκαν από τον Ζίβκοφ τον Μάιο και τον Ιούνιο του 1944³⁶. Οι ιστορικοί Владимир Мигев και Михаил Груев στηρίζουν την επιχειρηματολογία τους στους ορθογραφικούς κανόνες που τηρούνται στις επιστολές. Οι κανόνες αυτοί εισήχθηκαν με την ορθογραφική μεταρρύθμιση της βουλγαρικής γλώσσας στις 27 Φεβρουαρίου 1945, άρα μεταγενέστερα από την αναγραφόμενη ημερομηνία σύνταξης των επιστολών. Αυτή είναι και η απόδειξη της πλαστότητας των επιστολών. Σύμφωνα με τους Мигев και Груев, γράφτηκαν πολύ αργότερα, το 1984, και οι συντάκτες τους έκαναν το λάθος να μην τηρήσουν τους ορθογραφικούς κανόνες της βουλγαρικής γλώσσας που ίσχυαν μέχρι τότε³⁷. Αυτό το επιχείρημα φαίνεται εκ πρώτης όψεως πολύ πειστικό. Όμως δεν στέκει γιατί υπάρχουν και άλλα έγγραφα στα αρχεία που έχουν γραφτεί πριν το 1945 και θεωρούνται αυθεντικά, αν και ακολουθούν ορθογραφικούς κανόνες που θα αποτελέσουν κανόνες της νέας ορθογραφίας. Για να γίνει πιο κατανοητό ας ανοίξουμε μια μικρή παρένθεση στην ιστορία της ορθογραφίας της βουλγαρικής γλώσσας.  

Μετά την Απελευθέρωση (1878), πέρασαν 21 χρόνια μέχρι να ληφθούν επίσημα μέτρα για την εδραίωση ενιαίων ορθογραφικών κανόνων στη βουλγαρική γραφή. Μέχρι τότε η πιο ευρέως χρησιμοποιούμενη ορθογραφία ήταν εκείνη που εφάρμοζε ο Марин Дринов, για αυτό ονομάστηκε και «ορθογραφία του Дринов» (Дриновски правопис). Το 1899, ο τότε υπουργός Δημόσιας Παιδείας Тодор Иванчов, στηριζόμενος στους κανόνες ορθογραφίας του Дринов και σε ορισμένες αλλαγές που είχε κάνει ένα χρόνο πριν, ο προκάτοχός του Иван Вазов, θα εκδώσει κανονισμό για τους πρώτους επίσημους κανόνες ορθογραφίας της βουλγαρικής γλώσσας που θα ονομαστεί «ορθογραφία του Иванчов», (Иванчевски правопис) ή «ορθογραφία των Дринов – Иванчов», (Дриновско-Иванчевски правопис). Οι κανόνες τις «ορθογραφίας του Иванчов» θα τηρηθούν μέχρι το 1921, όταν ο υπουργός Παιδείας Ст. Омарчевски της κυβέρνησης του Ал. Стамболийски (БЗНС), θα πραγματοποιήσει την πρώτη ορθογραφική μεταρρύθμιση με την επίσημη ονομασία «Οδηγός γενικής ορθογραφίας της βουλγαρικής λογοτεχνικής γλώσσας», περισσότερο γνωστή ως «ορθογραφία του Омарчевски» (Омарчевски правопис). Με αυτή την μεταρρύθμιση για πρώτη φορά κωδικοποιείται και η χρήση κεφαλαίων γραμμάτων. Η «ορθογραφία του Омарчевски» αντιμετωπίστηκε με εχθρότητα από τους πιο συντηρητικούς κύκλους και από τους πολιτικούς αντιπάλους του αγροτικού κόμματος, μιας και η αφαίρεση των γραμμάτων «ъ» και «ь» από το αλφάβητο (πτώση στο τέλος των λέξεων και αντικατάσταση με άλλα γράμματα σε άλλες θέσεις της λέξης) και του γράμματος «ѣ» το οποίο αντικαθίσταται από το γράμμα «я» ή το γράμμα «е», θεωρήθηκε ως προδοσία των «συμβόλων της βουλγαρικότητας». Η Βουλγάρικη Ακαδημία Επιστημών αρνήθηκε να αποδεχτεί την ορθογραφική μεταρρύθμιση και μετά το πραξικόπημα του Ал. Цанков, στις 9 Ιουνίου 1923, διορίστηκε αμέσως μια νέα επιτροπή, με επικεφαλής τον καθηγητή Л. Милетич, η οποία πρότεινε με κάποιες ελάχιστες αλλαγές, την εκ νέου εφαρμογή της «ορθογραφίας των Дринов – Иванчов». Αριστεροί πολιτικοί και ο φιλικός τους Τύπος όμως συνέχισε να χρησιμοποιεί την «ορθογραφία του Омарчевски», μέχρι που ο Цанков, για να σταματήσει αυτή την πρακτική κατέστησε την «ορθογραφία του Иванчов», υποχρεωτική με νόμο το 1928. Παρόλα αυτά οι αριστεροί στα  εσωτερικά τους έγγραφα συνέχιζαν να χρησιμοποιούν την «ορθογραφία του Омарчевски». Έτσι εξηγείται και η υιοθέτηση των κανόνων αυτής της ορθογραφίας από τα στελέχη του Κόμματος. Στο ντοκιμαντέρ μεγάλου μήκους του Христо Ковачев: «Човек от народа – Тодор Живков» που έκανε πρεμιέρα το 1981, υπάρχει μία σκηνή (στο 27′ 32″) που ο πολιτικός κομισάριος του τάγματος Πεδίου, Веселин Андреев σε ανύποπτο χρόνο εξιστορώντας για την επιστολή του Ζίβκοφ λέει ότι «αυτή ήταν γραμμένη με βάση την τότε „κομματική ορθογραφία“, χωρίς τα γράμματα „ъ“ και „ь“ στο τέλος των λέξεων, χωρίς το γράμμα „ѣ“ (διπλό Ε)»³⁸. Μετά την 9^η Σεπτέμβρη 1944, η κυβέρνηση του Πατριωτικού Μετώπου διόρισε μια επιτροπή γλωσσολόγων και συγγραφέων για να «εξετάσει τις δυνατότητες απλοποίησης της βουλγαρικής ορθογραφίας». Παρά την έντονη αντίθεση δημοσίων προσώπων και συγγραφέων, συμπεριλαμβανομένων μελών της επιτροπής, όπως ο Елин Пелин, στις αρχές του επόμενου έτους η επιτροπή υπέβαλε στο Υπουργικό Συμβούλιο πρόταση για τη μεταρρύθμιση της βουλγαρικής ορθογραφίας, η οποία εγκρίθηκε και δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης στις 27 Φεβρουαρίου 1945 ως διάταγμα – νόμος.

Με βάση τους κανόνες της τελευταίας ορθογραφικής μεταρρύθμισης:

α) Το γράμμα «ѣ» σταματά να χρησιμοποιείται και αντικαθίσταται από το γράμμα «я» ή το γράμμα «е», για παράδειγμα бѣлъ πλέον γράφεται бял και στον πληθυντικό бѣли σε бели.

β) Το γράμμα «Ѫ» σταματά να χρησιμοποιείται και αντικαθίσταται από το γράμμα «ъ», ή «а» (πιο σπάνια) για παράδειγμα αντί για бѫда, τώρα γράφεται бъда, ή αντί για «тѣ сѫ», τώρα γράφεται «те са».   

γ) Το γράμμα «ъ» δεν γράφεται πλέον στο τέλος των λέξεων όπου δεν έχει ηχητική αξία, για παράδειγμα търгъ, τώρα γράφεται търг.

δ) Το γράμμα «ь» δεν γράφεται πλέον στο τέλος των λέξεων, αλλά παραμένει πριν από το «о» για παράδειγμα Кольо, актьор³⁹.

Η νέα ορθογραφική μεταρρύθμιση του 1945 ακολουθεί τη γραμμή που έθεσε η μεταρρύθμιση της ρωσικής γλώσσας το 1918, από τους μπολσεβίκους και η μεταρρύθμιση της βουλγαρικής ορθογραφίας το 1921 που προώθησε η κυβέρνηση του αγροτικού κόμματος (БЗНС). Ακόμη πριν κωδικοποιηθεί, χρησιμοποιήθηκε ευρέως στα εσωτερικά κομματικά έγγραφα, άρα θα μπορούσε να είχε χρησιμοποιηθεί και από τον Ζίβκοφ. Άρα το επιχείρημα των Мигев – Груев δεν ευσταθεί.

Επίσης δεν ευσταθεί το επιχείρημά τους  ότι η επιστολή γράφτηκε το 1984. Για πρώτη φορά αυτή η επιστολή, καθώς και οι υπόλοιπες θα εμφανιστούν στη συλλογή των П. Георгиев, К. Василев, М. Ерелийска, με τίτλο «Ο ένοπλος αγώνας του βουλγαρικού λαού ενάντια στο φασισμό 1941 – 1944. Έγγραφα» το 1962,  ενώ οι ίδιες οι επιστολές φυλάσσονται στα Κεντρικά Κομματικά Αρχεία (ЦПА, ф. 78, оп. 1, а.е. 66). Ολόκληρη η επιστολή του Ζίβκοφ θα αναδημοσιευτεί και στον Πρώτο τόμο, στα Άπαντα του Ζίβκοφ το 1975⁴⁰ και  στην επίσημη ιστορία της ταξιαρχίας Τσαβντάρ το 1973 και το 1978⁴¹.

Το εάν η επιστολή είναι αυθεντική ή πλαστή θα μπορούσε να διερευνηθεί με την χρησιμοποίηση της κοινής λογικής.

Ας κάνουμε πρώτα ορισμένες παρατηρήσεις σχετικά με το περιεχόμενο της επιστολής:

Καταρχάς η επιστολή έχει παραλήπτες μόνο τα κομματικά μέλη και κομματικά στελέχη του αποσπάσματος (γιατί δεν χρησιμοποιεί τον όρο ταξιαρχία;) και τα κομματικά στελέχη των τοπικών οργανώσεων  που τους αναφέρει με τα ψευδώνυμα τους: Васил, Захари, Кочо, бай Колю. Πρόκειται για τους αποστόλους Ангел Гешков, Димитър Тошков, Благой Бонков και Николай Евтимов, αντίστοιχα⁴².

Ο Ζίβκοφ στην αρχή της επιστολής λέει ότι: «Στην επίθεση κατά των παρτιζάνων συμμετέχουν κάμποσες μεραρχίες του Στρατού και πάνω από την μισή δύναμη της Χωροφυλακής του νομού, συν κυνηγητικά τάγματα.»⁴³. Στις αρχές Μαΐου, όταν βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη η καταδίωξη των παρτιζάνων, όταν ο Ζίβκοφ βρίσκεται στην τοποθεσία «Драгуната» με άλλα 45 άτομα και δεν γνωρίζει την τύχη των υπολοίπων, από πού ξέρει πόσοι τους κυνηγούν και μάλιστα με τέτοια ακρίβεια; Η συγγραφική ομάδα της επίσημης ιστορίας της παρτιζάνικης ταξιαρχίας Τσαβντάρ αναφέρει ότι οι δυνάμεις του εχθρού ήταν πάνω από τριάντα χιλιάδες (δηλαδή πάνω από τρεις μεραρχίες), αλλά σημειώνει σε υποσημείωση ότι «οι παρτιζάνοι μάθανε τον ακριβή αριθμό των φασιστικών δυνάμεων που πήραν μέρος σε αυτές  τις μάχες, μετά την 9^η Σεπτέμβρη 1944.»⁴⁴. Ο Ζίβκοφ όμως, από την τοποθεσία «Драгуната», έχοντας μαντικές ικανότητες καταφέρνει να κάνει την ίδια εκτίμηση για το μέγεθος των εχθρικών δυνάμεων με αυτή που θα κάνει το Κόμμα αργότερα. Αλλά και έτσι να ήταν, πως εμψυχώνεις 400 άτομα, από τα οποία τα μισά είναι άοπλα, όταν τους λες ότι ο αντίπαλος είναι αριθμητικά κάμποσες δεκάδες χιλιάδες και πάνοπλος; Πως τους λες ότι τον καθένα τον κυνηγούν πάνω από 80 άτομα; Λογικά δεν τους το λες. Εκτός και εάν η επιστολή είναι μεταγενέστερη και έχει απολογιστικό χαρακτήρα, δείχνοντας τον συσχετισμό δυνάμεων.         

Σύμφωνα με την επιστολή, ο Ζίβκοφ δίνει την οδηγία,τα τάγματα να διασπαστούν σε τσέτες οι οποίες να μην έχουν λιγότερους από 30 μαχητές, αλλά ούτε και περισσότερους από 50. Μα ήδη, από τις 25 Απριλίου, η ταξιαρχία έχει χωριστεί σε τρία τάγματα και το κάθε τάγμα είναι χωρισμένο σε τσέτες των 30 – 50 μαχητών, ενώ η κάθε τσέτα είναι χωρισμένη σε 3 ομάδες. Μετά από μία βδομάδα, στις 2 Μαΐου ακολουθεί νέα αναδιοργάνωση. Το Πρώτο και το Δεύτερο τάγμα μειώνονται αριθμητικά σε 220 μαχητές και με τους ελεύθερους 35 μαχητές συγκροτείται νέο τάγμα (sic!) που ονομάζεται τάγμα του Πεδίου. Το Πρώτο και το Δεύτερο τάγμα χωρίζεται το καθένα σε 3 τσέτες. Στο Πρώτο τάγμα, στην Πρώτη τσέτα διοικητής είναι ο Стоил Илиев (Свилен), στη Δεύτερη τσέτα ο Илия Белев (Тинко) και στην Τρίτη τσέτα ο Георги Манолов. Στο Δεύτερο Τάγμα στην Πρώτη τσέτα διοικητής είναι ο Желязко Колев, στη Δεύτερη τσέτα ο Боян Тодоров και στην Τρίτη τσέτα ο Илия Христов (Огнян Джотето). Το Τρίτο τάγμα, το οποίο αριθμεί 97 παρτιζάνους, χωρισμένους σε δύο τσέτες, δρούσε ήδη στην περιοχή του Пирдоп και δεν επηρεάστηκε από την αναδιοργάνωση. Στην Πρώτη τσέτα διοικητής είναι ο Петър Мангов (Орлин) και στη Δεύτερη τσέτα ο Никола Николов (Караджата).

Άρα ποιος ο λόγος ο Ζίβκοφ λίγες μέρες μετά να επαναλάβει αυτό που ήδη ισχύει; Στα πρώτα τέσσερα σημεία (οδηγίες) της επιστολής ο Ζίβκοφ λέει τα αυτονόητα και δεν χαράσσει καμία νέα τακτική. Η τακτική που αποφάσισαν να ακολουθήσουν στις 2 Μαΐου είναι «η συνεχής μετακίνηση και οι επιδέξιοι ελιγμοί». Τίποτα νέο δεν προσθέτει σε αυτό το σημείο η επιστολή του Ζίβκοφ.

Όσο αναφορά την πέμπτη οδηγία, σχετικά με την ηγεσία της ταξιαρχίας, πάλι λέει το αυτονόητο. Ο υποδιοικητής για αυτό έχει αυτή την θέση, για να μπορέσει να αναλάβει τη διοίκηση όταν κωλύεται να το κάνει αυτό ο διοικητής. Ο Джуров τραυματισμένος στο χέρι, επιλέγει να πάρει μαζί του τον διοικητή της Πρώτης τσέτας του Δευτέρου τάγματος – Желязко Колев και να γιατροπορευτεί για τους επόμενους δύο μήνες! Λογικό λοιπόν να αναλάβουν τη διοίκηση, ο υποδιοικητής Димитър Кирков και ο πολιτικός κομισάριος Стамо Керезов. Ο Ζίβκοφ στην επιστολή απευθύνεται ξεχωριστά στον Здравко Георгиев, επειδή ο τελευταίος υποτίθεται ότι είχε διαφορετική θέση σχετικά με την τακτική του παρτιζάνικου αγώνα. Όπως έχουμε δει κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Η επιστολή σίγουρα δεν έφτασε στον Георгиев, αλλά ούτε και ο ίδιος στα απομνημονεύματά του κάνει λόγο για την ύπαρξη αυτής της επιστολής.

Στην τελευταία οδηγία του ο Ζίβκοφ αναφέρεται στην οδηγία που έστειλε στις 28 Μαρτίου 1944 ο Γκεόργκι Ντιμίτροφ, η οποία έμεινε γνωστή ως η οδηγία του „ДЕД“. Ο Ζίβκοφ λοιπόν λέει ότι μαζί με την επιστολή τους στέλνει και την οδηγία του „ДЕД“, την οποία θα πρέπει να μελετήσουν και να την χρησιμοποιούν ως πρακτικό οδηγό καθοδήγησης. Εδώ όμως εγείρονται και οι περισσότερες αμφιβολίες για την αυθεντικότητα της ίδιας της επιστολής.

Καταρχάς την ίδια την οδηγία του „ДЕД“ δεν μπορεί να την έχει ο Ζίβκοφ σε γραπτή μορφή. Όταν την έλαβε το ΠΓ στις 28 Μαρτίου του 1944 δεν τη δημοσιοποίησε στο ευρύ κοινό, ούτε έβγαλε αντίγραφα για να τα μοιράσει στα κομματικά μέλη⁴⁵. Όπως είδαμε στο όγδοο  μέρος του αφιερώματος, ο ίδιος ο Ζίβκοφ έμαθε για την ύπαρξη της οδηγίας, από την Драгойчева, όταν συναντήθηκαν έξω από το χωριό Кубратово στις 29 Μαρτίου του 1944. Τότε η Драгойчева θα του παρουσιάσει σε γενικές γραμμές το περιεχόμενο της οδηγίας. Σε αυτήν, ζητείται όλες οι δραστηριότητες του κόμματος να επικεντρωθούν στην αποτροπή της γερμανικής κατοχής. Μια εβδομάδα νωρίτερα, γράφει ο Ντιμίτροφ, αυτό συνέβη στην Ουγγαρία και υπάρχουν φόβοι ότι ο Χίτλερ θα κάνει το ίδιο και με τη Βουλγαρία. Το καθήκον που θέτει ο Ντιμίτροφ είναι να ενωθούν οι προσπάθειες του Κόμματος, του Πατριωτικού Μετώπου και άλλων «αντιγερμανικών ομάδων και στοιχείων μεταξύ του λαού και του στρατού» υπό το σύνθημα «Έξω οι Γερμανοί από τη Βουλγαρία!» Ταυτόχρονα, ο αγώνας θα πρέπει να διεξαχθεί όχι στο όνομα του Κόμματος, αλλά του Πατριωτικού Μετώπου καινα αποφευχθούν οι ένοπλες συγκρούσεις με τον βουλγαρικό στρατό⁴⁶. Σύμφωνα με την Евгения Калинова: «Σε αυτή την οδηγία, φαίνονται τα κύρια σημεία της σοβιετικής τακτικής να φθείρουν τις δυνάμεις της Γερμανίας μέσω των κινημάτων αντίστασης σε μεμονωμένες χώρες και έτσι να διευκολύνουν την προέλαση του σοβιετικού στρατού. Για τη γερμανική ήττα, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να διατηρηθεί η ενότητα του αντιχιτλερικού συνασπισμού και για να μην εγείρει υποψίες στους δυτικούς συμμάχους, ο Στάλιν επιμένει ότι ο αγώνας θα διεξαχθεί από όλους τους αντιπάλους του χιτλερισμού, χωρίς να υπερτονίζεται ο ρόλος των κομμουνιστικών κομμάτων.»⁴⁷. Να θυμίσουμε ότι ο Ντιμίτροφ τονίζει στην οδηγία: «Σχετικά με το παρτιζάνικο κίνημα,  αυτό θα πρέπει να αυξηθεί αριθμητικά, τα μικρά αποσπάσματα και οι τσέτες να μετατραπούν σε μεγάλες στρατιωτικές μονάδες, ικανές να επιφέρουν όλο και πιο βαριά και οδυνηρά πλήγματα στον εχθρό μέχρι να συντριβεί τελείως.»⁴⁸.  

Πως λοιπόν ο Ζίβκοφ θα παρότρυνε τους παρτιζάνους να χρησιμοποιούν την οδηγία του „ДЕД“  ως πρακτικό οδηγό καθοδήγησης, όταν εκεί αναφέρεται ότι θα πρέπει να αποφεύγονται οι συγκρούσεις με τον βουλγαρικό στρατό, και θα πρέπει οι τσέτες να μετατραπούν σε μεγάλες στρατιωτικές μονάδες όπως είναι οι ταξιαρχίες και οι μεραρχίες;

Πέρα από τις παρατηρήσεις σχετικά με το περιεχόμενο της επιστολής του Ζίβκοφ, θα σημειώσουμε και ορισμένες παρατηρήσεις πρακτικής φύσεως που σχετίζονται με την αποστολή παράδοση της επιστολής στους παραλήπτες. 

Καταρχάς είναι γνωστό ότι τα γραπτά μηνύματα υπάρχει ο κίνδυνος να πέσουν στα χέρια του εχθρού, για αυτό, για λόγους περιφρούρησης, πολύ σπάνια χρησιμοποιούνται και πάντα είναι σύντομα. Η επιστολή που στέλνει ο Ζίβκοφ είναι ένα κείμενο τριών σελίδων, ενώ αναφέρει ότι στέλνει και την οδηγία του „ДЕД“. Στέλνει λοιπόν δύο κείμενα, ένα για την στρατηγική και τακτική του Κόμματος και ένα άλλο κείμενο για την κατάσταση και την τακτική της ταξιαρχίας Τσαβντάρ, με παραλήπτες όλα τα κομματικά μέλη και τα μέλη της κομματικής καθοδήγησης της ταξιαρχίας. Άρα θα στάλθηκαν πάνω από ένα αντίγραφα, με πάνω από έναν ταχυδρόμους, που θα έπρεπε να τα παραδώσουν μόνο στα κομματικά μέλη και στελέχη της ταξιαρχίας. Πως θα ήξεραν οι ταχυδρόμοι ποιοι είναι οι κομμουνιστές παρτιζάνοι και ποιοι δεν είναι; Λογικά δεν θα μπορούσαν να ξέρουν. Και αν παρέδιναν τα αντίγραφα και σε κάποιους σπιούνους ή σε άτομα που θα πουλούσαν ή απλώς παρέδιναν τα κείμενα αυτά στις Αρχές; Λογικά θα μπορούσε να συμβεί αυτό, όμως δεν έχουν καταγραφεί στα αρχεία τέτοιες περιπτώσεις. Οι ταχυδρόμοι πως πέρασαν τα μπλόκα της Χωροφυλακής, της Αστυνομίας και του Στρατού που είχαν στηθεί σε όλη την περιοχή, χωρίς ούτε ένας τους να πιαστεί; Λογικά δεν θα μπορούσε να συμβεί αυτό.  

Οι παραπάνω παρατηρήσεις σχετικά με το περιεχόμενο της επιστολής του Ζίβκοφ και της πρακτικής αδυναμίας να έχει πραγματοποιηθεί μια τέτοια αποστολή παράδοσης (της επιστολής), μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για ένα κείμενο που γράφτηκε σε μεταγενέστερο χρόνο. Με αυτό τον τρόπο δίνεται πρωταγωνιστικός ρόλος στον μετέπειτα ηγέτη του Κόμματος, ενώ τεχνηέντως συνεχίζει να υπάρχει ως ενιαία στρατιωτική μονάδα η ταξιαρχία Τσαβντάρ, υπό την καθοδήγηση του Τόντορ Ζίβκοφ. Όμως για τους προσεκτικούς αναγνώστες της ιστορίας της ταξιαρχίας Τσαβντάρ, είναι ξεκάθαρο ότι λίγες ημέρες μετά την ίδρυση της, η ταξιαρχία  διελύθη εις τα εξ ων συνετέθη.

Καταρχάς, ήδη από την 3^η Μαΐου, το επιτελείο της ταξιαρχίας διαλύθηκε. Την ημέρα εκείνη ο στρατιωτικός διοικητής Добри Джуров, τραυματίζεται στο χέρι και εγκαταλείπει την ταξιαρχία για να γιατροπορευτεί. Θα επιστρέψει μετά από τρεις μήνες, στις αρχές του Αυγούστου. Ο πολιτικός κομισάριος της ταξιαρχίας Стамо Керезов μετά την πρώτη επίθεση του στρατού, στις 3 Μαΐου,  θα επιστρέψει στη Σόφια, ενώ ο υποδιοικητής της ταξιαρχίας Димитър Кирков, στις 17 Ιουνίου, περικυκλωμένος από δυνάμεις της Χωροφυλακής και βαριά τραυματισμένος στην κοιλιακή χώρα θα αυτοκτονήσει. Πέρα από το επιτελείο της ταξιαρχίας, αποδεκατίστηκαν το Πρώτο και το Δεύτερο τάγμα. Μόνο οι νεκροί μαχητές, με βάση τον κατάλογο που έχουν συντάξει οι συγγραφείς  της ιστορίας της ταξιαρχίας Τσαβντάρ, τον Μάιο του 1944 ανέρχονται σε 68 άτομα και τον Ιούνιο του 1944 σε 23 άτομα⁴⁹. Εδώ θα πρέπει να προσθέσουμε τους τραυματίες, τους συλληφθέντες, τους λιποτάκτες και αυτούς που με την άδεια της ηγεσίας επέστρεψαν στους τόπους τους. Αυτοί που παρέμειναν κατάφεραν μετά από το αρχικό σοκ της 3^ης Μαΐου σταδιακά να ανασυνταχτούν και για τρίτη φορά μέσα σε δύο βδομάδες να δημιουργήσουν νέες μονάδες.

Στις 8 Μαΐου στην τοποθεσία «Драгуната», στο Локорски балкан  έχουν στρατοπεδεύσει το τάγμα Πεδίου, η ομάδα του Б. Тошков, και ορισμένοι παρτιζάνοι από το Πρώτο και το Δεύτερο τάγμα. Με εντολή του Ζίβκοφ το τάγμα Πεδίου θα κινηθεί ανατολικά προς την περιοχή του Етрополски балкан,  στην οποία οι δυνάμεις του εχθρού είναι λιγότερες. Αλήθεια ο Ζίβκοφ πως το ξέρει αυτό; Οι υπόλοιποι θα παραμείνουν στην τοποθεσία «Драгуната», μαζί τους και ο Ζίβκοφ και θα αρχίσουν να ψάχνουν για περιπλανώμενους παρτιζάνους που είχαν αποκοπεί από τις μονάδες τους, μετά την καταδίωξη της 3^ης Μαΐου. Σταδιακά μέχρι το τέλος του Μάη συγκεντρώθηκαν περίπου 25 – 30 άτομα⁵⁰ και σύμφωνα με τους συγγραφείς της επίσημης ιστορίας της ταξιαρχίας Τσαβντάρ, δημιούργησαν ένα νέο τάγμα με διοικητή τον Б. Тошков⁵¹. Εάν είχε δώσει όντως εντολή ο Ζίβκοφ να δημιουργούνται τσέτες των 30-50 ατόμων, γιατί η μονάδα των 25 – 30 ατόμων, παρουσία του Ζίβκοφ, ονομάζεται τάγμα;

Σύμφωνα με την επίσημη ιστορία της ταξιαρχίας Τσαβντάρ και αυτό το τάγμα, ο Ζίβκοφ το στέλνει ανατολικά, στην  περιοχή του Етрополски балкан, αλλά ο ίδιος, όπως λέει στα απομνημονεύματα του, δεν πηγαίνει μαζί τους: «είχα άλλα καθήκοντα που έπρεπε να εκτελέσω. Και μάλιστα χωρίς καθυστέρηση. Αυτά συνδέονταν με το πέρασμα από τις γιάφκες όλου του δικτύου της παράνομης οργάνωσης.»⁵². Σε αυτή του την «αποστολή» συνοδευόταν από έναν δάσκαλο, τον μπάρμπα Драган και έναν λιποτάκτη στρατιώτη, τον Сандо. Μετά από περιπλάνηση, όπως λέει ο ίδιος έξι – εφτά ημερών, στο βουνό και χωρίς να βάλουν στο στόμα τους ούτε μια μπουκιά ψωμί, έφτασαν στο σπίτι μιας οικογένειας μελών της επιμελητείας⁵³. Που ακριβώς, σε ποιο χωριό, ο Ζίβκοφ δεν αναφέρει. Εδώ στις 31 Μαΐου⁵⁴ ο Ζίβκοφ θα γράψει άλλη μία επιστολή – οδηγία με παραλήπτες τα κομματικά στελέχη του Κόμματος και της Νεολαίας που βρίσκονταν στην ταξιαρχία, αλλά και τα στελέχη των τοπικών οργανώσεων. Φαίνεται ότι η δουλεία του Ζίβκοφ τις ημέρες που είναι στο βουνό είναι να γράφει γράμματα και οι ταχυδρόμοι να διασχίζουν βουνά και ρεματιές μέσα σε εχθρικές γραμμές, παραδίδοντάς τα στους παραλήπτες τους. Ούτε ένας ταχυδρόμος, ούτε ένας παραλήπτης δεν πιάστηκε με μια τέτοια επιστολή. Είτε ήταν πολύ τυχεροί, είτε δεν υπήρξαν τέτοιες επιστολές. Ας υποθέσουμε ότι ισχύει το πρώτο, τι αναφέρει στη δεύτερη επιστολή του ο Ζίβκοφ;

Καταρχάς τους ενημερώνει ότι: «Εξαιτίας της μεγάλης επίθεσης (αποκλεισμού) που εξαπέλυσε ο εχθρός εναντίον των παρτιζάνων στην περιοχή μας και λόγω προδοσίας, αποκοπήκαμε από την ηγεσία. Παρά τις προσπάθειές μας, μέχρι στιγμής, δεν έχουμε καταφέρει να αποκαταστήσουμε την επαφή. Έτσι αυτή τη φορά δεν θα μπορέσω να σας δώσω υλικό μέσω της οργανωτικής οδού. Κάνουμε προσπάθειες να αποκτήσουμε ραδιοπομπό. Υποθέτω ότι σύντομα θα έχουμε και τότε τακτικά θα σας στέλνω πληροφορίες για την διεθνή και εσωτερική κατάσταση.

Από τις δύο εφημερίδες που έπεσαν στα χέρια μου, «Зора» της 17^ης Μαΐου και «Утро» της 30^ης Μαΐου είναι φανερό ότι είμαστε μπροστά σε μεγάλα γεγονότα. Αυτές οι φασιστικές φυλλάδες ανοιχτά κάνουν λόγο για το άνοιγμα του δευτέρου μετώπου σαν κάτι που θα γίνει σύντομα. Επίσης, σύμφωνα με τις ομολογίες τους, ο Κόκκινος Στρατός έχει φτάσει στο Δέλτα του Δούναβη στον νότιο τομέα και βρίσκεται μπροστά από την ουγγρική πεδιάδα στον μεσαίο τομέα… Η χώρα μας σαν νησάκι είναι περικυκλωμένη από τις φλόγες του πολέμου. Η αποσύνθεση και ο πανικός στην κυρίαρχη φασιστική κλίκα βαθαίνει φτάνει στα άκρα και μετεξελίσσεται σε υπουργική κρίση. Μεγάλος και άμεσος κίνδυνος απειλεί τη χώρα από πραξικόπημα των Τσανκοβιστών και γερμανικής κατάληψης.»⁵⁵. Ο Ζίβκοφ στην αυτοβιογραφία του συνεχίζει: «Στη βάση αυτής της ανάλυσης και της γνωστής οδηγίας „ДЕД“ η οποία ήδη ήταν γνωστή στους παρτιζάνους, στην επιστολή τόνισα τα καθήκοντά μας: να επιστρατευτούν όλες οι δυνάμεις του Κόμματος, του Πατριωτικού Μετώπου, όλες οι αντιγερμανικές ομάδες  μέσα στο στράτευμα και στο λαό, …να εντατικοποιηθούν στο μέγιστο τα σαμποτάζ στις επιχειρήσεις που δουλεύουν για τους Γερμανούς και η αντίσταση των αγροτών στη δήμευση των αγροτικών προϊόντων, να αναπτυχθεί στους κόλπους του στρατεύματος μια εκστρατεία κατά του γερμανικού παράγοντα, … για την κατάληψη των στρατηγικών βάσεων που βρίσκονται στα χέρια των Γερμανών, για την αποτροπή της αποστολής στρατού εκτός συνόρων της Βουλγαρίας, προς όφελος της Γερμανίας… Η επιστολή έκλεινε έτσι: Θάνατος στο φασισμό!»⁵⁶.

Σχετικά με την αυθεντικότητα αυτής της επιστολής, τόσο στο θέμα των ορθογραφικών κανόνων που ακολουθούνται, όσο και στα θέματα που σχετίζονται με την αποστολή παράδοση της επιστολής στους παραλήπτες, ισχύουν οι παρατηρήσεις που έγιναν για την πρώτη επιστολή.

Όσον αφορά το περιεχόμενο της δεύτερης επιστολής ο Ζίβκοφ επαναλαμβάνει βασικά σημεία της οδηγίας του Ντιμίτροφ (28 Μαρτίου 1944). Μάλιστα την κωδικοποιεί σε τέσσερις ενότητες – καθήκοντα⁵⁷. Όπως αναφέρθηκε και στην πρώτη επιστολή την οδηγία του „ДЕД“, ο Ζίβκοφ δεν μπορεί να την έχει σε γραπτή μορφή. Άρα και αυτή η επιστολή η οποία μέσα σε εισαγωγικά παραθέτει σημεία της οδηγίας του Ντιμίτροφ συντάχθηκε μεταγενέστερα.

Η  ομάδα των 46 καλά οπλισμένων παρτιζάνων γύρω από τον υποδιοικητή της ταξιαρχίας Д. Кирков που είχε καταφέρει να διασχίσει τον αυτοκινητόδρομο Σόφια-Μπότεβγκραντ λίγο πάνω από το ύψος του χωριού Чурек και να κρυφτεί στην περιοχή «Прекръста», λίγα χιλιόμετρα μακριά από το χωριό Осоица, στις 4 Μαΐου, δημιουργεί νέο τάγμα με διοικητή τον Стоимен Костов και πολιτικό κομισάριο τον Илия Манов. Η διοίκηση αποφασίζει στις 6 του Μάη το τάγμα να κινηθεί προς την Средна гора μέχρι να αρθεί ο αποκλεισμός. Στις 8 Μαΐου στρατοπεδεύει στην περιοχή του Вакарел. Από κει κάνει εξορμήσεις και προσωρινές καταλήψεις στα γύρω χωριά για να βρει τροφή, καίει φορολογικά και δημοτικά αρχεία, και εκτελεί τη λεγόμενη πολιτική δουλειά, δηλαδή παρουσιάζει στους χωρικούς τις θέσεις του ΠΜ. Στο τέλος του μήνα και ενώ ο κλοιός έχει στενέψει, η διοίκηση του τάγματος αποφασίζει να στραφούν προς τα βόρεια και να κινηθούν προς τη βουνοκορυφή Баба. Εκεί συναντούν μια ομάδα 12 ατόμων της Δεύτερης Λαϊκό-απελευθερωτικής ταξιαρχίας Σόφιας που είχαν καταφύγει στη βουνοκορυφή μετά την μάχη στην τοποθεσία «Марина мъртвина», έξω από το χωριό Батулия, στις 23 του Μάη. Αναλυτικά θα γίνει λόγος για αυτό στο επόμενο  μέρος του αφιερώματος. Εδώ περιληπτικά να πούμε ότι η Δεύτερη Λαϊκό-απελευθερωτική ταξιαρχία Σόφιας είχε ξεκινήσει στις 15 Μαΐου από το χωριό Кална (δυτικά από το Трън, στο έδαφος της Γιουγκοσλαβίας) προς το την Стара Планина, και από κει ανατολικά για να φτάσει στην περιοχή δράσης της ταξιαρχίας «Τσαβντάρ» στο Мургаш. Σύμφωνα με τις οδηγίες του ΠΓ, εδώ η Δεύτερη ταξιαρχία θα πρέπει να διαλυθεί και να συνεχίσουν να επιχειρούν ξεχωριστά τα δύο τάγματα της. Το τάγμα «Васил Левски» θα παρέμενε στην περιοχή και θα έκανε κοινές επιχειρήσεις με την ταξιαρχία Τσαβντάρ, ενώ το Στρατιωτικό τάγμα «Христо Ботев», και ορισμένα άτομα, θα συνέχιζαν για το Πλόβντιφ⁵⁸. Τα άτομα αυτά είναι: το μέλος του ΠΓ – Йорданка Чанкова, ο νέος διοικητής του Κεντρικού Επιτελείου του ΛΑΕΣ  – Владо Тричков, ο γραμματέας της Νομαρχιακής επιτροπής Σόφιας – Георги Чанков, τα μέλη της Αγγλικής στρατιωτικής αντιπροσωπίας με επικεφαλής τον λοχαγό Φρανκ Τόμσον, ο νέος εκπρόσωπος του Κεντρικού Επιτελείου του ΛΑΕΣ στην Αγγλική αντιπροσωπία – Начо Иванов και ο βοηθός του – Гочо Гопин, καθώς και ο Благой Иванов (Бай Коста), ο επικεφαλής της ομάδας που είχε σταλθεί από την Μόσχα, για να αποκαταστήσει την άμεση επαφή του Γραφείου Εξωτερικού με το Πολιτικό Γραφείο του Κόμματος⁵⁹. Τον Иванов, μαζί με τον πολιτικό κομισάριο της Δεύτερης Λαϊκό-απελευθερωτικής ταξιαρχίας Σόφιας – Трифон Балкански και άλλα δέκα άτομα της ταξιαρχίας θα συναντήσει το τάγμα του Стоимен Костов στην βουνοκορυφή Баба, στις 31 Μαΐου του 1944. Η συγγραφική ομάδα της επίσημης ιστορίας της παρτιζάνικης ταξιαρχίας Τσαβντάρ θα παρουσιάσει τον Иванов ως μέλος του Κεντρικού Επιτελείου του ΛΑΕΣ⁶⁰, ενώ το ίδιο θα επαναλάβει και η συγγραφική ομάδα της βιογραφίας του Ζίβκοφ. Με αυτή του την ιδιότητα την 1^η Ιουνίου θα πάρει μέρος στην κοινή συνεδρίαση «στην οποία από τους чавдарци συμμετείχαν οι Димитър Кирков, Стоимен Костов, Тоне Переновски, Илия Манов και οι επικεφαλής των ομάδων, ενώ από τους ботевци οι Благой Иванов, Трифон Балкански, Делчо Симов, Вера Начева κ.ά.»⁶¹. Ο Иванов ως μέλος του Κεντρικού Επιτελείου, έδωσε τα εύσημα για την δράση της ταξιαρχίας Τσαβντάρ και οδηγίες για την περεταίρω δράση της⁶². Μετά την συνεδρίαση «ο Благой Иванов μίλησε αναλυτικά μπροστά σε όλους τους παρτιζάνους για τη διεθνή και εσωτερική κατάσταση και την κατάσταση του παρτιζάνικου κινήματος»⁶³. Την επόμενη μέρα «ο Иванов και τρεις παρτιζάνοι της Δεύτερης Λαϊκό-απελευθερωτικής ταξιαρχίας Σόφιας, συνοδευόμενοι από τους чавдарци Соломон Леви και  Радослав Томов θα αναχωρήσουν για την Средна гора και από κει για το Πλόβντιφ.»⁶⁴.

Το 1988 σε κοινή μακροσκελή επιστολή των στελεχών А. Югов, Ц. Драгойчева, Г. Чанков, П. Илиев, К. Аврамова και Р. Христозов προς την Κ.Ε. του ΒΚΚ – τμήμα Γραμματείας – Διεκπεραίωσης, το Κεντρικό Κομματικό Αρχείο και το Ινστιτούτο Ιστορίας του Κόμματος, με τίτλο «Ποιος καθοδηγούσε την αντιφασιστική αντίσταση στη Βουλγαρία»,  ανάμεσα στα άλλα αναφέρει: «Μετά τον Ιούλιο του 1944 μέχρι την 9^η του Σεπτέμβρη του ίδιου έτους το Κεντρικό Επιτελείο του ΛΑΕΣ είχε την εξής σύνθεση: Добри Терпешев – επικεφαλής, Петър Илиев – επιτελάρχης, Благой Иванов – μέλος (από τα μέσα Αυγούστου), Петър Вранчев – υπεύθυνος επικοινωνιών και κατασκοπείας, Боян Българанов – μέλος (τον Αύγουστο στάλθηκε στο Πλόβντιφ), Тодор Тошев – μέλος (από τον Μάρτιο)»⁶⁵.

Ο Благой Иванов είναι λοιπόν μέλος του Κεντρικού Επιτελείου από τα μέσα Αυγούστου του 1944. Άρα στη συνάντηση,  την 1^η Ιουνίου, δεν κατέχει αυτό το αξίωμα. Με ποια λοιπόν ιδιότητα καθοδήγησε την συνεδρίαση και έδωσε κατευθύνσεις δουλειάς; Για τον ρόλο του Иванов θα γίνει λόγος στο επόμενο μέρος του αφιερώματός μας.

Στις 3 Ιουνίου ο Трифон Балкански μαζί με τους υπόλοιπους παρτιζάνους της διαλυμένης πλέον Δεύτερης Λαϊκό-απελευθερωτικής ταξιαρχίας Σόφιας, μαζί με το τάγμα του Стоимен Костов, θα κινηθούν δυτικά. Την επόμενη μέρα σύμφωνα με τους συγγραφείς της ιστορίας της ταξιαρχίας Τσαβντάρ καθώς προχωρούσαν  κατά μήκος του ποταμού Елешница, στην τοποθεσία Зли дол συνάντησαν το τάγμα του Борис Тошков στο οποίο βρισκόταν και ο Τόντορ Ζίβκοφ⁶⁶. Πως είναι δυνατόν ενώ οι ίδιοι συγγραφείς αναφέρουν ότι το τάγμα του Борис Тошков πήγε ανατολικά  στην  περιοχή του Етрополски балкан, να βρίσκεται  ακόμη δυτικά, στην περιοχή Зли дол, κοντά στην βουνοκορυφή Драгуната; Μάλιστα μαζί τους να βρίσκεται και ο Τόντορ Ζίβκοφ, όταν ο ίδιος αναφέρει, ότι δεν είχε πάει μαζί τους. Ας υποθέσουμε ότι το τάγμα καθυστέρησε να αναχωρήσει από την περιοχή και ο Ζίβκοφ, περιπλανώμενος όπως λέει ότι ήταν, τυχαία βρέθηκε στο σημείο συνάντησης.

Συνολικά εδώ θα συγκεντρωθούν περίπου 70 – 80 παρτιζάνοι⁶⁷. Θα ακολουθήσει συνεδρίαση των στελεχών στην οποία παίρνουν μέρος οι: Тодор Живков, Димитър Кирков, Трифон Балкански, Борис Тошков, Стоимен Костов, Христо Русков, Иван Хариев, Тоне Переновски και Илия Манов.

Σύμφωνα με την επίσημη ιστορία της ταξιαρχίας Τσαβντάρ, ο Димитър Кирков ενημέρωσε τους υπόλοιπους για την συνάντηση που είχαν την 1^η Ιουνίου με τον Благой Иванов και «μετέφερε τις οδηγίες που έδωσε για την περαιτέρω δράση της ταξιαρχίας. Εξέφρασε επίσης την άποψη του Благой Иванов ότι η δύσκολη κατάσταση που δημιουργήθηκε τον Μάιο έχει ήδη παρέλθει και παρόλο που η ταξιαρχία έχει υποστεί απώλειες, είναι απαραίτητο οι μονάδες της να συγκεντρωθούν, να οργανωθούν και να ξεκινήσουν ενεργή μαχητική δραστηριότητα. Για το σκοπό αυτό θα πρέπει να διασφαλιστεί η σύνδεση με τις γειτονικές μονάδες.»⁶⁸. Με την ίδια ευκολία που οι συγγραφείς της επίσημης ιστορίας της ταξιαρχίας Τσαβντάρ βάζουν τον Иванов μέσω του Кирков να κάνει εκτιμήσεις και να δίνει οδηγίες ως μέλος του Κεντρικού Επιτελείου του ΛΑΕΣ, που όμως δεν είναι, οι συγγραφείς της βιογραφίας βάζουν στο στόμα του Ζίβκοφ τα ίδια λόγια: «Αυτός εκτιμά ότι οι μεγάλες δυσκολίες που προέκυψαν μετά τις σφοδρές μάχες της 3ης Μαΐου έχουν κατά βάση ξεπεραστεί. Ωστόσο, είναι απαραίτητο να συνεχιστούν οι προσπάθειες σύνδεσης με τις άλλες μονάδες»⁶⁹. Σε αυτή την συνάντηση έγινε άλλη μια αναδιοργάνωση, μετά από πρόταση του Ζίβκοφ. Δημιουργήθηκε νέο τάγμα με διοικητή τον Стоимен Костов και υποδιοικητή τον Борис Тошков.

 Εδώ τίθεται ένα ερώτημα: Εάν όντως ο Ζίβκοφ είχε γράψει στις αρχές του Μάη την περιβόητη επιστολή για την νέα τακτική του παρτιζάνικου αγώνα, εκεί στην πέμπτη οδηγία αναφέρεται ότι την ηγεσία της ταξιαρχίας θα αναλάμβανε ο υποδιοικητής Кирков, μόλις αποκατασταθεί η επαφή  μαζί του. Γιατί λοιπόν στη συνάντηση στις 4 Ιουνίου ο Ζίβκοφ δεν αναθέτει την ηγεσία της ταξιαρχίας στον Кирков; Λογικά, εάν είχε όντως γράψει την επιστολή, οι ιστορικοί θα είχαν καταγράψει αυτή την αλλαγή στην ηγεσία της ταξιαρχίας Τσαβντάρ, ή θα έπρεπε να αναφέρουν γιατί δεν έγινε. Θα το επαναλάβουμε άλλη μία φορά – η ταξιαρχία ως σχηματισμός διαλύθηκε στις 3 Μαΐου, πριν καν ακόμη δράσει ως τέτοιος. Στη ιστοριογραφία της εποχής, από τον Μάιο μέχρι και τα μέσα Ιουλίου, αυτός που υποτίθεται ότι αναλαμβάνει την ηγεσία της ταξιαρχίας είναι ο ίδιος ο Ζίβκοφ.

Στην ίδια συνεδρίαση στις 4 Ιουνίου, μετά από πρόταση που υποτίθεται ότι είχε κάνει ο Благой Иванов ήδη στην συνάντηση την 1^η Ιουνίου, αποφασίστηκε να δημιουργηθεί μια τσέτα από 14  чавдарци και 6 παρτιζάνους από την διαλυθείσα Δεύτερη Λαϊκό-απελευθερωτική ταξιαρχία Σόφιας με επικεφαλής τον Стоил Грозданов Илиев (Свилен) που θα πήγαιναν στο χωριό Кална, στο Κεντρικό Επιτελείο του ΛΑΕΣ, για να προμηθευτούν όπλα. Αυτά αναφέρουν οι συγγραφείς της επίσημης ιστορίας της ταξιαρχίας Τσαβντάρ, ανάμεσα στους οποίους είναι και οι Йордан Йотов και Димитър Станишев, και οι δυο τους μέλη εκείνης της τσέτας⁷⁰. Μα το αρχηγείο του ΛΑΕΣ δεν βρίσκεται στην Кална, αλλά στο Πλόβντιφ. Εκεί βρίσκεται ο πολιτικός κομισάριος του Κεντρικού Επιτελείου – Добри Терпешев και για εκεί ταξιδεύει ο νέος του διοικητής – Владо Тричков, ο οποίος παρεμπιπτόντως εκείνη την ημέρα – στις 4 Ιουνίου 1944, πέφτει νεκρός από πυρά της Χωροφυλακής κοντά στο χωριό Горно Камарци του Пирдоп. Ο Благой Иванов συνταξιδιώτης του Тричков μέχρι την μάχη στο χωριό Батулия στις 23 Μαΐου, αυτό το γνωρίζει, πως λοιπόν τους στέλνει «στην Кална στο Κεντρικό Επιτελείο του ΛΑΕΣ»⁷¹; Η λογική απάντηση είναι ότι οι чавдарци έμαθαν μέσω του  Трифон Балкански που ήταν ο πολιτικός κομισάριος της Δεύτερης Λαϊκό-απελευθερωτικής ταξιαρχίας Σόφιας, ότι στην Кална μπορούν να προμηθευτούν όπλα από τους γιουγκοσλάβους παρτιζάνους. Έτσι και έγινε. Η τσέτα αναχωρεί στις 9 του Ιούνη και στις 16 του ίδιου μήνα  φτάνει στην Кална. Όμως περίσσια όπλα στην Кална δεν υπάρχουν. Όπως τους ενημερώνει ο Славчо Цветков αυτά έχουν δοθεί στα αποσπάσματα του Трън και του Кюстандил, καθώς και στους Γιουγκοσλάβους παρτιζάνους που είχαν στρατοπεδεύσει στο χωριό Църна Трава. О Цветков τους συμβουλεύει να απευθυνθούν στους τελευταίους. Όντως οι Γιουγκοσλάβοι τους δίνουν 3 ελαφρά πολυβόλα, 8 υποπολυβόλα Thompson, 1 ημιαυτόματο τουφέκι, ζώνες πυρομαχικών, γεμιστήρες, σφαίρες και 5 – 6 αμυντικές χειροβομβίδες⁷². Εν τω μεταξύ το τάγμα του Ст. Костов  ξεκινά από την περιοχή Драгуната τις επιχειρήσεις του: «Η πρώτη επιχείρηση του τάγματος ήταν η κατάληψη του χωριού Бакьово»⁷³. Καταρχάς όταν οι συγγραφείς της ιστορίας της ταξιαρχίας Τσαβντάρ γράφουν για «κατάληψη» εννοούν την ολιγόωρη παρουσία ομάδας παρτιζάνων σε ένα χωριό, αφόπλιση αστυνομικών εάν υπάρχουν, την καταστροφή φορολογικών και άλλων αρχείων της κοινότητας, τη μάζωξη των κατοίκων στην πλατεία του χωριού για να παρουσιαστούν οι θέσεις του Πατριωτικού Μετώπου και βεβαίως την κατάσχεση τροφής/ρουχισμού από τους πιο εύπορους χωρικούς ή/και την οικιοθελής παραχώρησή τους από άλλους. Αυτό έγινε και στο Бакьово.  

Αυτή την περίοδο, σύμφωνα με τα απομνημονεύματα του, ο Ζίβκοφ γράφει άλλη μία επιστολή, αυτή τη φορά προς το επιτελείο της Πρώτης ΕΕΖ, με θέμα την κατάσταση της ταξιαρχίας Τσαβντάρ.

Η επιστολή αυτή όπως και οι υπόλοιπες πρωτοεμφανίστηκε στη συλλογή των П. Георгиев, К. Василев, М. Ерелийска, με τίτλο «Ο ένοπλος αγώνας του βουλγαρικού λαού ενάντια στο φασισμό 1941 – 1944. Έγγραφα» το 1962,  ενώ και αυτή φυλάσσεται στα Κεντρικά Κομματικά Αρχεία (ЦПА, ф. 78, оп. 1, а.е. 66). Η επιστολή του Ζίβκοφ προς το επιτελείο της Πρώτης ΕΕΖ αναδημοσιεύεται το 1975, στον Πρώτο τόμο, στα Άπαντα του Ζίβκοφ⁷⁴. Η επιστολή αναφέρει τα εξής:

«Αγαπητοί σύντροφοι,

Σας καλώ βιαστικά. Σας στέλνω κάποια έγγραφα από τα οποία θα καταλάβετε τη γραμμή που εφαρμόζω. Το κακό είναι ότι αυτή η γραμμή σχετικά με το απόσπασμα δεν έχει την έγκριση του Κεντρικού Επιτελείου. Ο αντιπρόσωπος του Κεντρικού Επιτελείου (Калоян) μέχρι την τελευταία στιγμή, επέμενε στη δημιουργία μεγάλων στρατιωτικών μονάδων (στρατού), αν και είχε λάβει και αυτός επιστολή από εσάς. Μετά από διαφωνίες, καταλήξαμε σε μια συμβιβαστική λύση. Χωρίσαμε την ταξιαρχία σε 4 τάγματα. Ο σ. Калоян αναχώρησε με δύο τάγματα. Καθ’ οδόν, κατά τη διάρκεια μάχης με τον στρατό και τη χωροφυλακή, τα εν λόγω τάγματα διασκορπίστηκαν. Τα θύματα στη μάχη δεν ήταν πολλά. Περίπου 7-8 νεκροί και άλλοι τόσοι τραυματίες, υπήρξαν όμως θύματα από περιπλανώμενους παρτιζάνους που κατέβαιναν στα χωριά για τροφή. Τα δύο τάγματα κατά τη διάρκεια της μάχης διασκορπίστηκαν σε τρεις ομάδες. Τις δύο τις περισυλλέξαμε, ενώ η τρίτη ομάδα, στην οποία βρίσκεται ο σ. Калоян αγνοείται. Υποθέτω ότι μάλλον έφτασαν στον προορισμό τους. Τα υπόλοιπα δύο τάγματα έμειναν σχεδόν άθιχτα. Μαθαίνουμε ότι στη Σόφια κυκλοφορούν φήμες ότι διαλυθήκαμε και καταστραφήκαμε. Δεν υπάρχει τίποτα αληθινό σε αυτό και αυτές οι πανικόβλητες φήμες πρέπει να σταματήσουν. Είναι αλήθεια ότι χτυπηθήκαμε, αλλά σε καμία περίπτωση το χτύπημα δεν ήταν μοιραίο. Βρισκόμαστε σε διαδικασία συγχώνευσης και ανασυγκρότησης. Η πρωτοβουλία κινήσεων περνά σταδιακά στα χέρια μας. Το τάγμα „Ботев“ ήρθε προς τα μέρη μας, αλλά το διέλυσαν ολοκληρωτικά, εγκαταλείποντας  πάνω από τον μισό οπλισμό και πυρομαχικά του. Ένα μικρό μέρος των ανθρώπων του, το βρήκαμε, δεν ξέρουμε τι απέγιναν οι υπόλοιποι. Μάθαμε ότι ο γραμματέας της Νομαρχιακής Κομματικής Επιτροπής ήταν μαζί τους, αλλά δεν έχουμε καμία πληροφορία για το τι απέγινε. Ήρθαμε σε επαφή με σύντροφο ο οποίος μόλις έφτασε από την Ένωση. Με τον τελευταίο έχω συνάντηση.

Χαίρομαι πολύ, που αυτός, όπου κι αν πήγε εφαρμόζει τη γραμμή που εφαρμόζουμε και εμείς εδώ με βάση την οδηγία „ДЕД“ και τις εκπομπές του Ράδιο „Ботев“. Προς το παρόν, δεν έχω άλλη δυνατότητα  να έρθω σε επαφή με την Νομαρχιακή Κομματική Επιτροπή, εκτός και αν πάω στη Σόφια, αλλά τα γεγονότα και η κατάσταση στην περιοχή με υποχρεώνουν να μην φύγω, και επιπλέον ανέλαβα τη διοίκηση της ταξιαρχίας μέχρι να επικοινωνήσουμε με το Κεντρικό Επιτελείο και συνεννοηθούμε. Θα αναμένω μέσω εσάς να επικοινωνήσουμε με την Νομαρχιακή Επιτροπή. Μέχρι να συμβεί αυτό, δεν είναι κακό να κρατάμε επαφή μαζί σας. Στείλτε μας υλικά και τις πιο πρόσφατες οδηγίες!

Ιούνιος 1944

Με αγωνιστικούς χαιρετισμούς

Янко (Марко)»⁷⁵. 

Στα απομνημονεύματά του ο Ζίβκοφ αναφέρει ότι «κατόπιν εντολής μου ο Христо Русков αποκατέστησε την επαφή με την Νομαρχιακή επιτροπή. Αποκαταστήσαμε την επικοινωνία και με το επιτελείο της Πρώτης ζώνης. Στείλαμε επιστολή με την οποία ενημερώναμε το επιτελείο για την κατάσταση της ταξιαρχίας»⁷⁶. Το ίδιο αναφέρουν και οι βιογράφοι του Ζίβκοφ⁷⁷. Εδώ γεννούνται ορισμένα ερωτήματα:

Με ποιους από τα μέλη του επιτελείου αποκαταστάθηκε η επικοινωνία;

Το ΠΓ του Κόμματος και το Κεντρικό Επιτελείο του ΛΑΕΣ που βρίσκονται στο Πλόβντιφ, τον Μάιο του 1944, κάνουν αλλαγές στο επιτελείο της Πρώτης ΕΕΖ. Στη θέση του Тричков, ως διοικητής της Πρώτης ΕΕΖ, αναλαμβάνει ο Боян Българанов. Ως μέλος του επιτελείου τοποθετείται ο διοικητής του αποσπάσματος Трън, Славчо Трънски. Στις 8 Μαΐου ο Трънски ανέλαβε και διοικητής της Πρώτης Λαϊκό-απελευθερωτικής ταξιαρχίας Σόφιας. Στις 11 Μαρτίου 1944, ο πολιτικός κομισάριος του επιτελείου – Владо Георгиев, σκοτώνεται και την θέση του αναπληρώνει ξανά ο γραμματέας της Νομαρχιακής επιτροπής Георги Чанков. Ο μοναδικός που παραμένει στη θέση του είναι ο επιτελάρχης της ζώνης – Здравко Георгиев.

Ας δούμε τώρα που βρίσκονται αυτά τα στελέχη την περίοδο, μετά την έφοδο στο χωριό Бакьово (μετά τις 5 Ιουνίου) και πριν την κατάληψη του χωριού Негушево (στις 16 Ιουνίου), όταν και υποτίθεται ότι γράφτηκε η επιστολή.

Ο Боян Българанов και ο Славчо Трънски βρίσκονται στην περιοχή του Трън. Μόλις είχαν επιστρέψει, ηττημένοι, με ελάχιστους μαχητές της Πρώτης Λαϊκό-απελευθερωτικής ταξιαρχίας Σόφιας, μετά την μάχη που έδωσαν στις 5 Ιουνίου στην περιοχή του Разлог, κοντά στο χωριό Добърско⁷⁸. Ο Георги Чанков, ταξιδεύει για το Πλόβντιφ μαζί με τη Δεύτερη Λαϊκό-απελευθερωτική ταξιαρχία Σόφιας, όταν θα δεχτούν επίθεση στις 23 Μαΐου, έξω από το χωριό Батулия. Θα ακολουθήσει άτακτη οπισθοχώρηση. Ο Георги Чанков στα τέλη Μαΐου θα επιστρέψει στη Σόφια. Το ίδιο θα κάνει, όπως είδαμε, και ο Здравко Георгиев μετά τη συμπλοκή  στο μοναστήρι της Елешница στις 3 Μαΐου.  

Όταν λοιπόν ο Ζίβκοφ λέει ότι αποκατέστησε την επαφή του με το επιτελείο της ζώνης θα πρέπει λογικά να εννοεί τον Чанков και τον Георгиев που βρίσκονται στη Σόφια.  Γιατί όμως τότε στην επιστολή του να γράψει ότι «ο σ. Калоян αγνοείται» και «ο γραμματέας της Νομαρχιακής Κομματικής Επιτροπής … δεν έχουμε καμία πληροφορία για το τι απέγινε». Με ποιους λοιπόν έχει έρθει σε επαφή;

 Ο Ζίβκοφ δεν έχει έρθει σε επαφή ούτε με την Νομαρχιακή επιτροπή, ούτε με το επιτελείο της Πρώτης ΕΕΖ. Στα απομνημονεύματά του ο Чанков επίσης το επιβεβαιώνει λέγοντας ότι: «η συνεδρίαση της Νομαρχιακής επιτροπής του Κόμματος έγινε το πρώτο δεκαπενθήμερο του Ιουνίου… Με τους Славчо Трънски και Тодор Живков δεν καταφέραμε να έρθουμε σε επαφή με αποτέλεσμα να μην συμμετέχουν στη συνεδρίαση.»⁷⁹.

Σχετικά με την ορθογραφία του κειμένου ισχύουν όλα όσα αναφέρθηκαν για την πρώτη επιστολή.

Σύμφωνα με την ιστορία της ταξιαρχίας Τσαβντάρ: «Εμπνευσμένοι από την επιτυχία στο Бакьово, οι παρτιζάνοι άρχισαν να προετοιμάζονται για την κατάληψη του χωριού Негушево.»⁸⁰. Εάν δεν έχουμε δει  στο χάρτη που βρίσκεται το δεύτερο χωριό θα υποθέταμε ότι ήταν κάποιο διπλανό του πρώτου. Όμως όπως μπορούμε να δούμε στο χάρτη που βρίσκεται στο βιβλίο της ιστορίας της ταξιαρχίας Τσαβντάρ⁸¹  και που μέρους του φαίνεται εδώ, στον χάρτη 2, το Негушево βρίσκεται σε ευθεία απόσταση περίπου 50 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά από το Бакьово. Δεν υπάρχει καμία λογική εξήγηση, το τάγμα να διασχίσει όλη αυτή την απόσταση, να περάσει μέσα από περιοχές που είχαν μπλοκαριστεί από δυνάμεις του Στρατού, της Αστυνομίας και της Χωροφυλακής και να βρεθεί κοντά στην περιοχή όπου δέχτηκε την μεγάλη επίθεση στις αρχές του Μάη. Στην ιστοριογραφία της εποχής κανένας δεν ασχολιόταν έστω με την αληθοφάνεια των διηγήσεων.

Χάρτης 2

Στα απομνημονεύματά του ο Ζίβκοφ θα δώσει την εξής εξήγηση στην επιλογή του χωριού Негушево: «Είχαμε πληροφορίες ότι άτομο από την Κεντρική Διοίκηση του παρτιζάνικου κινήματος κινούνταν προς το Πλόβντιφ. Κινηθήκαμε προς την βουνοκορυφή «Свищи плаз»⁸² στο δρόμο για το απόσπασμα του Червен бряг⁸³ για να τον συναντήσουμε. Στην πορεία αποφασίσαμε να πραγματοποιήσουμε ακόμη μια επιχείρηση. Για το σκοπό επιλέξαμε το Негушево.»⁸⁴.

Ο Ζίβκοφ μας καλεί να πιστέψουμε ότι πάει να συναντήσει τον Благой Иванов, γιατί αυτός λέει, είναι το  «άτομο από την Κεντρική Διοίκηση». Στην υποτιθέμενη επιστολή του προς το επιτελείο της Πρώτης ΕΕΖ, ο Ζίβκοφ αναφέρει ότι με τον«άνθρωπο από την Ένωση …  έχω συνάντηση». Παραπάνω είδαμε ότι ο Иванов τον Ιούνιο του 1944 δεν είναι ακόμη μέλος του Κεντρικού Επιτελείου του ΛΑΕΣ. Ο Ζίβκοφ επαναλαμβάνει το λάθος των ιστορικών της εποχής του, μιας και ο ίδιος, από αυτούς τους  ιστορικούς «έμαθε» τα κατορθώματά του.

Ο Ζίβκοφ μας καλεί να πιστέψουμε ότι πάει να συναντήσει τον Благой Иванов,παίρνοντας μαζί του ολόκληρο το τάγμα. Αλήθεια γιατί δεν πήγε μόνος του, ή έστω με μια ολιγομελή ομάδα; Ο ίδιος υποτίθεται ότι έγραψε στην επιστολή του για την «νέα τακτική» των μικρών και ευέλικτων μονάδων – τις τσέτες. Τώρα γιατί δεν την ακολουθεί;

  Επιλέγει να πάρει μαζί του καμιά εβδομηνταριά άτομα, να πορευτούν περίπου 50 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά μέχρι το Негушево και μετά άλλα περίπου 60 χιλιόμετρα ανατολικά μέχρι την βουνοκορυφή «Свищи плаз». Μα ο Иванов δεν θα στρατοπέδευε στην περιοχή. Ταξίδευε για το Πλόβντιφ, άρα τι κάνει τον Ζίβκοφ να πιστεύει ότι θα τον εύρισκε εκεί;

Ο Ζίβκοφ μας καλεί να πιστέψουμε ότι πάει να συναντήσει τον Благой Иванов, χωρίς να μας λέει τον λόγο που θα έκανε κάτι τέτοιο. Μας αναφέρει όμως ότι περνώντας από το Негушево αποφασίζει να κάνει μια επιχείρηση. Ακούγεται λογικό μετά από ημέρες πεζοπορίας να σταματήσουν για ξεκούραση και να προμηθευτούν τροφή.

Στις 16 του Ιούνη, σύμφωνα με την επίσημη ιστορία της ταξιαρχίας, το χωριό Негушево καταλαμβάνεται χωρίς αντίσταση. Το επιτελείο οργανώνει συγκέντρωση μπροστά από τα γραφεία της κοινότητας, στην οποία μιλά ο Тоне Переновски. Ένας σπιούνος χωρίς να γίνει αντιληπτός πηγαίνει και ειδοποιεί τις αρχές στο χωριό Осоица για την επιχείρηση των παρτιζάνων. Το χωριό περικυκλώνεται και ακολουθεί σφοδρή μάχη που κράτησε μισή ώρα. Κατά τη διάρκεια της, ο Димитър Кирков (Педро) τραυματίζεται σοβαρά στο στομάχι. Το τάγμα διασπάται σε δύο ομάδες.

Ο Тоне Переновски, ο Борис Тошков και οι περισσότεροι παραμένουν γύρω από τον τραυματία Кирков και καταφεύγουν στο δασάκι που βρίσκεται βορείως του χωριού Негушево. Μια άλλη ομάδα 16 παρτιζάνων ανάμεσά τους ο Тодор Живков, ο Стоимен Костов, ο Иван Хариев, προχωρά μπροστά και αποκόπτεται από τους υπόλοιπους.

Την επόμενη μέρα η Χωροφυλακή αρχίζει την επίθεση. Ο Кирков ζητά από τους συντρόφους του να τον αφήσουν πίσω. Οι υπόλοιποι εκτιμώντας ότι το τραύμα του συντρόφου τους είναι πολύ σοβαρό και δεν υπάρχει περίπτωση να επιζήσει συμφωνούν, του αφήνουν μια χειροβομβίδα και κινούνται βόρεια, έχοντας στο κατόπι τους άντρες της Χωροφυλακής. Στις συμπλοκές σκοτώνεται ο πολυβολητής Господин Господинов. Καθώς απομακρύνονται οι παρτιζάνοι ακούν την έκρηξη χειροβομβίδας. Ο  Кирков είχε βάλει το δικό του τέλος. Οι υπόλοιποι θα χωριστούν και πάλι. Μια ομάδα γύρω από τους Тоне Переновски και Борис Тошков κατευθύνονται προς την περιοχή Свищи плаз με σκοπό να έρθουν σε επαφή με το τάγμα Πεδίου. Μετά από πολλές περιπλανήσεις στις 23 Ιουνίου φτάνουν στον προορισμό τους και εντάσσονται στις γραμμές του τάγματος. Μια άλλη ομάδα 10 ατόμων με τον Илия Спасов θα κατευθυνθούν προς το χωριό Бакьово.

Σύμφωνα με τους ιστορικούς της ταξιαρχίας Τσαβντάρ, σκοπός της ομάδας του Стоимен Костов που είχε αποκοπεί από το τάγμα, είναι να φτάσουν στη βουνοκορυφή «Свищи плаз» και να έρθουν σε επαφή με το τάγμα Πεδίου⁸⁵. Σύμφωνα με τον Ζίβκοφ, ο σκοπός είναι άλλος, – να φτάσουν στη βουνοκορυφή «Свищи плаз» και να συναντηθούν με τον Благой Иванов. Όπως τονίζει στα απομνημονεύματά του: «Δεν θα εγκατέλειπα την πρόθεσή μου να συναντηθώ μαζί του»⁸⁶, αλλά πάλι δεν μας λέει προς τι αυτή η επιμονή. Όταν τελικά ανέβηκαν στη βουνοκορυφή, σύμφωνα με τον Ζίβκοφ, συναντήθηκαν με τον διοικητή του αποσπάσματος «Георги Бенковски», τον Нецо Гарвански, ο οποίος τους διαβεβαίωσε ότι «από την περιοχή δεν πέρασε εκπρόσωπος του επιτελείου και είναι μάταιο να τον ψάχνουν. Έτσι έλαβε τέλος αυτή η αποστολή…»⁸⁷. Στις 25 Ιουνίου, στην τοποθεσία «Солищата» η ομάδα θα γίνει αντιληπτή από την Χωροφυλακή. Θα ακολουθήσει συμπλοκή κατά την οποία θα πέσουν νεκροί οι: Стефан Георгиев, Илия Манов, Калина Вескова, Цветан Миланов. Οι υπόλοιποι θα διασκορπιστούν.  Ο Стоимен Костов μαζί με άλλο ένα παρτιζάνο περιπλανώνται ορισμένες μέρες. Οι συγγραφείς της ιστορίας της ταξιαρχίας Τσαβντάρ θα γράψουν ότι: «Ο Стоимен Костов βιώνει έντονα την διάλυση του τάγματος και τον θάνατο των συντρόφων του, νομίζοντας ότι σκοτώθηκαν όλοι. Αυτό επηρέασε την ψυχική του κατάσταση. Μια μέρα, όταν οι δυο τους διασχίζουν μια χαράδρα, το λουρί του Schmeiser του κόπηκε, το αυτόματο πέφτει κτυπά σε πέτρα, εκπυρσοκροτεί και οι σφαίρες τον βρίσκουν.»⁸⁸. Οι πρώτες δύο προτάσεις του αποσπάσματος, υπονοούν ότι ο Костов θα βάλει τέλος στη ζωή του, αλλά στην τρίτη πρόταση η αυτοκτονία βαφτίζεται ατύχημα. Η αυτοκτονία ήταν η τελευταία πράξη αντίστασης που είχε καθήκον ο κομμουνιστής παρτιζάνος να εκτελέσει, προκειμένου να μην πιαστεί ζωντανός από τον εχθρό. Υπήρχε μάλιστα Οδηγία από τον Απρίλη του 1943: «Ο μαχητής δεν πρέπει να παραδίδεται ζωντανός στον εχθρό»⁸⁹. Αυτό έπραξαν για παράδειγμα οι Димитър Тошков, Венче Найденов, Димитър Кирков, Благой Бонков.  Η αυτοκτονία λόγο ψυχολογικής κατάστασης (κατάθλιψη, απελπισία, ενοχή, κ.ά.), σύμφωνα με τα πρότυπα της περιόδου, δεν ταιριάζει σε ήρωες, αλλά σε δειλούς, για αυτό και οι συγγραφείς της ιστορίας της ταξιαρχίας Τσαβντάρ γράφουν ότι ο θάνατος του Костов οφείλεται σε ατύχημα.        

Ο Τόντορ Ζίβκοφ μαζί με άλλους δύο παρτιζάνους θα κινηθούν δυτικά προς την τοποθεσία Драгуната. Στις αρχές του Ιούλη εκεί θα φτάσει και η τσέτα του Стоил Грозданов Илиев (Свилен) με τα όπλα που έφεραν από την Църна Трава της Γιουγκοσλαβίας. Μετά από οδηγία του Ζίβκοφ, οι μαχητές της τσέτας θα ενωθούν με ορισμένους παρτιζάνους που είχαν επιστρέψει μετά το χτύπημα της 3 Μαΐου και θα δημιουργήσουν ένα νέο τάγμα με διοικητή τον Ст. Илиев, πολιτικό κομισάριο τον Й. Йотов και υποδιοικητή τον Богдан Богданов⁹⁰.  Για άλλη μια φορά ο Ζίβκοφ, ο υποτιθέμενος εμπνευστής της νέας τακτικής των μικρών μονάδων – των τσετών, δημιουργεί τάγματα των 25 – 40 ατόμων!

Οι βιογράφοι του Ζίβκοφ στη συνέχεια αναφέρουν ότι «το πρώτο μέλημά του είναι να ολοκληρώσει την αναδιοργάνωση της ταξιαρχίας και για αυτό το λόγο ξεκινά την προετοιμασία της σύσκεψης, στην οποία θα έπρεπε να αποφασιστεί η νέα δομή και να καταρτίσει το σχέδιο για περαιτέρω στρατιωτική και πολιτική δράση. Την παραμονή της συνάντησης κλήθηκε επειγόντως από την Νομαρχιακή επιτροπή στη Σόφια λόγω της ωρίμανσης της επαναστατικής κρίσης και δεν μπόρεσε να λάβει μέρος σε αυτήν προσωπικά, αλλά ήταν παρών με τις ιδέες και τις οδηγίες του»⁹¹.

Θα περάσουν 16 χρόνια από την δημοσίευση της βιογραφίας του και ο Ζίβκοφ στα απομνημονεύματά του χρησιμοποιεί περίπου τα ίδια λόγια: «Σε αυτή την σύσκεψη, εγώ ήμουν „παρών“ μόνο με τις ιδέες που κατέθεσα.»⁹².

Στην ιστορία της παρτιζάνικης ταξιαρχίας Τσαβντάρ διαβάζουμε ότι στις 22 Ιουλίου στην περιοχή Мургаш η σύσκεψη «έγινε υπό την καθοδήγηση του Ангел Гешков και πήραν μέρος οι: Т. Дачев, Б. Тошков, Н. Величков και Г. Генков.»⁹³. Ο  Гешков (Васо) ήταν ο πρώτος πολιτικός κομισάριος του αποσπάσματος Τσαβντάρ, τον Ιούνιο του 1943 και τώρα ο γραμματέας της αχτιδικής επιτροπής «Τσαβντάρ» του Κόμματος. «Μετά από εκτενή συζήτηση, οι παρευρισκόμενοι ενέκριναν τις προτάσεις του Τόντορ Ζίβκοφ»⁹⁴. Υποτίθεται ότι η «νέα τακτική» που διατυπώθηκε στην επιστολή – οδηγία, που έγραψε ο Ζίβκοφ, στις αρχές Μαΐου και αντίγραφα της έστειλε σε όλα τα κομματικά μέλη και στελέχη, ήταν άμεσα εφαρμόσιμη. Τώρα μαθαίνουμε ότι μετά από δύο μήνες, 5 άτομα συσκέπτονται για να αποφασίσουν να εγκρίνουν τις οδηγίες του καθοδηγητή τους!

Αναφερόμενος στην ίδια σύσκεψη, ο επιτελάρχης της Πρώτης ΕΕΖ, δεν αναφέρεται σε καμία επιστολή του Ζίβκοφ, αλλά τονίζει ότι: «τα καθήκοντα της ταξιαρχίας και η τακτική δράσης καθορίζονταν από το επιτελείο της ζώνης»⁹⁵ και επισυνάπτει δύο οδηγίες που προφανώς αποτέλεσαν τον μπούσουλα για την αναδιοργάνωση της ταξιαρχίας ή ότι είχε απομείνει από αυτήν, σε τσέτες. Πρόκειται για την «Οδηγία της Πρώτης ΕΕΖ για την μελέτη της εμπειρίας των παρτιζάνων της ζώνης μετά την πτώση της κυβέρνησης Божилов» (Ιούνιος 1944) και την «Οδηγία της Νομαρχιακής επιτροπής Σόφιας του ΒΕΚ, σχετικά με τον αγώνα ενάντια στην κυβέρνηση Багрянов» (Ιούνιος 1944).

Η Οδηγία της Πρώτης ΕΕΖ αναφέρει: «Πρέπει πάντα να θυμόμαστε ότι οι παρτιζάνικες μονάδες δεν μπορούν ακόμη να αντέξουν μια παρατεταμένη μετωπική μάχη και επομένως η βάση της τακτικής μας παραμένει το ξαφνικό αιφνιδιαστικό χτύπημα κατά την επίθεση εγκαταστάσεων και το στήσιμο ενέδρων, μεγάλη ευελιξία, εκτεταμένη χρήση επιθέσεων δολιοφθοράς στα μετόπισθεν  του εχθρό προκειμένου να παραπλανήσει και να διχάσει τις δυνάμεις του.»⁹⁶.  

Η δε Οδηγία της Νομαρχιακής επιτροπής αναφέρει ρητά: «Με την τρέχουσα συγκέντρωση στρατού, χωροφυλακής και αστυνομίας στον νομό Σόφιας, που υπερτερούν αριθμητικά σε άτομα και οπλισμό, τα αποσπάσματα μας θα πρέπει να επιδείξουν μεγάλη προσαρμοστικότητα. Είναι απαραίτητο να χωρίσουμε προσωρινά τις ταξιαρχίες μας και τα μεγαλύτερα αποσπάσματα μας σε μικρότερες μονάδες μάχης για να είμαστε πιο ευκολοκίνητοι και πιο ευέλικτοι. Οι μονάδες αυτές θα λειτουργούν με κοινό σχέδιο και υπό κοινή διοίκηση. Εκεί όπου απαιτεί συγκέντρωση δυνάμεων, για την επιτυχή έκβαση μιας επιχείρησης μπορούν να συνταχθούν κάμποσες μονάδες. Όταν ολοκληρωθεί η επιχείρηση η καθεμιά μονάδα θα συνεχίζει την δράση της αυτόνομα. Η αριθμητική σύνθεση των μονάδων να καθορίζεται με βάση τις συγκεκριμένες συνθήκες, δυνατότητες και ιδιαιτερότητες των επιθέσεων.»⁹⁷. Με βάση τις παραπάνω οδηγίες και την έγκριση του επιτελείου της ζώνης και όχι απλά με την απόφαση των πέντε τοπικών στελεχών και το ιδεατό παρόν του Ζίβκοφ, δημιουργήθηκαν 4 τσέτες των 25 μαχητών η καθεμιά. Μία για την περιοχή του Локорско, μία για την περιοχή του Ботевград, μία για την περιοχή του Пирдоп και μία που θα επιχειρεί όπου υπάρχει ανάγκη – η τσέτα του Κέντρου. Επίσης διατηρείται ενιαία διοίκηση της ταξιαρχίας με διοικητή τον Добри Джуров, υποδιοικητή τον Тодор Дачев και πολιτικό κομισάριο τον Веселин Андреев. Μέχρι να επιστρέψει στα καθήκοντά του ο Джуров, στις αρχές του Αυγούστου, επικεφαλής είναι ο  Дачев⁹⁸.

Ο Ζίβκοφ, σύμφωνα με την «επίσημη» βιογραφίας του, επιστρέφει στη Σόφια στα μέσα Ιουλίου του 1944⁹⁹. Ο ίδιος δε, στα απομνημονεύματά του, αναφέρει ότι ταξίδεψε με τον Христо Русков και ότι και οι δυο τους είχαν προμηθευτεί «δελτία/φύλλα ελεύθερης μετακίνησης από το υπουργείο Άμυνας και πλαστές ταυτότητες. Η δικιά μου ήταν στο όνομα του Иван Димитров Томов και πάνω της μόνο η φωτογραφία ήταν δικιά μου. Το πρόσωπο που υποδυόμουν ήταν γεννηθείς στις 14 Αυγούστου 1912 και ως επάγγελμα δήλωνε – υπάλληλος.»¹⁰⁰. Σύμφωνα όμως με τους βιογράφους του: «Στις αρχές του Αυγούστου αυτός κατάφερε να προμηθευτεί δελτίο/φύλλο ελεύθερης μετακίνησης (βουλγαριστί «открит лист», σσ.), εκδομένο από το υπουργείο Πολέμου στη βάση της πλαστής του ταυτότητας. Αυτό του δίνει την δυνατότητα να μετακινείται στην πόλη, αν και με μεγάλους κινδύνους, και να εκτελεί υπεύθυνη παράνομη δουλειά.»¹⁰¹.

Πότε λοιπόν ο Ζίβκοφ προμηθεύεται το δελτίο/φύλλο ελεύθερης μετακίνησης; Πριν φύγει, στα μέσα Ιουλίου, από την τοποθεσία Драгуната για τη Σόφια, όπως λέει ο ίδιος, ή στις αρχές του Αυγούστου, όπως υποστηρίζουν οι επίσημοι βιογράφοι του; Πάντως το έγγραφο έχει ημερομηνία έκδοσης 3 Μαΐου 1944, την ημέρα που τα δύο τάγματα (Πρώτο και Δεύτερο) της ταξιαρχίας Τσαβντάρ δέχτηκαν την επίθεση του Στρατού και της Χωροφυλακής στο μοναστήρι της Ελέσνιτσα. Να θυμίσουμε ότι ο Ζίβκοφ βρίσκεται σε απόσταση ασφαλείας, μαζί με το τάγμα Πεδίου κοντά στο χωριό Ябланица. Πως κατάφερε ο Ζίβκοφ να προμηθευτεί αυθεντικό δελτίο ελεύθερης μετακίνησης, το οποίο ισχύει για μετακινήσεις όχι μόνο εντός της Σόφιας, όπως λένε οι βιογράφοι του, αλλά οποιαδήποτε ώρα του ημερονυκτίου, οπουδήποτε στην επικράτεια, όπως ρητώς και με κεφαλαία γράμματα αναφέρει το δελτίο; Επιπλέον αναφέρει ότι ο κάτοχός του, έχει το δικαίωμα να οπλοφορεί!

Στην κατάθεση του, αργότερα, στο Λαϊκό δικαστήριο, ο επικεφαλής του Β’ Διεύθυνσης της Αστυνομίας Александър Праматаров ισχυρίστηκε ότι τα δελτία/φύλλα ελεύθερης μετακίνησης δίνονταν «σε πρόσωπα έμπιστα ή σε αυτά που εκτελούσαν ειδικές αποστολές»¹⁰². Ο συνοδοιπόρος του Ζίβκοφ, Христо Русков υποστηρίζει ότι το δελτίο ο Ζίβκοφ το προμηθεύτηκε από ένα συνταγματάρχη του Τμήματος Κατασκοπίας του υπουργείου Πολέμου, έναντι του ποσού των 10 000 λέβα¹⁰³. Να θυμίσουμε ότι για να προφυλαχτούν από τους αγγλοαμερικανικούς αεροπορικούς βομβαρδισμούς της πρωτεύουσας, στις 12 Ιανουαρίου 1944, με απόφαση της κυβέρνησης, οι διευθύνσεις του υπουργείου Πολέμου και το Επιτελείο Στρατού μετακινούνται στην περιοχή του Самоков – Говедарци – Белчински Бани¹⁰⁴. Η οικογένεια του Ζίβκοφ βρίσκεται στο Γκοβεντάρτσι, άρα υπάρχει πιθανότητα να ισχύει η εκδοχή του  Русков. Βέβαια στο χωριό ο Ζίβκοφ ήταν γνωστός με το πραγματικό του όνομα και δεν θα μπορούσε να ρισκάρει να αποκαλυφθεί, εκτός και αν ήταν όντως πράκτορας του Гешев. Αλλά τότε γιατί θα έπρεπε να πληρώσει για την απόκτηση του δελτίου; 

Στην αυτοβιογραφία του ο Ζίβκοφ λέει ότι επέστρεψε στη Σόφια γιατί τον είχε καλέσει η Νομαρχιακή επιτροπή. Χωρίς να αναφέρει τη λέξη «απολογία», από την εξιστόρηση τόσο την δική του¹⁰⁵, όσο και των βιογράφων του¹⁰⁶ φαίνεται ότι περί αυτού πρόκειται. Για να «δέσει» το αφήγημα θα έπρεπε οι επόμενες γενιές να μάθουν ποια ήταν η αντίδραση του Κόμματος στην υποτιθέμενη αλλαγή τακτικής που εφάρμοσε ο Ζίβκοφ, εξού και το κάλεσμα σε απολογία.

Τόσο στη βιογραφία όσο και στα απομνημονεύματα του Ζίβκοφ υπάρχουν δύο σουρεαλιστικές σκηνές.

Πρώτη σκηνή: Στο σημείο συνάντησης στο προαύλιο της εκκλησίας «Πέτρου και Παύλου» στη συνοικία Булина ливада, τον υποδέχονται ο γραμματέας της Νομαρχιακής επιτροπής και μέλος του ΠΓ – Георги Чанков, και το μέλος της Νομαρχιακής επιτροπής και γραμματέας της Εργατικής Ένωσης Νεολαίας  – Добри Алексиев. Ποιος ήταν τότε ο Ζίβκοφ για να τον υποδέχονται τόσο υψηλόβαθμα στελέχη; Ο Ζίβκοφ διηγείται: «Αγκαλιαστήκαμε, χαιρετηθήκαμε αντρίκια. Τόσο καιρό είχαμε να ειδωθούμε, είχαμε τόσο πολλά να πούμε. Αυτοί περίμεναν από μένα αναλυτική αναφορά για την κατάσταση και την δραστηριότητα της ταξιαρχίας και εγώ – επιδοκιμασία ή μομφή για τη γραμμή που ακολουθώ. Σε κάθε περίπτωση, είχαν περάσει πάνω από τρεις μήνες από την τελευταία φορά που συναντηθήκαμε.»¹⁰⁷.

Εάν είχαν όντως συναντηθεί τότε με τον Чанков, γιατί ο τελευταίος, το 1990, δηλώνει ότι: «Από τον Φλεβάρη 1944 με απόφαση της Νομαρχιακής επιτροπής στάλθηκε (ο Ζίβκοφ, σσ.) στην περιοχή του Μπότεβγκραντ για να ενεργοποιήσει το τοπικό παρτιζάνικο απόσπασμα. Μετά την απόφαση και την αποστολή του εκεί, τακτική επαφή μαζί του αποκαταστήσαμε στα τέλη του Αυγούστου 1944. Ορισμένους μήνες δεν είχαμε μαζί του επαφή»¹⁰⁸.

Εάν είχαν όντως συναντηθεί τότε με τον Чанков, γιατί ο τελευταίος,  στα απομνημονεύματά του αναφέρει ότι: «Τους μήνες Απρίλιο και Μάιο, η Νομαρχιακή επιτροπή δεν πραγματοποίησε τις τακτικές της συνεδριάσεις, γιατί τα περισσότερα μέλη της βρισκόντουσαν εκτός Σόφιας… Ήταν απαραίτητη επιτέλους η σύγκλιση της Νομαρχιακής επιτροπής. Αλλά εκείνη την περίοδο δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Παρόλα αυτά η συνεδρίαση της Νομαρχιακής επιτροπής του Κόμματος έγινε το πρώτο δεκαπενθήμερο του Ιουνίου… Με τους Славчо Трънски και Тодор Живков δεν καταφέραμε να έρθουμε σε επαφή με αποτέλεσμα να μην συμμετέχουν στη συνεδρίαση.»¹⁰⁹.  Το ίδιο θα συμβεί όταν: «…στα τέλη Ιουλίου, αρχές του Αυγούστου, η Νομαρχιακή επιτροπή αποφασίζει στο νέο επιτελείο να συμμετέχουν οι: Славчо Трънски – διοικητής , Тодор Живков – υποδιοικητής, Георги Аврамов – πολιτικός κομισάριος, Здравко Георгиев – επιτελάρχης… Όταν η Νομαρχιακή επιτροπή αποφάσιζε την σύνθεση του νέου επιτελείου, ο Славчо Трънски βρισκόταν στην περιοχή του Трън και ο Τόντορ Ζίβκοφ στην περιοχή του Ботевград… με αποτέλεσμα ούτε και αυτή τη φορά να πάρουν μέρος στη συνεδρίαση της Νομαρχιακής επιτροπής. Ανεξάρτητα από αυτό, εμείς ακόμα και τότε εκτιμούσαμε ότι ο αγώνας θα κρατούσε περισσότερο, ότι θα επέστρεφαν στη Σόφια και θα μπορούσαν να κάνουν κάποιες συναντήσεις του νέου επιτελείου, που θα αναλάμβανε την άμεση ηγεσία των παρτιζάνων της ζώνη, μέχρι να φτάσει η αποφασιστική στιγμή για την ανατροπή της φασιστικής κυβέρνησης και εγκαθίδρυση του ΠΜ. Αυτό όμως δεν έγινε. Το επιτελείο δεν κατάφερε να συνεδριάσει ούτε μία φορά. Τα γεγονότα εξελίχθηκαν πολύ γρήγορα.»¹¹⁰.

Δεύτερη σκηνή: «Από την εκκλησία πήγαμε κατευθείαν  στη συνεδρίαση της Νομαρχιακής επιτροπής. Εκεί περιέγραψα, χωρίς να κρύψω τίποτα, την πραγματική κατάσταση της ταξιαρχίας… Οι σύντροφοι άκουγαν με προσοχή και ομόφωνα συμφώνησαν με την δικιά μου γραμμή. Αυτή άλλωστε ταυτιζόταν και με τις οδηγίες του Γραφείου Εξωτερικού του Κόμματος στη Μόσχα.

Στη συνεδρίαση διαβάστηκε επιστολή από την Κεντρική Επιτροπή του Κόμματος μας, με την οποία με συνεχάρησαν για τον σωστό προσανατολισμό, για τη μόνη σωστή γραμμή που χάραξα, και για τις ενέργειες που ακολούθησαν. Η επιστολή, θυμάμαι, ακόμη ήταν „ζεστή“, χειρόγραφη.»¹¹¹. Αν και σύμφωνα με τον γραμματέα της Νομαρχιακής επιτροπής, δυσκολεύονταν εκείνη την περίοδο να συνεδριάζει το όργανο, σύμφωνα με τον Ζίβκοφ και τους βιογράφους του, μαζεύτηκαν για να συμφωνήσουν ομόφωνα με την «γραμμή Ζίβκοφ» που ήταν και η «γραμμή Ντιμίτροφ» και να του διαβάσουν την συγχαρητήρια επιστολή της ΚΕ. Η Ζιβκοφιάδα σε όλο της το μεγαλείο!

Εάν πιστέψουμε τα λεγόμενα του Ζίβκοφ και των βιογράφων του, τότε η «Οδηγία της Πρώτης ΕΕΖ για την μελέτη της εμπειρίας των παρτιζάνων της ζώνης μετά την πτώση της κυβέρνησης Божилов» (Ιούνιος 1944) και η «Οδηγία της Νομαρχιακής επιτροπής Σόφιας του ΒΕΚ, σχετικά με τον αγώνα ενάντια στην κυβέρνηση Багрянов» (Ιούνιος 1944), έχουν εμπνευστεί, αν όχι αντιγραφεί, από τις επιστολές του Τόντορ Ζίβκοφ!

Εφόσον οι επιστολές είναι μεταγενέστερες και «φυτεύτηκαν» στην συγκεκριμένη περίοδο, τότε το ίδιο ισχύει και με την υποτιθέμενη συνεδρίαση της Νομαρχιακής επιτροπής, γιατί αυτή είχε ως θέμα ημερήσιας διάταξης τις ανύπαρκτες επιστολές!   

Αμέσως μετά την υποτιθέμενη συνεδρίαση της Νομαρχιακής επιτροπής, ο Ζίβκοφ, σύμφωνα με τα απομνημονεύματά του, μαζί με τον Русков, πήραν τον δρόμο της επιστροφής¹¹². Πάντως στις 22 Ιουλίου στη σύσκεψη της παρτιζάνικης ταξιαρχίας Τσαβντάρ, ο Ζίβκοφ δεν συμμετέχει γιατί υποτίθεται ότι είναι στη Σόφια. Πότε επιστρέφει τελικά ο Ζίβκοφ στην περιοχή του Мургаш; Απάντηση δεν δίνει ούτε ο ίδιος, ούτε οι βιογράφοι του. Αυτό που ο Ζίβκοφ αναφέρει, επαναλαμβάνοντας με τα ίδια λόγια αυτό που είχαν γράψει οι βιογράφοι του, είναι ότι: «εγώ δεν μπόρεσα να μείνω για πολύ στους συντρόφους τσαβντάρτσι. Η Νομαρχιακή επιτροπή είχε εκτιμήσει ότι εκείνες τις αποφασιστικές για τον αγώνα ημέρες, εγώ θα ήμουν αναγκαίος στη Σόφια.»¹¹³.

Ο Добри Джуров στο βιβλίο απομνημονευμάτων που συνέγραψε με την σύζυγο του Елена, το 1966, με τίτλο «Мургаш», αναφέρει ότι στις αρχές του Αυγούστου μετά από τρεις μήνες συναντήθηκε ξανά με τον Ζίβκοφ σε μια  συνδιάσκεψη στο διαμέρισμα της συζύγου του Мара Малеева, όπου θα συζητούσαν την Διαταγή № 5 του Κεντρικού Επιτελείου του ΛΑΕΣ και τα μέτρα που θα λάμβαναν για την εφαρμογή της από την Πρώτη ΕΕΖ¹¹⁴. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1972, θα  αναφερθεί ξανά αυτή η συνδιάσκεψη στο βιβλίο «Παρτιζάνικη ταξιαρχία Τσαβντάρ», στο οποίο ο Джуров είναι ο πρόεδρος της επιτροπής πρωτοβουλίας για την έκδοση του βιβλίου¹¹⁵. Τελικά αυτή η μαρτυρία του Джуров θα αναπαραχθεί και στη βιογραφία του Ζίβκοφ, αλλά όχι και στα απομνημονεύματά του, ούτε στα απομνημονεύματα του Георги Чанков που υποτίθεται ότι είχε πάρει μέρος σε αυτή τη συνδιάσκεψη¹¹⁶. Στη βιογραφία του Ζίβκοφ διαβάζουμε: «Στις αρχές του Αυγούστου στο διαμέρισμα της δρ. Μάρα Μαλέεβα στη συνοικία „Ποντούενε“ διεξάγεται παράνομη συνδιάσκεψη, στην οποία παίρνουν μέρος εκτός του Τόντορ Ζίβκοφ οι Γκεόργκι Τσάνκοφ, Ντόμπρι Ντζούροφ, Χρίστο Ρούσκοφ, Κριστάν Ρακόφσκι  και άλλοι. Το βασικό θέμα συζήτησης είναι ο ρόλος των παρτιζάνικων μονάδων της Πρώτης ΕΕΖ την προσεχή περίοδο. Με τη σύντομη αναλυτική του εισήγηση ο Τόντορ Ζίβκοφ εξηγεί την διεθνή και εσωτερική κατάσταση, σκιαγραφεί τα καθήκοντα των παρτιζάνων και κυρίως των τσαβντάρων που δρουν πολύ κοντά στη Σόφια. Επισημαίνει ότι υπό τις υπάρχουσες πολιτικές συνθήκες και ενόψει των επερχόμενων καθηκόντων, η ανάγκη ενίσχυσης της πολιτικής δουλειάς για το ξεσκέπασμα της κυβέρνησης Μπαγκριάνοφ και για την αποσαφήνιση του νοήματος και της σημασίας της επαναστατικής κατάστασης που ωριμάζει.»¹¹⁷.

Ας δούμε πιο προσεχτικά ορισμένα σημεία του παραπάνω αποσπάσματος.

Καταρχάς όταν αναφέρεται το μέρος της συνάντησης γιατί χαρακτηρίζεται ως «διαμέρισμα της δρ. Μάρα Μαλέεβα»; Δεν είναι και διαμέρισμα του συζύγου της; Και αν ήταν πλέον «παράνομος» ο Ζίβκοφ, όπως ο ίδιος λέει, γιατί δεν τηρήθηκαν οι κανόνες συνωμοτικότητας και περιφρούρησης; Υπήρχαν γιάφκες που ανήκαν σε άτομα που δεν κινούσαν τις υποψίες των αρχών και σε αυτές γινόντουσαν οι παράνομες συσκέψεις, συναντήσεις. Για να χρησιμοποιηθεί το διαμέρισμα της οικογένειας σημαίνει ότι ο Ζίβκοφ δεν κινούσε τις υποψίες της Ασφάλειας.  

Έπειτα, υποτίθεται ότι σε αυτή τη λεγόμενη «συνδιάσκεψη» συμμετέχουν το μέλος του ΠΓ και γραμματέας της Νομαρχιακής επιτροπής Σόφιας – Г. Чанков, ένα μέλος της  Νομαρχιακής –  Ζίβκοφ, ένας γραμματέας αχτιδικής επιτροπής – Кр. Раковски, ένας διοικητής ταξιαρχίας – Д. Джуров, ένας απόστολος – Христо Русков και άλλοι. Στην ιστορία της ταξιαρχίας Τσαβντάρ λέει ότι συνολικά συμμετέχουν εφτά-οκτώ άτομα, άλλα και εδώ δεν κατονομάζει τους υπόλοιπους. Δεν παρευρίσκεται κανένα μέλος του Κεντρικού Επιτελείου του ΛΑΕΣ, ούτε  καν της Πρώτης ΕΕΖ, αν και υποτίθεται ότι σύμφωνα με τον Джуров θα παρουσιαζόταν η Διαταγή № 5 του Κεντρικού Επιτελείου του ΛΑΕΣ. Σε αυτή λοιπόν την μάζωξη «εφτά-οκτώ ατόμων» που ονομάστηκε «συνδιάσκεψη», ενώ παρευρίσκεται το μέλος του ΠΓ και καθοδηγητής του Ζίβκοφ, ο τελευταίος κάνει την πολιτική εισήγηση. Σουρεαλιστικές εικόνες. Άλλα έχει και συνέχεια. Η εισήγηση που λένε οι βιογράφοι του Ζίβκοφ ότι έκανε ο τελευταίος, είναι στην πραγματικότητα το κείμενο της Διαταγής, όπως δίνεται ολόκληρο στο βιβλίο των Джурови και στο βιβλίο της ιστορίας της ταξιαρχίας Τσαβντάρ¹¹⁸. Στο τελευταίο μάλιστα βιβλίο αναφέρεται ακόμη μια σουρεαλιστική κατάσταση: «Μετά την συζήτηση του ντοκουμέντου και ορισμένων άλλων οργανωτικών ζητημάτων και θεμάτων επάνδρωσης του επιτελείου της Πρώτης ΕΕΖ, συγκεκριμενοποιήθηκαν και τα καθήκοντα της ταξιαρχίας „Τσαβντάρ“.»¹¹⁹. Δεν υπάρχει καμία περίπτωση ζητήματα οργάνωσης και στελεχικής επάνδρωσης μιας Επαναστατικής Επιχειρησιακής Ζώνης – ΕΕΖ να αποφασίζονται σε μια μάζωξη «εφτά-οκτώ ατόμων» και όχι από το αντίστοιχο καθοδηγητικό όργανο – την Νομαρχιακή επιτροπή.

Σχετικά με «τα καθήκοντα της ταξιαρχίας „Τσαβντάρ“», στη βιογραφία του Ζίβκοφ αναφέρονται ως προτάσεις του ίδιου που «εγκρίθηκαν από την συνδιάσκεψη» τα εξής: «Πρωταρχικό της καθήκον είναι να φυλάει τα περάσματα για να καταστήσει αδύνατη την κίνηση των φασιστικών δυνάμεων προς την πρωτεύουσα την ώρα του αποφασιστικού χτυπήματος. Μαζί με αυτό, πρέπει να είναι έτοιμη να βρεθεί γρήγορα στη Σόφια για να υποστηρίξει τους εξεγερμένους, εάν αυτό καταστεί απαραίτητο.»¹²⁰. Ενώ δεν έχουν περάσει πάνω από δυο βδομάδες από την υποτιθέμενη συνεδρίαση της Νομαρχιακής επιτροπής όπου διαβάστηκε και η συγχαρητήρια επιστολή της ΚΕ για την νέα τακτική που εφάρμοσε με την ανασύνταξη των δυνάμεων της ταξιαρχίας σε τσέτες, «οι μεγάλες απαιτήσεις που τίθενται πλέον ενώπιον της ταξιαρχίας „Τσαβντάρ“ επιβάλουν  νέα τακτική και νέα οργάνωση. Ο ίδιος ο εμπνευστής της τσέτικης οργάνωσης της ταξιαρχίας, ο Τόντορ Ζίβκοφ, δεν δίστασε να προτείνει τη δομή ταγμάτων. Αυτή υπαγορεύεται από τον ποιοτικά νέο χαρακτήρα των επερχόμενων επιχειρήσεων των παρτιζάνικων μονάδων. Αν μέχρι τώρα χρειάζονταν σχετικά μικρές, ευέλικτες τσέτες, από εδώ και πέρα θα χρειάζονται μεγαλύτεροι σχηματισμοί για να καταφέρουν θανατηφόρα χτυπήματα στον εχθρό.»¹²¹.

Ορισμένες μέρες μετά την υποτιθέμενη συνδιάσκεψη, στα μέσα του Αυγούστου, σύμφωνα με την ιστορία της ταξιαρχίας Τσαβντάρ για να γνωστοποιήσουν τις αποφάσεις που πάρθηκαν, αναχωρούν για τις περιοχές δράσεις των παρτιζάνων: о Желязко Колев για το χωριό Осоица όπου βρίσκεται η τσέτα του Κέντρου, ο Христо Русков για την τσέτα που βρίσκεται στο Локорско και ο Ζίβκοφ με τον Джуров για το Мургаш όπου έχουν στρατοπεδεύσει οι άλλες δύο τσέτες. Οι συγγραφείς του βιβλίου αναφέρουν: «Μετά την συνάντηση ο Τ. Ζίβκοφ επέστρεψε στη Σόφια, ενώ ο Д. Джуров Г. Мутафчиев ήρθαν σε επαφή με την τσέτα του Локорско.»¹²².

Από την άλλη, οι βιογράφοι του Ζίβκοφ γράφουν ότι : «Ο Τόντορ Ζίβκοφ , μαζί με τον Добри Джуров και άλλους παρτιζάνους αναχωρούν για την περιοχή του Мургаш. Η ομάδα περνάει δύο μέρες περιμένοντας να συναντήσει τους συντρόφους της γύρω από το καμένο καταφύγιο „Владко“ στις νότιες πλαγιές της βουνοκορφής, αλλά κανείς δεν εμφανίζεται. Μια επείγουσα δουλειά στη Σόφια δεν επιτρέπει στον Ζίβκοφ να μείνει περισσότερο στο Μπαλκάν και επιστρέφει στην πρωτεύουσα…»¹²³. Τελικά τι από τα δύο ισχύει; Ο Ζίβκοφ συνάντησε ή δεν συνάντησε τους παρτιζάνους; Μάλλον δεν ισχύει ούτε το ένα, ούτε το άλλο γιατί απλούστατα δεν έγινε πότε αυτή η «συνδιάσκεψη» για να χρειαστεί να μεταφερθεί η απόφαση δημιουργίας των νέων ταγμάτων.      

Η αλήθεια είναι, ότι με βάση την «Οδηγία της Πρώτης ΕΕΖ για την μελέτη της εμπειρίας των παρτιζάνων της ζώνης μετά την πτώση της κυβέρνησης Божилов» (Ιούνιος 1944) και την «Οδηγία της Νομαρχιακής επιτροπής Σόφιας του ΒΕΚ, σχετικά με τον αγώνα ενάντια στην κυβέρνηση Багрянов» (Ιούνιος 1944), στις 22 Ιουλίου 1944, δημιουργήθηκαν στις περιοχές δράσης της ταξιαρχίας (Локорско, Ботевград, Пирдоп, Мургаш)  4 τσέτες των 25 μαχητών η καθεμιά. Μόνο στις αρχές του Σεπτέμβρη στα πλαίσια της εφαρμογής της Οδηγίας № 4 της Κ.Ε. του ΒΕΚ (26 Αυγούστου 1944), με απόφαση του επιτελείου της Πρώτης ΕΕΖ, από τις 4 τσέτες ξαναδημιουργούνται 3 τάγματα. Στο Πρώτο τάγμα διοικητής τοποθετείται ο Никола Величков, στο Δεύτερο τάγμα ο Борис Тошков και στο τάγμα «Ген. Вл. Заимов» ο Стоил Грозданов Илиев. Η σύνθεση του επιτελείου της ταξιαρχίας παραμένει η ίδια: διοικητής ο Д. Джуров, υποδιοικητής ο Т. Дачев, πολιτικός κομισάριος ο В. Андреев.  Η ζώνη δράσης του Πρώτου και του Δεύτερου τάγματος είναι η περιοχή του Мургаш, ενώ του τάγματος «Ген. Вл. Заимов» η περιοχή του Пирдоп. Στην περιοχή του Ботевград παραμένει μια ομάδα 8-10 μαχητών, η οποία αποτελεί και τον σύνδεσμο επικοινωνίας ανάμεσα στην ταξιαρχία Τσαβντάρ και των αποσπασμάτων «Г. Бенковски» του Червен бряг και «Гаврил Генов» της Враца¹²⁴.

(Συνεχίζεται)

Σημειώσεις

1. Колектив, 1979, σ. 134
2. Колектив, 1979, σσ. 136 – 137
3. Джурови, Д. и Е. , 1966, σσ. 647 – 648
4. Колектив, 1979, σσ. 135 – 138, Георгиев З., 1973, σσ. 227 – 230
5. Колектив, 1979, σ. 142
6. Πάλι εκεί
7. Колектив, 1979, σσ. 135 – 143, Георгиев З., 1973, σσ. 227 – 231
8. Георгиев З., 1973, σ. 231
9. Колектив, 1979, σ. 142
10. Колектив, 1979, σ. 138
11. Станев В., 2022, σ. 365
12. Πάλι εκεί
13. Πάλι εκεί
14. Колектив, 1979, σ. 173
15. Колектив, 1979, σσ. 144
16. Колектив, 1979, σσ. 146 – 147
17. Тошкова Л., „И след 70 години споменът е жив“, в. Дума, четвъртък, 15 Май 2014/брой: 108 https://duma.bg/?go=news&p=detail&nodeId=77479
18. Живков Т., 2006, σ. 109
19. Колектив, 1981, σ. 84
20. Колектив, 1979, σ. 149
21. Живков Т., 2006, σ. 109
22. Леонидова М., 1972. σ. 201
23. Андреев В., 1991, σσ. 16 – 17
24. Живков Т., 2006, σ. 109
25. Колектив, 1979, σ. 152
26. Колектив, 1976, σ. 120
27. Живков Т., 1975. Избрани съчинения. Том 1, σσ. 23 – 25,  Колектив, 1976, σ. 150
28. Колектив, 1981, σ. 85
29. Живков Т., 1975. Избрани съчинения. Том 1, σ. 24, Колектив, 1979, σ. 151
30. Πάλι εκεί
31. Живков Т., 1975. Избрани съчинения. Том 1, σ. 25, Колектив, 1979, σ. 151
32. Πάλι εκεί
33. Живков Т., 1975. Избрани съчинения. Том 1, σ. 25, Колектив, 1979, σ. 151
34. Живков Т., 1975. Избрани съчинения. Том 1, σ. 25, Колектив, 1979, σσ. 151 – 152
35. Живков Т., 1975. Избрани съчинения. Том 1, σ. 25, Колектив, 1979, σ. 152
36. Кастелов Б. 2005, σ. 59 – 60
37. Станев В., 2022, σ. 370
38. https://www.youtube.com/watch?v=9AipR-IJaNE&t=1789s
39. Андрейчин Л., 1986, σ. 250
40. Живков Т., 1975. Избрани съчинения. Том 1, σσ. 23 – 25
41. Колектив, 1979, σσ. 151 – 152
42. Живков Т., 1975. Избрани съчинения. Том 1, σ. 23
43. Живков Т., 1975. Избрани съчинения. Том 1, σ. 23, Колектив, 1979, σ. 150
44. Колектив, 1979, σ. 136
45. Семерджиев П., 1985, σ. 110
46. Калинова, Е., 2012, σ. 30
47. Калинова, Е., 2012, σ. 31
48. Драгойчева Ц., 1980. Книга 3, σ. 463
49. Колектив, 1979, σσ. 256 – 288
50. Колектив, 1981, σ. 90
51. Колектив, 1979, σ. 153
52. Живков Т., 2006, σ. 111
53. Πάλι εκεί
54. Колектив, 1981, σ. 91
55. Живков Т., 1975. Избрани съчинения. Том 1, σ. 26, Живков Т., 2006, σσ. 113 – 114
56. Живков Т., 2006, σ. 114
57. Живков Т., 1975. Избрани съчинения. Том 1, σσ. 27 – 29
58. Христозов Р., 2004. Част 1, σσ. 152 – 159
59. Христозов Р., 2004. Част 1, σσ. 135 – 159 και Даскалов Д., 1991, σ. 221
60. Колектив, 1979, σ. 158 και Колектив, 1981, σ. 92
61. Колектив, 1979, σ. 158
62. Πάλι εκεί
63. Колектив, 1979, σ. 159
64. Πάλι εκεί
65. Христов Ф., 2006, σ. 124
66. Колектив, 1979, σ. 160
67. Колектив, 1979, σ. 160, Колектив, 1981, σ. 92
68. Колектив, 1979, σ. 160
69. Колектив, 1981, σσ. 92 – 93
70. Колектив, 1979, σ. 165
71. Колектив, 1979, σ. 159
72. Колектив, 1979, σ. 166
73. Колектив, 1979, σ. 161
74. Живков Т., 1975. Избрани съчинения. Том 1, σσ. 29 – 31
75. Живков Т., 1975. Избрани съчинения. Том 1, σσ. 29 – 31 και Кастелов Б. 2005, σ. 61
76. Живков Т., 2006, σ. 115
77. Колектив, 1981, σ. 93
78. Христозов Р., 2004. Част 1, σ. 151, Колектив, 1976, σ.118
79. Чанков Г., 2000, σ. 107
80. Колектив, 1979, σ. 161
81. Колектив, 1979, σ. 17
82. Η βουνοκορυφή «Свищи плаз» έχει ύψος 1888 μέτρα και βρίσκεται στο δυτικό τμήμα του Κεντρικού Αίμου
83. Πρόκειται για το απόσπασμα «Георги Бенковски» που έδρασε στις περιοχές Червен бряг и Бяла Слатина. Διοικητής ήταν ο Нецо Гарвански (Върбан), πολιτικός κομισάριος ο Григор Вълев (Камен), επιτελάρχης ο Мишо Коцев
84. Живков Т., 2006, σ. 116
85. Колектив, 1979, σ. 162
86. Живков Т., 2006, σ. 117
87. Πάλι εκεί
88. Колектив, 1979, σ. 163
89. Станев В., 2022, σ. 149
90. Колектив, 1979, σ. 169
91. Колектив, 1981, σ. 97
92. Живков Т., 2006, σ. 121
93. Колектив, 1979, σ. 169
94. Πάλι εκεί
95. Георгиев З., 1973, σ. 94
96. Георгиев З., 1973, σ. 280
97. Георгиев З., 1973, σσ. 285 – 286
98. Колектив, 1979, σ. 170
99. Станев В., 2022, σ. 149
100. Колектив, 1979, σ. 169
101. Колектив, 1981, σ. 97
102. Живков Т., 2006, σ. 121
103. Колектив, 1979, σ. 169
104. Πάλι εκεί
105. Георгиев З., 1973, σ. 94
106. Георгиев З., 1973, σ. 280
107. Георгиев З., 1973, σσ. 285 – 286
108. Колектив, 1979, σ. 170
109. Колектив, 1981, σ. 98
110. Живков Т., 2006, σ. 120
111. Колектив, 1981, σ. 99
112. Григоров А., 1994, σ. 132
113. Кастелов Б. 2005, σ. 63
114. Григоров А., 1994, σ. 104
115. Живков Т., 2006, σσ. 120 – 121
116. Колектив, 1981, σσ. 98 – 99
117. Живков Т., 2006, σ. 120
118. Григоров А., 1994, σσ. 129 – 130
119. Чанков Г., 2000, σ. 107
120. Чанков Г., 2000, σσ. 106 – 113
121. Живков Т., 2006, σ. 120
122. Πάλι εκεί, σ. 121
123. Живков Т., 2006, σ. 121 και Колектив, 1981, σσ. 98 – 99
124. Джурови Д. и Е., 1966, σσ. 638 – 639
125. Колектив, 1979, σσ. 173 – 175
126. Колектив, 1981, σσ. 99 – 100
127. Πάλι εκεί, σ. 99
128. Колектив, 1979, σσ. 173 – 174
129. Πάλι εκεί, σσ. 174 – 175
130. Колектив, 1981, σ. 100
131. Πάλι εκεί, σ. 100
132. Колектив, 1979, σ. 175
133. Колектив, 1981, σ. 100
134. Колектив, 1979, σ. 188                      

Βιβλιογραφία

Алтънков Н., 2018. История на БКП 1919-1989. София: Изд. „Факел“

Андреев В., 1991. ЖИВКОВ – МЪРТЪВ ПРИЖИВЕ. София: Изд. „ЛЕТОПИСИ“

Андрейчин Л., 1986. Из историята на нашето езиково строителство. София: Изд. „Народна просвета“

Атанасов Г., 1986. По избрания път. София: Изд. „Партиздат“

Баева Ис., (съставител и научен редактор), 2015. 70 ГОДИНИ ОТ ПОВРАТА НА ДЕВЕТИ СЕПТЕМВРИ 1944 ГОДИНА – ИСТОРИЧЕСКИ ПРЕДПОСТАВКИ И ПОСЛЕДСТВИЯ. Сборник с научни изследвания. http://www.anamnesis.info/sites/default/files/SbornikDokladi.pdf

Бакалов И., 2008. Превратаджии – от първо лице. София: Изд. „Милениум“

Балкански Т., 1996. Тодор Живков. Един езиковед за просопографията на Диктатора. Велико Търново: Издател ИК „Знак’94“

Везенков Ал., 2008. Властовите структури на Българската комунистическа партия (1944 – 1989). София: Изд. „Сиела”

Везенков Ал., 2014.  „9 септември 1944 г.“ София: Изд. „Сиела“

Везенков Ал., 2013. Спасяването на българските евреи – уникално ли е наистина? Първа част Στο: Либерален преглед: http://wp1109248.server-he.de/librev250/index.php/2013-03-30-08-56-39/discussion/bulgaria/2200-2013-10-18-08-56-00

 Везенков Ал., 2014. Спасяването на българските евреи – уникално ли е наистина? Втора част Στο: Либерален преглед: http://wp1109248.server-he.de/librev250/index.php/2013-03-30-08-56-39/discussion/bulgaria/2443-2014-07-25-13-29-15

Георгиев Г., 1974. НОВА: Бойната дейност на народо-освободителната въстаническа армия 1943-1944. София: Държавно военно издателство

Георгиев З., 1973. Когато умирахме. Записки на началник-щаба на зоната. София: Изд. на ЦК на ДКМС

Григоров А., 1994. Тодор Живков – живот с въпросителни. София: Изд. „Супер 7“

Гунев, Г. Илчев И., 1989. Уинстън Чърчил и Балканите. София: Издателство на Отечествения фронт

Димитров Г., 2003. Дневник март 1933 – февруари 1949.  Избрано. София: Изд. „Изток – Запад“

Баева Ис., 2006. ТОДОР ЖИВКОВ. София: ИК „КАМА“

Данова Н. & Аврамов Р., (съставителство и обща редакция), 2013. ДЕПОРТИРАНЕТО НА ЕВРЕИТЕ ОТ ВАРДАРСКА МАКЕДОНИЯ, БЕЛОМОРСКА ТРАКИЯ И ПИРОТ. МАРТ 1943 г. Том I, Том II. София: Изд. „Обединени издатели“. Στο:  http://www.marginalia.bg/knigi/biblioteka-marginaliya-deportiraneto-na-evreite-ot-vardarska-makedoniya-belomorska-trakiya-i-pirot-mart-1943/

Даскалов Д., 1991. Жан съобщава. София: Изд. „Св. Климент Охридски“

Даскалов Р., 2010. От Стамболов до Живков: Големите спорове за новата българска история. София: Изд. „Гутенберг“

Джурови Д. и Е., 1966. Мургаш. София: Държавно военно издателство

Драгойчева Ц., 1980. Повеля на дълга. Книга 1: Несломимите. София: Изд. „Партиздат“

Драгойчева Ц., 1980. Повеля на дълга. Книга 2: Щурмът. София: Изд. „Партиздат“

Драгойчева Ц., 1980. Повеля на дълга. Книга 3: ПОБЕДАТА. София: Изд. „Партиздат“

Живков Т., 1975. Избрани съчинения. Том 1. София: Изд. „Партиздат“

Живков Т., 1977. Избрани съчинения. Том 20. София: Изд. „Партиздат“

Живков Т., 1978. Избрани съчинения. Том 24. София: Изд. „Партиздат“

Живков Т., 1993. Срещу някои лъжи. ИК „Делфин прес“

Живков Т., 2006. Мемоари. София: Изд. „Труд и право“

Иванов Д., 2017. ПРОТИВОПОСТАВЯНЕТО. Заговорите срещу Тодор Живков 1956 – 1989 г. София: Изд. „Сиела”

Йорданов В., 2011. Дело № 4. Икономическата катастрофа на социализма. София: Изд. „Дамян Яков“

Исусов М., 1990. Последната година на Трайчо Костов. София: Изд. „Христо Ботев“

Исусов М., 2000. Политическият живот в България 1944-1948. София: Изд. „Св. Климент Охридски“

Калинова, Е., 2012. ВЪЗНИКВАНЕ НА ОТЕЧЕСТВЕНИЯ ФРОНТ В ГОДИНИТЕ НА ВТОРАТА СВЕТОВНА ВОЙНА. Στο: Баева Ис., (съставител и научен редактор) ИСТОРИЯ НА ОТЕЧЕСТВЕНИЯ ФРОНТ/СЪЮЗ В БЪЛГАРИЯ.  Том 1. София: Изд. „Св. Климент Охридски“

Калинова, Е. & Баева Ис., 2010. БЪЛГАРСКИТЕ ПРЕХОДИ 1939 – 2010. София: Изд. „Парадигма“

Кастелов Б. 2005. Тодор Живков: Мит и истина. София: Изд. „Труд“

Коен Д., Добриянов Т, Манафова Р., Танев Ст., 1978. Борбата на българския народ за защита и спасяване на евреите в България през Втората световна война (Документи и материали). София: Изд. на БАН

Колектив, 1981. Тодор Живков. Биографичен очерк. София: Изд. „Партиздат“

Колектив, 1976. История на антифашистката борба в България 1939/1944. Том 1-2. София: Изд. „Партиздат“

Колектив, 1979. Партизанската бригада “Чавдар”. София: Изд. „Партиздат“

Колектив, 1984. ИСТОРИЯ НА БЪЛГАРСКАТА КОМУНИСТИЧЕСКА ПАРТИЯ. София: Изд. „Партиздат“

Колев, Ж., 1979. Моят партизански дневник в чета „Бачо Киро“. София: Издателство на Отечествения фронт

Марков Г., Баева Ис., 2012 История на Отечествения фронт/съюз в България. Том 1-2, София: Изд. „Св. Климент Охридски“

Марчева И., 2000. ТОДОР ЖИВКОВ – ПЪТЯТ КЪМ ВЛАСТТА. ПОЛИТИКА И ИКОНОМИКА В БЪЛГАРИЯ 1953-1964 Г. София: ИНСТИТУТ ПО ИСТОРИЯ – БАН

Марчева И., 2016. Политиката за стопанска модернизация в България по време на Студената война. София: Изд. „Летера“

Мигев, В., 2015. За някои дискусионни и спорни въпроси около датата 9 септември 1944 г. – Στο: 70 години от поврата на Девети септември 1944 година – исторически предпоставки и последствия. Сборник с научни изследвания. София: Изд. „Манта принт“

Митев Сτ. και Ковачев Х., 1966. Партизанската война. София: Изд. „Военно издателство“

Леонидова, М. 1972. И ние обичахме. София: Изд. „Народна младеж“

Недев, Недю, 2007. Три държавни преврата или Кимон Георгиев и неговото време. София, Изд. „Сиела“

Недев Н., 2015. Людмила Живкова. София: Изд. „Труд“

Недев Н., 2016. Дворцовият преврат срещу Тодор Живков. София: Изд. „Труд“

Николова В., Куманов М., 1983. Кратък исторически справочник. Том 3: България. София: Изд. „Народна просвета“

Оливер, Хаим, 1967. Ние, спасените: или Как евреите в България бяха изтръгнати от лагерите на смъртта. Хроника от близкото минало. София: „Изд. за литература и чужди езици“

Павлова П., 1976. Явки и пароли. София: Изд. „Партиздат“

Радева, М., (επιμ.), 2005. Българските държавници 1944-1989. София: Изд. „Скорпио“

Руменин Р. 1990. ЛЕТЯЩИ КРЕПОСТИ НАД БЪЛГАРИЯ. София: Изд. „Христо Ботев“

Сборник, 1972. Партизанската бригада “Чавдар”. София: Изд. „Партиздат“

Сборник, 1978. Тя обичаше хората Спомени за д-р Мара Малеева-Живкова. София: Изд. „ Профиздат“

Семерджиев П., 1985. НИЩОЖЕСТВО В ДОСПЕХИТЕ НА ВЕЛИЧИЕ. Изд. „Дике“

Станев В., 2022. ШУМЪТ ОТ ДЕБРИ И БАЛКАНИ…ПАРТИЗАНИТЕ В БЪЛГАРИЯ (1941 – 1944). София: УНИВЕРСИТЕТСКО ИЗДАТЕЛСТВО „СВ. КЛИМЕНТ ОХРИДСКИ“

Стоянов П., 2009. Шесто управление: Моята истина. Том 1-2. София: Изд. Даниела Убенова

Тодоров В. & Поппетров Н., 2013 „VІІ състав на Народния съд“. София: Изд. „Изток-Запад“

Трънски Сл., 1969  Из тактиката на партизанската борба в България. София: Изд. „Военно издателство“

Христов Ф., 2006. Истината за Антон Югов. Революционер и държавник от Димитровската школа. София: Изд. „ААлександрова Дизайн“

Христов, Х., 2009. Тодор Живков. Биография. София: Изд. „Сиела“

Христозов Р., 2004. На границата между две епохи. Част 1: За победата на Социалистическата революция. София: Изд. „Славина“

Цветански Ст., Димитров Т. (Съставители), 2006. ПЪТЕВОДИТЕЛ ПО ФОНДОВЕТЕ НА БКП, СЪХРАНИЯВАНИ В ЦЕНТРАЛНИЯ ДЪРЖАВЕН АРХИВ. ВТОРО ДОПЪЛНИТЕЛНО ИЗДАНИЕ. София, Издател на поредицата „АРХИВНИ СПРАВОЧНИЦИ“: ГЛАВНО УПРАВЛЕНИЕ НА АРХИВИТЕ ПРИ МИНИСТЕРСКИЯ СЪВЕТ. https://www.archives.government.bg/guides/12_P_BKP1.pdf

Чакъров, К. 1990. Вторият етаж. София: ИК „К сие М-ООД“

Чанков Г., 2000. Равносметка. Спомени и размисли за революционната борба и строителството на социализма. София: Изд. „Христо Ботев“

Шопкин, М., (επιμ.), 1982. Младост, наречена борба: Спомени за младежките години на др. Тодор Живков. Сборник. София: Изд. „Народна младеж“

Яхиел Н., 1997. ТОДОР ЖИВКОВ И ЛИЧНАТА ВЛАСТ. Спомени Документи Анализи. София: Изд. „Omda“

ДЪРЖАВНА АГЕНЦИЯ „АРХИВИ“, 2014. ПЪТЕВОДИТЕЛ ПО ФОНДОВЕТЕ НАСТРОИТЕЛНИ ВОЙСКИ В ДЪРЖАВЕН ВОЕННОИСТОРИЧЕСКИ АРХИВ – ВЕЛИКО ТЪРНОВО 1920–2000 г. http://archives.government.bg/guides/9_P_SV.pdf

 Ντιμίτροφ Γ., 1975. Ο φασισμός. Αθήνα: Εκδόσεις Πορεία

Μπακάλοφ Γ., Ματάνοφ, Χ., Μίτεφ Π., Ίλτσεφ Ι., Μαρίνοβα – Χριστίδη Ρ., 2015. Ιστορία της Βουλγαρίας. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Επίκεντρο

Αυτή η εργασία χορηγείται με άδεια Creative Commons Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 4.0 Διεθνές .