Απόσπασμα Τσαβντάρ

Στις 2 Ιουνίου 1942, μεταξύ της βουνοκορφής Готен¹ και του χωριού Бухово, τρία παράνομα στελέχη που μόλις είχαν δραπετεύσει από το στρατόπεδο «Кръсто поле» – ο Тоне Переновски (Цветан), ο Иван Шонев (Митрето) και ο Добри Джуров (Лазар) – εφαρμόζοντας απόφαση της νομαρχιακής επιτροπής Σόφιας, θέτουν τις βάσεις μιας νέας παρτιζάνικης ομάδας (чета). Στις 24 Ιούνη θα ενταχθεί στην ομάδα ο Стоян Хаджипенчев (бай Стоян), τον Αύγουστο ο Костадин Трайков Петров (Калин) και τον Σεπτέμβριο ο Тодор Дачев (Стефчо). Στις 9 Σεπτέμβρη 1942, η ομάδα με απόφαση της νομαρχιακής επιτροπής θα αναβαθμιστεί σε απόσπασμα και θα πάρει το όνομα του θρυλικού βοεβόδα του 16^ου αιώνα – Τσαβντάρ (Чавдар) που με την ομάδα του δρούσαν σε αυτές τις περιοχές του Αίμου (Стара планина). Διοικητής του αποσπάσματος θα οριστεί ο Переновски, υποδιοικητής ο Шонев, και  ο Джуров πολιτικός κομισάριος².

Το φθινόπωρο του 1942, το απόσπασμα Τσαβντάρ θα δημιουργήσει το δίκτυο της επιμελητείας που είναι απαραίτητο για την ίδια του την ύπαρξη. Σε αυτό το δίκτυο θα πρέπει να στρατολογηθούν οι βοηθοί (ятаци) που θα τους εξασφάλιζαν στέγη, τροφή, ρουχισμό, οπλισμό, ιατρική περίθαλψη  και οι ταχυδρόμοι για να μπορούν να επικοινωνούν με την καθοδήγηση στη Σόφια, αλλά και με τις τοπικές αχτιδικές επιτροπές (Локорско, Ботевград, Ново село, Пирдоп).

Ανάμεσα στους πρώτους βοηθούς – ταχυδρόμους από την Σόφια είναι ο Миленко ο ξυλουργός, και ο Ане Стонцев, (από τους οποίους προμηθεύτηκαν και τα τρία πρώτα πιστόλια) οι  Петко και Райна Христови, ο Нанко Стефанов, η Лена Джурова, η Невена Переновска κ.ά. Βοηθοί από το χωριό Ботунец είναι οι δασονόμοι Пешо Горския και Рашо Оров, από το χωριό Столник οι Йота και Иван Механджийски, και ο Борис Бонев, από το χωριό Елешница ο Павел Андреев, από το χωριό Чурек ο Петър Шаралийски και ο Методи Дойчев, από το χωριό Осоица ο κομματικός γραμματέας του χωριού Райко Коцев, ο Георги Димитров, ο γραμματέας της νεολαίας Пенко Стоянов, από το χωριό Бухово ο Милутин Якимов, ο Ангел Бонев και ο Недялко Недялков, από το χωριό Новачене του Ботевград ο Тодор Томов Ятин και Антон Антонов, από το χωριό Литаково  ο Марин Найденов, και ο Илия Шопов, από το χωριό Липница ο Нако Стефанов και ο Никола Йотов, από το χωριό Врачеш ο Димитър Гълъбов, από το χωριό Скравена ο Никола Мукански και ο Илия Миков Кьонтов, από το χωριό Радотина ο Васил Стоянов³.

Το χειμώνα το απόσπασμα θα παραμείνει αδρανές. Οι Джуров, Переновски, Дачев θα ξεχειμωνιάσоυν στο χωριό Литаково, στο καλύβι του Марин Найденов, ενώ οι Шонев, Петров Хаджиепенчев στο χωριό Липница στα σπίτια των Нако Стефанов και Никола Йотов⁴.

Εν τω μεταξύ στην πρωτεύουσα οι ομάδες μάχης από τα τέλη του 1942, πέρα από τα σαμποτάζ, περνούν σε νέες μορφές δράσης με εκτελέσεις αξιωματούχων του Βουλγαρικού κράτους, δοσίλογων και χαφιέδων του Κόμματος, στη βάση ενός καταλόγου στόχων που συνέταξε το ΠΓ, ως αντίποινα για τις επιχειρήσεις εξολόθρευσης της ΚΣΕ και της ΚΕ, την άνοιξη και το καλοκαίρι του 1942⁵. Ανάμεσα σε αυτούς που εκτελέστηκαν ήταν στις 13 Φεβρουαρίου 1943, ο  Христо Луков, πρώην υπουργός Πολέμου (1935 – 1938) και επικεφαλής της ακροδεξιάς φασιστικής οργάνωσης «Съюз на българските национални легиони», στις 15 Απριλίου 1943, ο φασίστας βουλευτής Сотир Янев, στις 3 Μαΐου 1943, ο πρώην Αρχηγός της Αστυνομίας και μετά δικαστής του Ακυρωτικού Στρατοδικείου, Атанас Пантев. Η τελευταία επιτυχής εκτέλεση από τον κατάλογο του ΠΓ ήταν αυτή του βουλευτή Πλόβντιφ, Запрян Клявков, στις 30 Μαΐου 1943. Έκτοτε οι επιλεγμένες εκτελέσεις από τις ομάδες μάχης σταμάτησαν λόγω του κινδύνου αντιποίνων⁶. Η ΚΕ αποφάσισε όλοι οι παράνομοι και αυτοί από τις ομάδες μάχης να ενταχθούν στις παρτιζάνικες ομάδες και αποσπάσματα. Έτσι στα τέλη της άνοιξης του ’43 στο απόσπασμα Τσαβντάρ προσχώρησαν περίπου τριάντα άτομα, ανάμεσά τους ο Йосиф Бенбасат, ο Давид Елазар, Исак Албахари, Моне Надан, Илия Пешев, Георги Павлов, Стефан Велчев, αλλά και η Митка Гръбчева – η εκτελεστής του Атанас Пантев⁷.

Ο Тоне Переновски θυμάται ότι από την Σόφια έδωσαν οδηγίες να μην προχωρήσουν σε καμία επιθετική επιχείρηση μέχρι να ησυχάσουν τα πράγματα. «Εν τω μεταξύ οι σύντροφοι που ερχόντουσαν ήταν οι περισσότεροι νέοι ανάμεσά τους και κορίτσια. Οι περισσότεροι από αυτούς ήταν εβραιόπουλα που δεν ήξεραν ούτε πώς να κρατήσουν το όπλο. Ορισμένοι από τους νεοφερμένους, αφού έμειναν μαζί μας 2-3 μέρες, τελικά έφυγαν φοβούμενοι την πείνα»⁸, συμπληρώνει ο διοικητής. Από τον Георги Чанков αλλά και τον Здравко Георгиев μαθαίνουμε ότι εκείνη την περίοδο είχε σταλεί από το επιτελείο της Πρώτης ΕΕΖ ο μοναδικός εκπαιδευτής όπλων που διέθετε η Ζώνη,  ο Димитър Пчелински, για να τους εκπαιδεύσει⁹.

Tο απόσπασμα Τσαβντάρ επισκέπτεται στις 9 Ιουνίου 1943 για πρώτη φορά ο επιτελάρχης της Πρώτης ΕΕΖ, Здравко Георгиев. Την επόμενη μέρα διοργανώνεται η πρώτη γενική συνέλευση (αργότερα θα ονομαστεί η «Πρώτη συνδιάσκεψη») των παρτιζάνων του αποσπάσματος Чавдар στους πρόποδες του βουνού Мургаш. Εκεί ο Георгиев παρουσιάζει τις αποφάσεις της νομαρχιακής επιτροπής του Κόμματος και της διοίκησης της Πρώτης ΕΕΖ. Ανακοινώνει την απόφαση για την τοποθέτηση του Тоне Переновски στη θέση του διοικητή του αποσπάσματος, του Ангел Гешков στη θέση του πολιτικού κομισάριου, του Добри Джуров στη θέση του βοηθού κομισάριου και γραμματέα της κομματικής οργάνωσης, του Иван Шонев ως υποδιοικητή και του Стоян Хаджипенчев στη θέση του επιτελάρχη του αποσπάσματος¹⁰. Έθεσε το πλάνο «μίνιμουμ» για τον διπλασιασμό του αριθμού των μαχητών και το «σπάσιμο» του αποσπάσματος σε δύο τσέτες. Αποφασίστηκε η εντατικοποίηση της στρατιωτικής εκπαίδευσης και καταστρώθηκαν οι πρώτες στρατιωτικές επιχειρήσεις¹¹. Στις 19 και 20 Ιουνίου μέσο του καναλιού από την περιοχή του Локорско, από την Σόφια έφτασαν νέοι παρτιζάνοι: Нели Бенбасат, Петър Дончев,  Владимир Κалайджиев, Самуил Леви, Соломон Леви. Στις 26 Ιουνίου οι: Иван Георгиев Павлов, Василев Марков, Неофит Антонов, Христо Ганев, Христо Русков, Стефан Стефанов κ.ά.¹²

Συνολικά μέχρι τα τέλη του Ιούνη το απόσπασμα αριθμεί πλέον περίπου 60 άτομα. Έτσι με βάση το πλάνο, στις 29 Ιουνίου στην περιοχή «Радина ръка» δημιουργούνται δύο τσέτες:

Η τσέτα «Бойчо Огнянов» με πεδίο δράσης της, την περιοχή του βουνού Мургаш, μέρος της επαρχίας Σόφιας, ανατολικά του ποταμού Искър (περιοχή του Логорско), το δυτικό τμήμα της επαρχίας Ботевград και то βορειοδυτικό τμήμα της επαρχίας Новоселци. Διοικητής της τσέτας τοποθετείται ο Давид Елазар και πολιτικός κομισάριος ο Алексантър Гетман.

Η τσέτα «Бачо Киро» με πεδίο δράσης της, τις περιοχές του Пирдоп, του Етрополе και την ανατολική περιοχή της επαρχίας Новоселци. Διοικητής της τσέτας τοποθετείται ο Славчо Гребенаров(Стефан) και πολιτικός κομισάριος ο Владимир Калайджиев¹³.

Τη νύχτα της 11ης προς 12η Ιουλίου 1943, ένα χρόνο μετά την ίδρυση του αποσπάσματος Τσαβντάρ, οργανώνεται η πρώτη επιχείρηση που είχε ως στόχο την κλοπή από εργοστάσιο όπλων της Σόφιας, στρατιωτικού εξοπλισμού. Αν και καταφέρνουν να κλέψουν  ένα φορτηγό με το πολύτιμο φορτίο, στην έξοδο της πόλης, ανάμεσα στα χωριά Долни και Горни Богоров, εμπλέκονται σε τροχαίο ατύχημα στο οποίο τραυματίζονται σοβαρά ο οδηγός Цано Вълчев και ο συνοδηγός υπαξιωματικός Атанас Хаджиянчев. Θα ακολουθήσει καταδίωξη και εμπλοκή με την αστυνομία στην οποία και οι δύο θα πέσουν νεκροί¹⁴.

 Τη νύχτα της 17ης προς 18η Ιουλίου 1943 παρτιζάνοι της τσέτα Бачо Киро επιτέθηκαν στην φρουρά της σιδηροδρομικής σήραγγας κοντά στο χωριό Макоцево. Ο σκοπός ήταν να εξοντώσουν τους φρουρούς, να πάρουν τον οπλισμό τους, αλλά κυρίως να ανατινάξουν την σήραγγα με τα αεροπορικά καύσιμα που βρίσκονταν αποθηκευμένα στο χώρο.¹⁵ Σύμφωνα με τα λεγόμενα του Тоне Переновски η επιχείρηση κατέληξε σε φιάσκο. Η φρουρά όχι μόνο τους απώθησε αλλά τους ανάγκασε να τραπούν σε φυγή. Ευτυχώς το σκοτάδι τους βοήθησε να ξεφύγουν αλλά πάνω στον πανικό τους άφησαν πίσω τους  ορισμένα όπλα, σφαίρες, και μια χειροβομβίδα¹⁶. Λόγω διαρροής του σχεδίου, δεν ξεκίνησε καν η τρίτη επιχείρηση του αποσπάσματος να κλέψει στρατιωτικό εξοπλισμό από το στρατόπεδο στο Мало Бучино.

Μετά από αυτές τις αποτυχημένες ενέργειες ακολούθησε τους επόμενους δύο μήνες ανθρωποκυνηγητό από την αστυνομία με αποτέλεσμα οι παρτιζάνοι του αποσπάσματος Τσαβντάρ να μπλοκαριστούν στον ορεινό όγκο Мургаш. Επέλεξαν λοιπόν να επιστρέψουν στην προηγούμενη παθητική τακτική τους – να κρυφτούν. Βέβαια αυτή την στάση δεν την έχουν υιοθετήσει μόνο οι παρτιζάνοι του αποσπάσματος Τσαβντάρ. Αυτό το παραδέχεται και ο επιτελάρχης Георгиев:

«Υπήρχαν αποσπάσματα που η τακτική τους εξαντλούταν με το να κρύβονται στα σημεία που βρισκόντουσαν. Χρησιμοποιούσαν το δίκτυο των βοηθών (ятаци) από τις τοπικές οργανώσεις του Κόμματος και της Νεολαίας, που τους εξασφάλιζαν τροφή και δεν αναλάμβαναν κάποια συγκεκριμένη στρατιωτική ή πολιτική δράση. Αυτή ήταν στην αρχή η κατάσταση στο απόσπασμα Чавдар, αλλά και σε εκείνα του Ихтиман και της Рила…Κάποιοι υπολόγιζαν τότε ότι το πρώτο τους μέλημα είναι να δημιουργούν βάσεις αποθήκευσης τροφής στο βουνό, να αποφεύγουν τις συμπλοκές με την αστυνομία και τον στρατό για να μην συντριβούν πριν ακόμη αυξηθούν αριθμητικά και ενισχυθούν οργανωτικά… θεωρούσαν ότι θα έπρεπε να φυλάξουν τις δυνάμεις τους για την καθοριστική  μάχη. Αλλά στην πράξη αποδεικνύεται ότι αυτές οι μονάδες δεν δικαιολογούσαν την ύπαρξή τους – εφόσον δεν εκτελούσαν συγκεκριμένα στρατιωτικά και πολιτικά καθήκοντα.»¹⁷.

Βέβαια υπάρχει και η εξαίρεση του κανόνα – το απόσπασμα του Трън, όπως ομολογεί ο Георгиев¹⁸ και ο Чанков¹⁹ που έδωσε το φωτεινό παράδειγμα πραγματικού παρτιζάνικου αγώνα ήδη από την αρχή της δημιουργίας του. Το μέλος του ΠΓ, γραμματέας της νομαρχιακής Σόφιας και πολιτικός κομισάριος της Πρώτης ΕΕΖ, δηλαδή ο καθ ύλην αρμόδιος – Георги Чанков σημειώνει ότι: «η γειτνίαση με τους γιουγκοσλάβους παρτιζάνους, η υποστήριξη στο λαό και οι ενέργειες για την υπεράσπισή του, έκαναν το παρτιζάνικο απόσπασμα Трън δημοφιλή όχι μόνο εντός των ορίων δράσης της Πρώτης ΕΕΖ, αλλά και εκτός των συνόρων της»²⁰. Παρόλα αυτά εκ τον υστέρων λόγω της επαφής του Ζίβκοφ με το απόσπασμα Τσαβντάρ, η φήμη του τεχνηέντως θα επισκιάσει τα υπόλοιπα.

Οι βιογράφοι του Ζίβκοφ αναφέρουν ότι το φθινόπωρο του 1943 η ηγεσία του Κόμματος έγινε παραλήπτης μηνυμάτων για την παθητική στάση που κρατούσε το απόσπασμα  Τσαβντάρ. Μάλιστα στην αυτοβιογραφία του ο Ζίβκοφ αναφέρει:

«Θυμάμαι ότι το φθινόπωρο του 1943 ο νεαρός παρτιζάνος, στέλεχος της Νεολαίας Велко Халачев, χωρίς να πάρει την άδεια από το επιτελείο, ήρθε στην Νομαρχιακή επιτροπή για να εκφράσει την ανησυχία του και να κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου, μιας και το απόσπασμα δεν αναλαμβάνει καμία πρωτοβουλία, απλά μένει αδρανές. Αυτή η πληροφορία από πρώτο χέρι και από πρόσωπο εμπιστοσύνης, δεν θα ήταν δυνατόν να μην μας ανησυχήσει. Και εμείς πήραμε την απόφαση άμεσα να αναχωρήσουν για το απόσπασμα δύο άτομα: εγώ ως πληρεξούσιος της Νομαρχιακής επιτροπής και ο Здравко Георгиев (Калоян), ως επικεφαλής του επιτελείου  της ζώνης»²¹.

Ήδη ξεκαθαρίσαμε στο πέμπτο μέρος του αφιερώματός μας ότι ο Ζίβκοφ εκείνη την περίοδο δεν εκτελούσε χρέη πληρεξούσιου, αλλά ως μέλος της νομαρχιακής επιτροπής όντως εστάλη για να «κατεβάσει την γραμμή» του Κόμματος και να κοινοποιήσει τις αποφάσεις της νομαρχιακής επιτροπής για τις αλλαγές στη σύνθεση του επιτελείου του αποσπάσματος Τσαβντάρ. Αυτό έγινε στην λεγόμενη Δεύτερη συνδιάσκεψη στους πρόποδες του βουνού Мургаш, κοντά στην πηγή του ποταμού Напръдка, στις 10 – 11 Οκτώβρη 1943.

Όπως αναφέρει ο Чанков: «ο διοικητής των τσαβντάρων, Тоне Переновски, υποστήριζε επίμονα εκείνη την εποχή ότι δεν υπήρχαν προϋποθέσεις για ενεργό παρτιζάνικο αγώνα στην περιοχή τους. Όταν πειστήκαμε ότι ο Переновски δεν ήταν σε θέση να εφαρμόσει την κομματική γραμμή, έπρεπε να του γίνει σοβαρή σύσταση. Όταν ούτε αυτό βοήθησε, ο Переновски αντικαταστάθηκε ως διοικητής του αποσπάσματος. Ως τέτοιος ορίστηκε ο Добри Джуров.»²². Από τα λεγόμενα του γραμματέα Чанков προκύπτει ότι πριν καθαιρεθεί  ο Переновски είχε γίνει κουβέντα μαζί του και σε ένα δεύτερο στάδιο είχε προειδοποιηθεί για την «εκτός γραμμής» στάση του.

Ο Ζίβκοφ όμως δεν λέει ότι στην συνδιάσκεψη μετέφερε την απόφαση του Κόμματος για αλλαγή ηγεσίας του αποσπάσματος, αλλά ότι: «Είχαμε τις εξουσιοδοτήσεις επί τόπου να αποφασίσουμε τι θα έπρεπε να γίνει για να υποστηριχθεί το απόσπασμα και κυρίως να αυξήσει την μαχητική του ικανότητα. Σε σχέση με αυτό, στη συνεδρίαση εγκρίναμε μια νέα ηγεσία. Διοικητής του αποσπάσματος έγινε ο Добри Джуров. Αλλάξαμε και την κομματική ηγεσία. Στο απόσπασμα δημιουργήθηκαν επιτροπές του κόμματος και της νεολαίας, οι οποίες δεν αναιρούσαν τις υπάρχουσες τοπικές αχτιδικές επιτροπές. Λαμβάνοντας υπόψη τη δύσκολη αποστολή που έπρεπε να εκπληρώσουν οι παρτιζάνοι, μέλη αυτών των επιτροπών, συμφωνήσαμε ομόφωνα να τους ονομάσουμε απόστολους… Μετά από όλα αυτά, επέστρεψα στη Σόφια.»²³.

Καμία τέτοια οργανωτική αλλαγή δεν μπορεί να γίνει εν αγνοία του καθοδηγητικού οργάνου. Ούτε η αλλαγή προσώπων, πολύ δε περισσότερο η δημιουργία νέων δομών. Εκτός και εάν του είχαν δοθεί εξουσίες πληρεξούσιου, όμως όπως είδαμε στο πέμπτο μέρος, ο Ζίβκοφ άρχισε να εκτελεί χρέη πληρεξούσιου της νομαρχιακής επιτροπής του Κόμματος από τον Γενάρη – Φλεβάρη του 1944 και όχι νωρίτερα. Στη δεύτερη συνδιάσκεψη του Мургаш, ο Ζίβκοφ μετέφερε τις αποφάσεις της νομαρχιακής επιτροπής και για τις οργανωτικές αλλαγές και τίποτα παραπάνω. Η νομαρχιακή επιτροπή, και όχι προσωπικά ο Τόντορ Ζίβκοφ, τοποθέτησε διοικητή του αποσπάσματος τον Добри Джуров (Лазар), υποδιοικητή τον Иван Шонев (Митрето), πολιτικό κομισάριο τον Стефан Халачев (Велко) και επιτελάρχη τον Ст. Хаджипенчев. Στην τσέτα «Бачо Киро» τοποθετούνται οι: Т. Дачев – διοικητής,  Й. Бенбасат – υποδιοικητής,  Вл. Калайджиев – πολιτικός κομισάριος. Στην τσέτα «Бойчо Огнянов» τοποθετούνται οι: Н. Величков διοικητής, και К. Буковански – πολιτικός κομισάριος²⁴.

 Ο Георгиев, από την μεριά της Πρώτης ΕΖΖ, ανακοίνωσε τα καθήκοντα του αποσπάσματος στο πεδίο, όπως την αδιάκοπη εκτέλεση καλά σχεδιασμένων επιχειρήσεων δολιοφθοράς σε αστυνομικές, κρατικές, δημοτικές εγκαταστάσεις, την κατάσχεση οπλισμού και τροφής, την εξόντωση δηλωμένων φασιστών και προδοτών, την  κατάληψη χωριών και οργάνωση συνελεύσεων με σκοπό την παρουσίαση του προγράμματος του Πατριωτικού Μετώπου (ΠΜ)²⁵.

Μετά την δεύτερη συνδιάσκεψη του Мургаш το απόσπασμα Τσαβντάρ όντως ενεργοποιήθηκε. Στις 21 Οκτωβρίου εκτέλεσε τον πρόεδρο του χωριού Горни Богров, Кирил Сугарев²⁶. Τις περισσότερες φορές όμως έκανε προσωρινές καταλήψεις σε χωριά, έκαιγε φορολογικά και δημοτικά αρχεία, παρουσίαζε στους χωρικούς τις θέσεις του ΠΜ, τους μοίραζε προκηρύξεις, αλλά και μέρος της κατασχεμένης τροφής από τους πιο εύπορους. Τέτοιες δράσεις έχουν καταγραφεί από την τσέτα Бачо Киро στις 18 Οκτωβρίου στο χωριό Стъргел του Пирдоп, την 1^η του Νοέμβρη στα χωριά Радославово και Петрич του Пирдоп, από την τσέτα Бойчо Огнянов στις 28 Οκτωβρίου στο χωριό Рашково του Ботевград, στις 4 Νοεμβρίου στο χωριό Сеславци της Σόφιας. Η τσέτα Бачо Киро έκανε επιθέσεις και σε αστυνομικά φυλάκια όπως στις 7 Νοεμβρίου στην περιοχή Гълъбец, στις 17 Νοεμβρίου στην περιοχή Боров дол του Пирдоп, ή ενεπλάκη με αστυνομικές δυνάμεις όπως στις 12 Δεκεμβρίου στο χωριό Горна Малина (σκοτώθηκαν δύο αστυνομικοί), στις 16 Δεκεμβρίου στην κορυφή Свищиплаз της οροσειράς Στάρα Πλανινά (Αίμος), στις 18 Δεκεμβρίου  στο χωριό Видраре του Ботевград²⁷.

 Η αστυνομία βέβαια δεν έμεινε με σταυρωμένα τα χέρια. Ας δούμε λίγο πιο αναλυτικά την τελευταία περίπτωση. Στις αρχές του Δεκέμβρη  μια δεκαμελής ομάδα της τσέτα Бачо Киро με επικεφαλής τον Йосиф Бенбасат  έπρεπε να κρυφτεί στο σπίτι του βοηθού Стою Маринов στο μαχαλά Космата του χωριού Видраре. Στις 18 Δεκέμβρη γύρω στις 3 το μεσημέρι, μετά από καταγγελία, 150 αστυνομικοί περικυκλώνουν το σπίτι του Маринов. Ακολουθεί ολιγόωρη   μάχη και αφού γίνεται πια κόσκινο από τις σφαίρες το χαγιάτι που βρίσκονται ταμπουρωμένοι οι παρτιζάνοι και τους τελειώνουν οι σφαίρες, αποφασίζουν να κάνουν έξοδο ελπίζοντας ότι μέσα στο σούρουπο θα μπορέσουν να διαφύγουν. Τελικά τα καταφέρνουν οι εφτά από τους δέκα. Ο επικεφαλής Йосиф Бенбасат και οι παρτιζάνοι Пею Кринчев και Александър Михайлов πέφτουν νεκροί. Μαζί τους και ο Маринов με την σύζυγό του. Τις επόμενες ημέρες ακολούθησαν μαζικές συλλήψεις. Πάνω από εκατό άτομα από τα χωριά Видраре, Джурово, Осиковица, Равнище, ανακρίθηκαν, βασανίστηκαν και στο τέλος 17 άτομα αναγνωρίστηκαν ως κομμουνιστές που έδιναν άσυλο και τροφή σε παρτιζάνους (ятаци). Την τελευταία μέρα του χρόνου στις 31 Δεκεμβρίου 1943, αργά το απόγευμα, αυτά τα 17 άτομα, μεταφέρονται με ένα φορτηγό της αστυνομίας Μπότεβγκραντ στην περιοχή «Черният паметник» και εκτελούνται, χωρίς να περάσουν από δίκη. Είναι οι: Марко Проданов, Мария Гаврилова, Никола Цановски, Цветан Янков, Александър Спасов, Дончо Тепавичаров, Семко Михов, Цако Гергов, Матю Воденичаров, Вутю Миков, Мико Лаков, Цветан Пешков, Григор Гошев, Никола Михайлов, Михаил Лазаров, Никола Върбанов, Григор Гочев²⁸.

Η Εγκύκλιος №1 της ΚΕ του ΒΕΚ

Στις 28 Αυγούστου 1943, πεθαίνει από καρδιακή προσβολή ο τσάρος Μπορίς Γ’. Το σύστημα που είχε οικοδομηθεί γύρω από τον μονάρχη, άρχισε να καταρρέει μετά τον θάνατό του. Το συμβούλιο αντιβασιλείας που συγκροτήθηκε από τον μέχρι τότε πρωθυπουργό  Б. Филов, τον στρατηγό Н. Михов και τον πρίγκιπα Кирил (αδερφό του Μπορίς Γ’) και ως προς την σύνθεσή του, αλλά και ως προς τον τρόπο εκλογής του (από την τρέχουσα τακτική βουλή και όχι όπως όριζε το Σύνταγμα του Ταρνόβου, από μια συντακτική εθνοσυνέλευση) δεν ήταν νόμιμο. Η νέα κυβέρνηση με επικεφαλής τον Д. Божинов δεν κατάφερε να προτείνει μια έξοδο από την κρίση.

Στις 16 Σεπτέμβρη 1943 στην εφημερίδα Πράβντα δημοσιεύεται άρθρο του Γκεόργκι Ντιμίτροφ με τίτλο «Πού πάει η Βουλγαρία». Ο Ντιμίτροφ δηλώνει ότι το συσταθέν συμβούλιο αντιβασιλείας δεν έλυσε, αλλά μάλλον βάθυνε και επιδείνωσε την πολιτική κρίση. Το χάσμα μεταξύ λαού και κυβερνώντων είναι μεγαλύτερο από κάθε άλλη φορά. Η Βουλγαρία έχει δύο αντίθετους δρόμους: είτε να συνεχίσει την καταστροφική, φιλοχιτλερική πολιτική, είτε να απελευθερωθεί από τη ναζιστική εξάρτηση και να ακολουθήσει τη δική της ανεξάρτητη εθνική πολιτική. Ο Ντιμίτροφ τονίζει ότι ο βουλγαρικός λαός έχει την ευκαιρία να ακολουθήσει τον δρόμο της αποφασιστικής δράσης. Η διεθνής συγκυρία είναι ευνοϊκή για την εκπλήρωση αυτού του υπέρτατου πατριωτικού καθήκοντος. Οι κύριες δυνάμεις της Γερμανίας είναι καθηλωμένες στο Ανατολικό Μέτωπο. Η συνθηκολόγηση της Ιταλίας, καθώς και το επερχόμενο άνοιγμα ενός νέου μετώπου στην Ευρώπη κατά των ναζιστών δεν τους επιτρέπει να διαθέσουν επαρκείς δυνάμεις για να αντιμετωπίσουν τον βουλγαρικό στρατό, εάν αυτός ξεσηκωθεί μαζί με τον λαό για να σώσει τη χώρα τονίζει στο άρθρο του ο Ντιμίτροφ²⁹. Αυτό το άρθρο εκφωνείται αρκετές φορές στον ραδιοφωνικό σταθμό «Хр. Ботев», τυπώνεται παράνομα στη Σόφια σε 5 000 αντίτυπα ενώ αντιγράφεται και στο χέρι για να διαβαστεί από όσο γίνεται περισσότερο κόσμο³⁰. Το άρθρο αποτελεί τον μπούσουλα δράσης του ΒΕΚ και της Εγκυκλίου №1 που βγάζει η ΚΕ του Κόμματος στις 31 Οκτωβρίου 1943.

Η Εγκύκλιος №1  της ΚΕ του ΒΕΡ θέτει τα ακόλουθα καθήκοντα σε όλες τις οργανώσεις του Κόμματος και της Νεολαίας: «Να αποκαλυφθεί στις μάζες η πολιτική και η δημαγωγία της κυβέρνησης. Να ενταθεί ο αγώνας για την άμεση ίδρυση μιας “λαϊκής δημοκρατικής κυβέρνησης του Πατριωτικού Μετώπου“, για να εκδιώξει τους ναζιστές και να ματαιώσει το σχέδιό τους να καταλύσουν την κρατική κυριαρχία της Βουλγαρίας και να στείλουν τον στρατό της στα μέτωπά τους. Να προχωρήσει η ταχεία και ολόπλευρη επιστράτευση, όλων των δυνάμεών μας – στο κόμμα, στη νεολαία, στα συνδικάτα, στο στρατό, στις παρτιζάνικες μονάδες. Να συστρατευθούν  άμεσα κάτω από τη σημαία του ΠΜ, εργάτες, αγρότες, πατριώτες στρατιωτικοί, διανοούμενοι, νεολαίοι και γυναίκες.»³¹.

Με βάση την Εγκύκλιο №1, το Κεντρικό Επιτελείο του ΛΑΕΣ, με τη σειρά του, διατάσσει με Οδηγία του στις 27 Νοεμβρίου τα επιτελεία των Ζωνών να εντείνουν στο μέγιστο τις προσπάθειες να αυξήσουν τον αριθμό των παρτιζάνων, να μην αποφεύγουν τις συγκρούσεις με τον εχθρό, να κρατούν υπό τον έλεγχό τους τις περιοχές δράσεις τους³².

Ενώ η ηγεσία του Κόμματος απευθύνει κάλεσμα για άμεση παλλαϊκή ένοπλη εξέγερση ο φυλακισμένος πολιτικός γραμματέας της ΚΕ, Трайчо Костов μέσα από τις φυλακές του Πλέβεν τον Νοέμβριο του 1943 γράφει μια επιστολή προς την ΚΕ, στην οποία αναφέρει ότι η μαζικοποίηση των παρτιζάνικων μονάδων αυτή την περίοδο, πριν το χειμώνα, μπορεί να έχει επιζήμιες συνέπειες, ότι οι επιθετικές επιχειρήσεις πρέπει να μειωθούν επειδή δεν υπάρχουν προϋποθέσεις για μαζικό ένοπλο αγώνα με αποτέλεσα να θυσιάζονται πολύτιμα στελέχη και αγωνιστές όπως ο Христо Кърпачев και ο Емил Марков. Εάν συνεχίσουν με αυτό τον ρυθμό οι απώλειες θα είναι τεράστιες και όταν το Κόμμα πάρει την εξουσία δεν θα διαθέτει πλέον αξιόλογα στελέχη. Η επιστολή δεν θα μπορούσε να έρθει σε πιο ακατάλληλη στιγμή και όπως ήταν αναμενόμενο το ΠΓ την απέρριψε³³. Αυτό βέβαια δεν αλλάζει το γεγονός ότι και άλλα στελέχη έκαναν τις ίδιες εκτιμήσεις με τον φυλακισμένο γραμματέα.

Ποιο είναι το αποτέλεσμα αυτής της άκαιρης επιστράτευσης; Στην «Ιστορία του Αντιφασιστικού Αγώνα στη Βουλγαρία» αναφέρεται ότι ως αποτέλεσμα της επιστράτευσης το φθινόπωρο του 1943 δημιουργήθηκαν 14 νέα παρτιζάνικα αποσπάσματα³⁴. Αλλά δεν διευκρινίζεται ούτε πόσοι εντάχθηκαν σε αυτά, ούτε πόσα από αυτά κατάφεραν να μην διαλυθούν μέχρι την άνοιξη του 1944. Παρόλα αυτά με μια προσεχτική ανάγνωση, μετά από την παράθεση παραδειγμάτων μαζικής επιστράτευσης, λίγες σελίδες παρακάτω διαβάζουμε την κατάληξη τους. Για παράδειγμα, αναφέρεται ότι η πιο μεγάλη δεξαμενή υποψήφιων παρτιζάνων ήταν αυτή της νεολαίας. Αντί να συνεχίσουν την φοίτησή τους ή να καταταγούν στο στρατό, ανέβαιναν στο βουνό, παρτιζάνοι. Στις 2 Οκτωβρίου 1943, 50 γυμνασιόπαιδα από το Чирпан, εντάχθηκαν στο απόσπασμα «Христо Ботев». Μέχρι το τέλος του μήνα, το απόσπασμα αριθμούσε 600 άτομα³⁵. Λίγες σελίδες παρακάτω διαβάζουμε: «Την 1^η Νοέμβρη, η τρίτη ομάδα του αποσπάσματος „Χρίστο Μπότεφ“ έπεσε σε ενέδρα, περικυκλώθηκε και έδωσε για τρεις ώρες μια άνιση μάχη. Οι απώλειες ήταν συνολικά περίπου 80 νεκροί, τραυματίες και αιχμάλωτοι. Η πρώτη ομάδα του αποσπάσματος „Χρίστο Μπότεφ“ επίσης είχε σοβαρές απώλειες. Στα υψώματα του Чирпан ο διοικητής της τσέτας του Чирпан, Кирил Милчев – Дибенко σκοτώθηκε. Από τα τραύματά του κατέληξε και ο πολιτικός κομισάριος Йордан Марков – Сашо. Σε άσχημη κατάσταση βρέθηκαν καμιά εκατοστή παρτιζάνοι, οι περισσότεροι νεόφερτοι στο απόσπασμα, γυμνασιόπαιδα και άλλοι νεολαίοι. Αυτοί οι ελλιπώς εξοπλισμένοι και άπειροι μαχητές υπέστησαν μεγάλες απώλειες.»³⁶.

Όταν τον Νοέμβριο μετακινήθηκε μέρος του αποσπάσματος στην περιοχή της Стара Загора για να ξεχειμωνιάσουν, ο Марин Черковски – Сатаната λέει στους ντόπιους παρτιζάνους: «Οδηγήσαμε τον κόσμο στο καταχείμωνο με γυμνά χέρια, χωρίς όπλα! Η πλειοψηφία αυτών που επιστρατεύτηκαν ήταν νέοι και νέες, κυρίως μαθητές. Δεν είχαν στρατιωτική εκπαίδευση. Παρασυρμένοι από τον ρομαντισμό της παρτιζάνικης ζωής, ανέβηκαν στο Μπαλκάν έχοντας στο μυαλό τους μια εικόνα εντελώς αντίθετη από την πραγματικότητα. Ήδη τις πρώτες μέρες αντιμετώπισαν τις σκληρές συνθήκες του όψιμου ορεινού φθινοπώρου»³⁷. Ως αποτέλεσμα, κατά τη διάρκεια του επακόλουθου αποκλεισμού τμημάτων του βουνού Средна гора, οι περισσότεροι από τους άοπλους νέους συλλαμβάνονται και εκτελούνται χωρίς δίκη και καταδίκη, ενώ ένα άλλο μέρος παραδίδεται. Ο Симеон Бахчевански – Дочо από την τέταρτη τσέτα του αποσπάσματος «Χρίστο Μπότεφ» θυμάται ότι μετά την επιστράτευση από τους 130 παρτιζάνους το φθινόπωρο του 1943, την άνοιξη του 1944 είχανε μείνει περίπου 30 από αυτούς³⁸.

Τελικά, στα τέλη του 1943, πόσοι είναι οι παρτιζάνοι; Είδαμε στο πέμπτο μέρος ότι με βάση τα στοιχεία του Τμήματος Κατασκοπείας του Επιτελείου Στρατού, η δύναμη των «κατσαπλιάδων» στα τέλη Ιουλίου του 1943 ήταν περίπου 800 άτομα. Σύμφωνα με τον διοικητή της Αστυνομίας Антон Козаров στις 10 Νοεμβρίου  1943 στη χώρα υπάρχουν 60 τσέτες με 1 850 άτομα, αλλά από αυτά περίπου 850 άτομα βρίσκονται στα λεγόμενα «νέα εδάφη» (στα κατεχόμενα ελληνικά και γιουγκοσλαβικά εδάφη). Ο πρωθυπουργός Добри Божилов με την σειρά του, στις 2 Δεκεμβρίου 1943, στον «λόγο του Θρόνου» στη εθνοσυνέλευση, δηλώνει ότι: «ένα έθνος οκτώμισι εκατομμυρίων δεν θα επιτρέψει σε 900 παράνομους να το ατιμάσουν τόσο εντός όσο και εκτός συνόρων. Απατώνται εάν νομίζουν ότι δεν έχουμε την δύναμη και τα μέσα να τους αντιμετωπίσουμε. („Αλήθεια!“ Χειροκροτήματα) […] όπως είπε και ο υπουργός Εσωτερικών, είναι ληστές, ξένα όργανα που βλάπτουν τη Βουλγαρία τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά („Αλήθεια!“ Χειροκροτήματα)»³⁹. 

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

Όπως έχουμε ήδη πει, λογικό και αναμενόμενο είναι, οι βουλγαρικές αρχές για λόγους προπαγανδιστικούς και καθησυχαστικούς να δίνουν υποτιμημένα μεγέθη. Αντίθετη είναι η πολιτική που ακολουθεί η κομματική ηγεσία στις δημόσιες τοποθετήσεις της, και ο συμμαχικός τύπος. Θέλοντας να εμψυχώσουν δίνουν υπερτιμημένα μεγέθη. Ο Ντιμίτροφ στο άρθρο του: «Η κρίση στη Βουλγαρία»,  στην Πράβντα στις 27 Δεκέμβρη 1943 ανάμεσα σε άλλα αναφέρει για τον αριθμό των παρτιζάνων, χωρίς να είναι συγκεκριμένος: «Αυτές οι μονάδες αριθμούν ήδη αρκετές χιλιάδες άτομα και οι τάξεις τους αυξάνονται παρά τα τρομοκρατικά μέτρα των βουλγαρικών αρχών και των αξιωματικών της Γκεστάπο»⁴⁰. Είναι λογικό να υποθέσουμε ότι ο Γ. Ντιμίτροφ φούσκωσε τον αριθμό των παρτιζάνων για προπαγανδιστικούς σκοπούς. Το ίδιο έκανε, όπως παρατηρεί ο ιστορικός В. Станев και το BBC, όταν σε εκπομπή την τελευταία μέρα του 1943 υπολόγισε τους παρτιζάνους σε «πάνω από 5 000 άτομα». Ο αριθμός που υπέδειξε το BBC δόθηκε από τις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες, οι οποίες υπολόγισαν τους παρτιζάνους στη Βουλγαρία το 1943 σε «όχι περισσότερους από 5 000 ανθρώπους». Μάλλον στο ραδιοφωνικό μοντάζ το «όχι περισσότερο» έγινε «περισσότερο από» με καθαρά προπαγανδιστικά κίνητρα⁴¹. Στηριζόμενοι σε τέτοιες πηγές οι ιστορικοί Сτ. Митев και Х. Ковачев, το 1966, στο βιβλίο τους «Παρτιζάνικος πόλεμος», θα γράψουν «Προς τα τέλη του 1943, υπήρχαν πάνω από 6 000 παρτιζάνοι στη χώρα»⁴². Όσοι και αν είναι τελικά οι παρτιζάνοι στα τέλη του 1943, γεγονός είναι ότι η κινητοποίηση του φθινοπώρου εκείνης της χρονιάς έφερε αποτελέσματα. Με βάση τα στοιχεία της Αστυνομίας φαίνεται ότι από το σύνολο των 1 046 ένοπλων επιθέσεων και σαμποτάζ των «κατσαπλιάδων» το 1943, οι 512 έγιναν την περίοδο Σεπτεμβρίου – Δεκεμβρίου⁴³.

Η φθινοπωρινή επιστράτευση και κινητοποίηση των παρτιζάνων ανάγκασε την κυβέρνηση να αναθεωρήσει την στάση της σχετικά με τις δυνάμεις που θα αντιπαρατάξει. Πέρα από την Αστυνομία, ήδη από την άνοιξη του 1943 χρησιμοποιούσε σποραδικά και δυνάμεις του Στρατού. Μάλιστα μετά τον Οκτώβριο του 1943 στο Στρατό συγκροτούνται εξειδικευμένες μονάδες ταχείας επέμβασης, με την ονομασία «Ασέν». Επίσης δημιουργούνται μεικτά (Στρατός – Αστυνομία) βοηθητικά σώματα, τα λεγόμενα «κυνηγητικά τάγματα», (ловни дружини). Παρά τις επιτυχίες των κυβερνητικών δυνάμεων τον Νοέμβριο και τον Δεκέμβριο του 1943, έγινε σαφές ότι μόνο με τις αστυνομικές δυνάμεις και τα «Κυνηγητικά τάγματα» δεν θα λυθεί το πρόβλημα. Στις 14 Νοεμβρίου 1943, πραγματοποιείται η πρώτη μαζική αγγλοαμερικανική αεροπορική επίθεση στη Σόφια. Ο απολογισμός είναι 59 νεκροί, 128 τραυματίες, 47 κατεστραμμένα κτίρια. Θα ακολουθήσουν μέχρι το τέλος του 1943 άλλοι 4 βομβαρδισμοί (24 Νοεμβρίου, 10, 20, και 30 Δεκεμβρίου) με αποτέλεσμα να βρουν το θάνατο άλλα 70 άτομα, να τραυματιστούν 95 και να καταστραφούν 285 κτίρια⁴⁴. Ο πόλεμος που είχε κηρύξει η Βουλγαρία κατά των ΗΠΑ και της Μεγάλης Βρετανίας, στις 13 Δεκεμβρίου 1941, από «συμβολικός» όπως ήθελε να πιστεύει ότι ήταν, έγινε τώρα πραγματικός. Η βουλγαρική κυβέρνηση περιμένοντας το χειρότερο – μια χερσαία εισβολή, δεν θα ήθελε να έχει στα μετόπισθεν του στρατού, να αντιμετωπίσει άλλον ένα εσωτερικό εχθρό – τους παρτιζάνους. Για αυτό θα έπρεπε να παρθούν πιο δραστικά μέτρα για την αντιμετώπιση αυτών των έστω χιλίων «κατσαπλιάδων». Στα τέλη Δεκεμβρίου, οι κυβερνώντες προσανατολίστηκαν τελικά στη δημιουργία ειδικού σώματος για την καταπολέμηση των παρτιζάνων – τη Χωροφυλακή (Жандармерия). Στις 26 Ιανουαρίου 1944, ψηφίζεται ο σχετικός νόμος και στις 12 Φεβρουαρίου 1944 διορίζεται ο πρώτος διοικητής του σώματος, ο συνταγματάρχης Борис Димитров. Ο προϋπολογισμός της χωροφυλακής προβλέπει την επάνδρωση 8 347 οργανικών θέσεων, εκ των οποίων οι 6 373 είναι θέσεις πεδίου. Από αυτές τελικά καλύφτηκαν περίπου 5 000 θέσεις⁴⁵. Στις 15 Φεβρουαρίου 1944, το υπουργείο Εσωτερικών δημιουργεί επίσης ένοπλες ομάδες πολιτών με το όνομα «Δημόσια δύναμη» (Обществена сила), για να πολεμήσουν τους παρτιζάνους.

Από την μεριά του το ΠΓ του ΒΕΚ, αντί να επαναξιολογήσει το κάλεσμα για άμεση παλλαϊκή ένοπλη εξέγερση, επιλέγει την κλιμάκωση. Σύμφωνα με την ιστορικό Е. Калинова, είναι σαφές ότι επιδιώκεται η άμεση ανατροπή του καθεστώτος, με τον φόβο ότι ενδεχόμενη στρατιωτική απόβαση των Αγγλοαμερικανών στα Βαλκάνια θα βρει απροετοίμαστο το Κόμμα. Και τότε ήρθαν οι αποφάσεις της διάσκεψης της Τεχεράνης (28 Νοεμβρίου έως την 1η Δεκεμβρίου 1943). Στον στρατιωτικό τομέα η κυριότερη απόφαση των Τριών Μεγάλων (Στάλιν, Ρούζβελτ, Τσώρτσιλ) είναι το άνοιγμα του δεύτερου μετώπου να γίνει τον Μάιο του 1944 στη βόρεια Γαλλία και όχι στα Βαλκάνια όπως προτείνει ο Τσώρτσιλ⁴⁶. Αποφασίζεται επίσης η Γιουγκοσλαβία και οι παρτιζάνοι της να υποστηριχτούν με εφόδια και εξοπλισμό στο μέγιστο δυνατό βαθμό καθώς και από επιχειρήσεις κομάντος. Για τους Σοβιετικούς όμως είναι ξεκάθαρο ότι η ανάπτυξη της αντιχιτλερικής αντίστασης στα Βαλκάνια αν και είναι επιθυμητή, χωρίς στρατιωτική υποστήριξη από το εξωτερικό, μια ένοπλη εξέγερση είναι καταδικασμένη. Την άποψη αυτή διατυπώνει ο Ντιμίτροφ με το άρθρο του: «Η κρίση στη Βουλγαρία»,  στην Πράβντα στις 27 Δεκέμβρη 1943: «κλιμάκωση του αγώνα για ρήξη με την Γερμανία, χωρίς να μπαίνει θέμα έκκλησης για άμεση εξέγερση και κατάληψη της εξουσίας»⁴⁷. Αν και μεταδίδεται από τον ραδιοφωνικό σταθμό «Хр. Ботев», στις 29 Δεκεμβρίου, αντιγράφεται και τυπώνεται στη Σόφια, το ΠΓ του ΒΕΚ πάλι δεν μπορεί να αποκρυπτογραφήσει σωστά την γραμμή που δίνει από τη Μόσχα ο ηγέτης του. Αυτό φάνηκε στην ετήσια απολογιστική συνεδρίαση του ΠΓ που είχε προγραμματιστεί να γίνει στις 11 Ιανουαρίου 1944.

Η Εγκύκλιος №2 της ΚΕ του ΒΕΚ

Μία μέρα πριν τη συνεδρίαση του ΠΓ, στις 10 Ιανουαρίου 1944, κατά το μεσημέρι, 330 αμερικανικά αεροπλάνα αρχίζουν να βομβαρδίζουν την πρωτεύουσα, ενώ ακολουθούν με 80 βομβαρδιστικά νυχτερινές ρίψεις οι Άγγλοι. Συνολικά εκείνη την «μαύρη Δευτέρα», όπως θα ονομαστεί, θα πέσουν στη πρωτεύουσα 1748 βόμβες, οι οποίες θα σκοτώσουν 490 άτομα, θα τραυματίσουν άλλα 757 και θα καταστρέψουν 3 731 κτίρια⁴⁸. Οι μέχρι τότε αεροπορικοί βομβαρδισμοί είχαν στόχους κυρίως τις βιομηχανικές και στρατιωτικές περιοχές της πρωτεύουσας και την περιοχή του κεντρικού σιδηροδρομικού σταθμού. Οι στόχοι το 1944 θα αλλάξουν. Οι βόμβες πλέον πέφτουν στο κέντρο της πόλης. Βέβαια ο βομβαρδισμός πόλεων, χωριών, κατοικιών ή κτιρίων που είναι ανυπεράσπιστα και που δεν αποτελούν στρατιωτικές υποδομές θεωρείται έγκλημα πολέμου, αλλά για αυτό λογοδοτούν μόνο οι ηττημένοι, όχι όμως και οι νικητές. Ούτε οι βομβαρδισμοί της Σόφιας, ούτε ο βομβαρδισμός της Δρέσδης (13 – 15 Φεβρουαρίου 1945), ούτε βεβαίως ο βομβαρδισμός  με ατομικές βόμβες της Χιροσίμα (6 Αυγούστου 1945) και του Ναγκασάκι (9 Αυγούστου 1945), απασχόλησε κανένα διεθνές δικαστήριο.

Οι αεροπορικές επιδρομές της 10^ης  Ιανουαρίου παραλύουν τη ζωή στη Σόφια. Τις επόμενες ημέρες περίπου 300 000 κάτοικοι, δηλαδή τα 2/3 του πληθυσμού, εγκαταλείπουν την πόλη. Σε βίλες του Боровец μεταφέρονται οι αντιβασιλείς, υπουργοί, διπλωμάτες, τραπεζίτες και βιομήχανοι, βουλευτές, και κάθε λογής ανώτατοι αξιωματούχοι. Η κυβέρνηση κηρύττει πολιτική επιστράτευση των εργαζομένων του Δημόσιου τομέα, αναστέλλει  την λειτουργία των σχολείων, ανακοινώνει την απαγόρευση της κυκλοφορίας από τις 6 το απόγευμα μέχρι τις 6 το πρωί, απαγορεύει την είσοδο στην πόλη και την έκδοση φύλλων πορείας εάν δεν συντρέχει σοβαρός λόγος⁴⁹.

Η προγραμματισμένη ετήσια απολογιστική συνεδρίαση του ΠΓ, όπως γράφει στα απομνημονεύματά της η Цола Драгойчева, ήταν να γίνει στις 11 Ιανουαρίου, αλλά αναβλήθηκε λόγω του βομβαρδισμού της πρωτεύουσας. Ανάμεσα στα σπίτια που καταστράφηκαν είναι και το σπίτι που θα συνεδρίαζαν στην οδό «Н. Рилски». Τελικά με καθυστέρηση τριών ημερών η συνεδρίαση γίνεται σε μια άλλη γιάφκα που χρησιμοποιεί το ΠΓ  στην οδό «Търница» №4, στη συνοικία «Коньовица» («Красна Поляна»)⁵⁰.

Σύμφωνα με τον Д. Терпешев, το ΠΓ αφού επιβεβαίωσε την ορθότητα της μέχρι τότε πολιτικής του, αποφάσισε ότι θα έπρεπε ακόμη πιο αποφασίστηκα να ενισχυθεί και εντατικοποιηθεί η δράση του παρτιζάνικου κινήματος. Οι  А. Югов, Ц. Драгойчева και Д. Терпешев είναι υπέρ αυτής της πολιτικής, ενώ οι Христо Михайлов και Димитър Ганев, αν και έχουν αντιρρήσεις, στο τέλος την αποδέχονται⁵¹. Στην βάση αυτή, στις 16 Ιανουαρίου, συντάσσεται  η Εγκύκλιος № 2.

Πέρα από τον Терпешев και η Ц. Драгойчева στα απομνημονεύματά της παραδέχεται ότι για την υιοθέτηση της Εγκυκλίου № 2, υπήρξαν διαφωνίες και ζωηρή συζήτηση μεταξύ των μελών του ΠΓ: «Ορισμένα μέλη του ΠΓ[…] πιστεύουν ότι η επαναστατική κατάσταση δεν έχει ακόμη ωριμάσει, ότι ο στρατός δεν έχει περάσει με το μέρος μας, ότι το παρτιζάνικο κίνημα δέχεται βαριά πλήγματα, επομένως πρέπει να περιμένει κανείς πρώτα την άφιξη του Κόκκινου στρατού. Όμως η πλειοψηφία του ΠΓ είναι της άποψης ότι ο ρυθμός του αγώνα δεν πρέπει να μειωθεί· θύματα υπήρξαν και θα υπάρξουν, αλλά εάν κάνουμε σημειωτόν… ο λαός και η ιστορία θα μας καταδικάσει. […] Οι συζητήσεις τελείωσαν: Το ΠΓ ομόφωνα έγκρινε την Εγκύκλιο № 2.»⁵².

Στην Εγκύκλιο № 2 δηλώνεται ότι «το Κόμμα υιοθετεί μια σταθερή πορεία… με στόχο την άμεση εκδίωξη της σημερινής κυβέρνησης από την εξουσία και την εγκαθίδρυση μιας λαϊκής δημοκρατικής κυβέρνησης του Πατριωτικού Μετώπου». Ακολουθούν αναλυτικές οδηγίες για την επίτευξη αυτού του στόχου, με έμφαση στην οργάνωση «μαζικών ένοπλων συγκρούσεων, ανοιχτών εξεγέρσεων εργατών, αγροτών και στρατιωτών», στην ανάπτυξη του παρτιζάνικου κινήματος και στην κατάληψη ολόκληρων περιοχών οι οποίες θα γίνουν «η αφετηρία για την παλλαϊκή εξέγερση»⁵³.

Στα πλαίσια της υλοποίησης της Εγκυκλίου № 2 αποφασίζεται ένας πυρήνας του ΠΓ αποτελούμενος από τους Антон Югов, Добри Терпешев, Цола Драгойчева, Христо Михайлов να παραμείνουν στη Σόφια. Τα μέλη του ΠΓ – Димитър Ганев και Йордан Катранджиев,  θα αναλάμβαναν ως πληρεξούσιοι την καθοδήγηση της Δέκατης (Βάρνα) ΕΕΖ και Δωδέκατης (Βράτσα – Φέρντιναντ) ΕΕΖ αντίστοιχα. Αποφασίζεται επίσης να δοθούν πληρεξούσια ή να επικυρωθούν τα παλαιά πληρεξούσια  των στελεχών του Κόμματος οι οποίοι θα στέλνονταν στις κατά τόπους επιχειρησιακές ζώνες. Από τα μέλη της ΚΕ στέλνονται: ο Васил Марков (γραμματέας της νομαρχιακής Πλόβντιφ, εκεί που επιχειρεί η Δεύτερη ΕΕΖ), ο Гочо Грозев (πολιτικός κομισάριος της Δεύτερης ΕΕΖ), ο Борис Копчев (γραμματέας της νομαρχιακής και στρατιωτικός διοικητής της Έβδομης ΕΕΖ), ο Димо Дичев (πολιτικός κομισάριος της Δωδέκατης ΕΕΖ), ο Методи Шаратов (στρατιωτικός διοικητής της Τρίτης ΕΕΖ), ο Димитър Димов (γραμματέας της νομαρχιακής και στρατιωτικός διοικητής της Έκτης ΕΕΖ), ο Груди Атанасов (γραμματέας της νομαρχιακής Σούμεν, εκεί που επιχειρεί η Ένατη ΕΕΖ) και ο Петко Кунин (πολιτικός κομισάριος της Ενδέκατης ΕΕΖ).  Το ΠΓ επίσης επικυρώνει τις αλλαγές που έγιναν στην Πρώτη ΕΖΖ: Ο Владо Тричков παραμένει στρατιωτικός διοικητής, το μέλος της ΚΕ – Владо Георгиев, πολιτικός κομισάριος και ο Здравко Георгиев παραμένει επιτελάρχης της ζώνης⁵⁴.  Τον Φεβρουάριο του 1944, τо Κεντρικό Επιτελείο του ΛΑΕΣ, στη βάση υλοποίησης της Εγκυκλίου № 2, εκδίδει Διαταγή με βάση την οποία τα επιτελεία των ζωνών πρέπει να επανδρωθούν με έμπειρο και αφοσιωμένο στρατιωτικό προσωπικό του ΠΜ. Αυτοί με την σειρά τους θα πρέπει να εξασφαλίσουν στα επιτελεία των αποσπασμάτων και των τσετών, παρτιζάνους που διακρίθηκαν στο πεδίο για την γενναιότητά τους και τις ικανότητές τους. Όλες οι ΕΖΖ θα πρέπει να επεξεργαστούν υπηρεσιακά σχέδια για την κατάκτηση συγκεκριμένων περιοχών. Αναμένεται ο αγώνας των παρτιζάνων να πάρει διαστάσεις μαζικού πολέμου. Στις ελεύθερες περιοχές θα πρέπει να εγκαθιδρύεται λαϊκή εξουσία με επικεφαλής το ΠΜ, αναφέρει η Διαταγή του Κεντρικού Επιτελείου⁵⁵.

Ο λουφαδόρος

Στις αρχές Φεβρουαρίου 1944 η Νομαρχιακή επιτροπή Σόφιας, στα πλαίσια υλοποίησης της Εγκυκλίου № 2,  επίσης βγάζει την Οδηγία: «Για τον ένοπλο αγώνα, για θαρραλέες και αποφασιστικές ενέργειες» με την οποία θέτει ως στόχο την περαιτέρω μαζικοποίηση του παρτιζάνικου κινήματος στην Πρώτη ΕΖΖ. Τα αποσπάσματα των παρτιζάνων πρέπει να είναι ο βασικός φορέας για την επιστράτευση των μαζών και τη συμμετοχή τους στον ένοπλο αγώνα. Από αυτά αναμένεται να επιτεθούν και να εξοντώσουν Γερμανούς και Βούλγαρους πράκτορές τους, να καταστρέψουν γερμανικά και κυβερνητικά μέσα μεταφοράς, τηλέγραφους και τηλέφωνα, να μοιράσουν στον πληθυσμό επιταγμένα τρόφιμα και άλλα προϊόντα, να καταστρέψουν φορολογικούς καταλόγους, λίστες επιστράτευσης, να καταλάβουν οικισμούς. «Ολόκληρη η φασιστική κυβερνητική κρατική μηχανή πρέπει να διαλυθεί», αναφέρει η Οδηγία⁵⁶.

Η Νομαρχιακή επιτροπή Σόφιας, αποφασίζει να στείλει εξουσιοδοτημένα στελέχη της με σκοπό να κάνουν ότι είναι αναγκαίο για τη βελτίωση της συνολικής κομματικής δουλειάς στις περιοχές ευθύνης τους. Το μέλος της Νομαρχιακής επιτροπής Τόντορ Ζίβκοφ, ως πληρεξούσιος της ΚΕ του Κόμματος θα πρέπει να αναχωρήσει για την περιοχή δράσης του αποσπάσματος Τσαβντάρ.

Ο Ζίβκοφ θα επιστρέψει λοιπόν για δεύτερη φορά στους συντρόφους του στο βουνό Мургаш, στις 2 του Φλεβάρη του 1944, μετά δηλαδή από περίπου 4 μήνες και μάλιστα μόνο για δύο μέρες, μόνο και μόνο για να «κατεβάσει τη γραμμή» του Κόμματος στην Τρίτη συνδιάσκεψη του αποσπάσματος Τσαβντάρ και μετά πάλι θα φύγει. Θα επιστρέψει ξανά στις 2 του Απρίλη για την Τέταρτη συνδιάσκεψη. Ο επιτελάρχης της Πρώτης ΕΕΖ Георгиев στα απομνημονεύματά του, αναφερόμενος στις συνδιασκέψεις του αποσπάσματος, δίνει με ακρίβεια τις παραπάνω αφίξεις και τις αναχωρήσεις τόσο του ίδιου, όσο και του Ζίβκοφ⁵⁷. Οι επίσημοι βιογράφοι του προτιμούν να μην ασχοληθούν με το  που ήταν και τι έκανε ο «Πρώτος» εκείνη την περίοδο, αλλά να αναφερθούν στις επιχειρήσεις του παρτιζάνικου αποσπάσματος Τσαβντάρ⁵⁸. Εάν εξαιρέσουμε το διήμερο 2-3 Φλεβάρη 1944, που ήταν λοιπόν ο Ζίβκοφ από τις 12 Οκτώβρη 1943 μέχρι τις 2 του Απρίλη 1944; Τι έκανε εκείνο το εξάμηνο;

Ο ήρωας του αφιερώματός μας, όπως ο ίδιος αναφέρει, μετά τον τέλος της Δεύτερης συνδιάσκεψης (12 Οκτωβρίου 1943) επέστρεψε στη Σόφια⁵⁹. Καμία αστυνομία δεν τον ψάχνει σε αντίθεση με τους συντρόφους του Здравко Георгиев, Добри Джуров, Тоне Переновски, Давид Елезар και άλλους περίπου 30 παρτιζάνους του αποσπάσματος Τσαβντάρ που τα ονόματά τους βρίσκονται στους φακέλους και στους καταλόγους των καταζητούμενων. Μάλιστα στις 9 Δεκεμβρίου 1943 το Στρατοδικείο Σόφιας με την απόφασή του №1477/943  καταδικάζει σε θάνατο με δημόσια εκτέλεση δια τουφεκισμού πολλούς παρτιζάνους ανάμεσά τους και τον  Добри Джуров⁶⁰. Από την Σόφια ο Ζίβκοφ το πιο λογικό είναι να πάει στην οικογένειά του, στο χωριό Γκοβεντάρτσι. Άλλωστε ο ίδιος λέει στην αυτοβιογραφία του: «… την περίοδο που η δρ. Μάρα Μαλέεβα εργαζόταν ως περιφερειακή γιατρός στο χωριό Γκοβεντάρτσι, από τον Αύγουστο του 1940 μέχρι την άνοιξη του 1944… εγώ συνεχώς πηγαινοερχόμουν από το Γκοβεντάρτσι στη Σόφια.»⁶¹. Μαζί τους ζει και η μητέρα του Ζίβκοφ: «Η μητέρα μου Μαρούτσα ήρθε από το Πράβετς για να βοηθάει τη λεχώνα»⁶². Τελικά θα μείνει εκεί μέχρι το καλοκαίρι του 1944 όταν η νύφη της πήρε μετάθεση στο Костинброд⁶³.

Την εξεταζόμενη περίοδο υπάρχει άλλος ένας λόγος για να μένει στο χωριό με την οικογένειά του. Από τον Νοέμβριο 1943 μέχρι τον Απρίλιο του 1944, η Σόφια είναι ο κύριος στόχος των αγγλοαμερικανικών αεροπορικών βομβαρδισμών. Μάλιστα στο χωριό για να προφυλαχτούν από τους βομβαρδισμούς της πρωτεύουσας ήρθαν να ζήσουν και οι γονείς της Μάρα Μαλέεβα – Неделя και Христо Малееви, όπως αναφέρει ο σπιτονοικοκύρης τους Стоян Иванов Попов⁶⁴.

Στις 12 Ιανουαρίου 1944, με απόφαση της κυβέρνησης, το υπουργείο Πολέμου και το Επιτελείο Στρατού μετακινούνται στην περιοχή του Самоков – Говедарци – Белчински Бани⁶⁵. Στο χωριό Γκοβεντάρτσι, ήδη είχε στρατοπεδεύσει ένα σύνταγμα πεζικού. Οι στοές στην περιοχή του χωριού, που κάποτε χρησιμοποιούνταν για εξόρυξη χρυσού και σιδήρου, τώρα θα χρησιμεύουν ως αντιαεροπορικά καταφύγια. Ο Ζίβκοφ στην αυτοβιογραφία του σημειώνει ότι: «Στο χωριό  Γκοβεντάρτσι είχε μεταφερθεί το Επιτελείο Στρατού. Είχε στρατοπεδεύσει στο κέντρο ανάπαυσης του Κρατικού Τυπογραφείου… Ήταν ένα φρούριο, ένα φυλασσόμενο και επιτηρούμενο φρούριο εξουσίας. Σε αυτό ακριβώς το „φρούριο“ έμπαινα και έβγαινα περιοδικά. Και όχι για να λουφάξω στα ζεστά με την νεαρή γυναίκα μου, αλλά για να κάνω τις συνηθισμένες κομματικές μου δουλειές.»⁶⁶. Στο δεύτερο μέρος του αφιερώματός μας είδαμε ποιες ήταν οι συνηθισμένες κομματικές του δουλειές. Να θυμίσουμε: Σύμφωνα με τις μαρτυρίες κατοίκων του χωριού  δεν εργαζόταν, έπαιζε σε θεατρικές παραστάσεις, και τον υπόλοιπο καιρό τον περνούσε στο καφενείο – καπηλειό του Атанас Бързанов παίζοντας τάβλι και χαρτιά, χωρίς να συμμετέχει σε πολιτικές συζητήσεις. Με τους μοναδικούς που έκανε παρέα και πέρα από το τάβλι, πήγαιναν και συχνά εκδρομές στα βουνά, ήταν οι δάσκαλοι Велчев και Йончев. Ο πρώτος όμως ήταν και ο επικεφαλής της φασιστικής οργάνωσης νεολαίας «Αετόπουλο» της περιοχής, ενώ ο δεύτερος και μοναρχοφασίστας έφεδρος λοχαγός. Όσον αφορά στο γεγονός ότι ζούσε δίπλα «στο στόμα του λύκου» –  στο ΓΕΣ – θα πρέπει να θυμίσουμε ότι ο Ζίβκοφ ήταν καλεσμένος, στη γιορτή του Αϊ Γιώργη (6 Μαΐου) που είναι η «Ημέρα της Γενναιότητας» και γιορτή του Βουλγαρικού Στρατού, στο επίσημο δείπνο που παρέθεσε στην πλατεία του χωριού, το επιτελείο του συντάγματος πεζικού, και μάλιστα τον τοποθέτησαν στο τραπέζι που καθόταν ο συνταγματάρχης Доцев, ο φρούραρχος Димитър Кокошков, και ο πρόεδρος του χωριού Стаменов. Τα άλλα δύο σημαίνοντα  πρόσωπα από τους κατοίκους του χωριού ήταν τα φιλαράκια του, Велчев και Йончев. Δεν θα πρέπει λοιπόν να μας προκαλεί έκπληξη η παρατήρηση του σπιτονοικοκύρη των Μαλέεβοι, του Ст. Ив. Попов, όταν αναφέρει ότι το καλοκαίρι του 1944, μετά από μια επίσκεψη του Ζίβκοφ στα πεθερικά του, έφυγε από το χωριό με το στρατιωτικό λεωφορείο⁶⁷.  Ο συγχωριανός του  Костадин Хр. К., από την μεριά του θυμάται ότι: «Το 1944 η Μάρα Μαλέεβα έφυγε από το χωριό. Τις αποσκευές της, τις φόρτωσαν σε ένα στρατιωτικό φορτηγό. Την ημέρα της αναχώρησής της ο Τόντορ Ζίβκοφ δεν ήταν παρόν. Προσωπικά βοήθησα στη φόρτωση των αποσκευών. Υπήρχαν και στρατιώτες που βοήθησαν. Υπήρχε και ένας αξιωματικός. Δεν ξέρω με ποιο τρόπο κανόνισε να εξασφαλίσει το στρατιωτικό φορτηγό.»⁶⁸. Με τις παραπάνω γνωριμίες του συζύγου της δεν θα πρέπει να μας εκπλήσσει. Εάν η αιτία να φύγει η Μάρα Μαλέεβα από το χωριό και να πάει στο Κόστινμπροντ ήταν όπως ισχυρίζεται ο Ζίβκοφ, «επειδή ακούστηκε στο χωριό, το Μάιο του 1944, ότι είχα πάει παρτιζάνος»⁶⁹, τότε μάλλον δεν στέκει να την ξεπροβοδίζουν τόσο ευγενικά. Επειδή όμως στις 11 Ιουλίου 1944, η Μάρα Μαλέεβα θα πάρει κανονική μετάθεση στο Κόστινμπροντ και όχι σε κάποιο στρατόπεδο, μάλλον δεν ισχύουν τα λεγόμενα του Ζίβκοφ.

Στην Τρίτη συνδιάσκεψη (2 – 3 Φεβρουαρίου 1944) παίρνουν μέρος τα μέλη του επιτελείου του αποσπάσματος, τα μέλη των επιτελείων των τσετών, καθώς και τα μέλη των γραφείων βάσης του Κόμματος και της Νεολαίας. Την εισήγηση για την πολιτική κατάσταση και την παρουσίαση της Εγκυκλίου № 2 την κάνει ο Ζίβκοφ, ενώ ο Γκεοργκίεφ αναφέρεται σε ζητήματα οργάνωσης και στρατιωτικής ετοιμότητας του αποσπάσματος. Αποφασίζεται το επιτελείο του αποσπάσματος να ετοιμάσει αναλυτικό σχέδιο επιστράτευσης παρτιζάνων και να το παρουσιάσει στην επόμενη Τέταρτη συνδιάσκεψη, ο διοικητής του αποσπάσματος, Добри Джуров⁷⁰. Την επόμενη μέρα, όπως αναφέρει ο Георгиев «μαζί με τον Ιάνκο γυρίσαμε πίσω στην Σόφια»⁷¹.

Στην πρωτεύουσα μπορεί να γύρισε, όμως αναφορά στον καθοδηγητή του δεν έδωσε. Το πιθανότερο είναι να επέστρεψε αμέσως στο χωριό  στην οικογένειά του. Ο άμεσος καθοδηγητής του Ζίβκοφ, ο Георги Чанков αναφέρει ότι: «Από τον Φλεβάρη 1944 με απόφαση της Νομαρχιακής επιτροπής στάλθηκε στην περιοχή του Μπότεβγκραντ για να ενεργοποιήσει το τοπικό παρτιζάνικο απόσπασμα. Μετά την απόφαση και την αποστολή του εκεί, τακτική επαφή μαζί του αποκαταστήσαμε στα τέλη του Αυγούστου 1944. Ορισμένους μήνες δεν είχαμε μαζί του επαφή… Μετά τον θάνατο της Μάρα Μαλέεβα για πρώτη φορά άκουσα, ότι ο Τόντορ Ζίβκοφ ήταν εκείνη την περίοδο στο χωριό Γκοβεντάρτσι, όταν ήρθε το κινηματογραφικό συνεργείο να τους δώσω πληροφορίες για το φιλμ που ετοιμαζόταν για την ζωή του…  Έμεινα κατάπληκτος από αυτό το γεγονός … Την περίοδο της αντίστασης δεν είχαν υποπέσει στην αντίληψή μου αυτές του οι πράξεις… Όλοι οι παράνομοι σύντροφοι, συμπεριλαμβανομένων των καταδικασμένων ή μη, παίρναμε αυστηρά μέτρα προφύλαξης από τα χτυπήματα του εχθρού. Όλοι ζούσαμε στην παρανομία τηρώντας αυστηρούς κανόνες συνωμοτικότητας. Ο Τόντορ Ζίβκοφ έπρεπε επίσης να τηρεί αυτούς του συνωμοτικούς κανόνες για αυτό και έμεινα έκπληκτος που επισκεπτόταν τη σύζυγό του στο  Γκοβεντάρτσι»⁷².

Εν τω μεταξύ την περίοδο ανάμεσα στην Τρίτη και Τέταρτη συνδιάσκεψη το απόσπασμα Τσαβντάρ, συμμετέχει σε δύο επιχειρήσεις.

Στην πρώτη παίρνουν μέρος 28 άτομα της τσέτας «Бойчо Огнянов» και  30 άτομα από τις ομάδες μάχης της περιοχής του Локорско με επικεφαλής τον γραμματέα της τοπικής αχτιδικής επιτροπής του Κόμματος – Димитър Тошков (Захари). Στόχος η επίθεση στο χωριό Кремиковци, η καταστροφή του τηλεφωνικού κέντρου, των δημοτικών και φορολογικών αρχείων, η κατάσχεση φαρμακευτικού υλικού από μία φαρμακαποθήκη, ρουχισμού από ένα ραφείο στολών της Αστυνομίας, όπλων και πυρομαχικών από το μηχανουργείο όπλων της Αστυνομίας και το μοίρασμα προκηρύξεων. Η επιχείρηση ξεκίνησε τα μεσάνυχτα στις 7 προς 8 Μαρτίου και ολοκληρώθηκε με επιτυχία σε δυόμιση  ώρες, πριν εμφανιστούν αστυνομικές ενισχύσεις από την Σόφια⁷³. Στην βιογραφία του Ζίβκοφ αναφέρεται ότι: «Ο Димитър Тошков, γραμματέας της κομματικής οργάνωσης στο χωριό Локорско, συμβουλεύεται και εξετάζει τα σχέδια μαζί με τον πληρεξούσιο της Νομαρχιακής επιτροπής του Κόμματος Τόντορ Ζίβκοφ. Υπό την καθοδήγησή του γίνεται και η κατάστρωση του συγκεκριμένου επιχειρησιακού σχεδίου.»⁷⁴. Στην πλέον επίσημη καταγραφή της επιχείρησης στο συλλογικό δίτομο έργο με τίτλο: «Ιστορία του αντιφασιστικού αγώνα στη Βουλγαρία 1939/1944», που εκδόθηκε το 1976, δεν γίνεται καμία μνεία του Ζίβκοφ⁷⁵. Καμία αναφορά στο όνομα του «Πρώτου» δεν κάνει και ο επιτελάρχης Γκεοργκίεφ στα απομνημονεύματά του που εκδόθηκαν το 1973. Υπό την καθοδήγηση του επιτελείου της Πρώτης ΕΕΖ, αναφέρει ο Γκεοργκίεφ βρίσκονταν εκτός από τα παρτιζάνικα αποσπάσματα και οι ομάδες μάχης της περιφέρειας Σόφιας⁷⁶. Άρα η από κοινού επιχείρηση των δύο ομάδων, λογικά θα βρισκόταν κάτω από την επίβλεψη του επιτελείου της ζώνης. Ο Γκεοργκίεφ σημειώνει: «Σε όλες της ομάδες μάχης της περιοχής του Локорско το επιτελείο της ζώνης είχε αναθέσει εκ των προτέρων συγκεκριμένες αποστολές. Ο γραμματέας της αχτιδικής επιτροπής του Κόμματος Димитър Тошков – Захари, ανέθεσε στους κομμουνιστές του Κρεμίκοβτσι να ανιχνεύσουν την κατάσταση, να ανακαλύψουν τα μυστικά αστυνομικά φυλάκια, τη διαδρομή των νυχτερινών περιπολιών.»⁷⁷. Το 2016, σε εκτενή του συνέντευξη στον Пенчо Ковачев στην εφημερίδα «24 ώρες», ο μικρότερος κατά πέντε χρόνια αδερφός του Димитър Тошков, ο Борис Тошков (Атанас), αναφερόμενος αναλυτικά στην επιχείρηση «Кремиковци», πουθενά δεν αναφέρει την οποιαδήποτε εμπλοκή του Ζίβκοφ⁷⁸.

Στη δεύτερη επιχείρηση στις 24 Μαρτίου συμμετέχουν το απόσπασμα «Георги Бенковски» της Τρίτης ΕΕΖ και η τσέτα «Бачо Киро» του αποσπάσματος Чавдар (Πρώτη ΕΖΖ). Στόχος η κατάληψη, έστω και για λίγες ώρες, της πόλης Копривщица. Σε αυτή την από κοινού επιχείρηση, οι παρτιζάνοι έκαναν έφοδο στο Δημαρχείο και στην αστυνομική διεύθυνση, αφόπλισαν φρουρούς και αστυνομικούς, συγκάλεσαν Λαϊκό δικαστήριο και τιμώρησαν τους ένοχους φασίστες, όπως αναφέρει η «Ιστορία του αντιφασιστικού αγώνα στη Βουλγαρία 1939/1944». Δεν αναφέρεται πόσους εκτέλεσαν αλλά αναφέρεται ότι έβαλαν φωτιά και έκαψαν τα φορολογικά αρχεία, και πήραν οπλισμό (50 τουφέκια, καμιά δεκαριά πιστόλια, δεκάδες χειροβομβίδες και πολλές σφαίρες)⁷⁹.  Σε αυτή την δεύτερη επιχείρηση των παρτιζάνων, οι βιογράφοι του Ζίβκοφ, δεν τον εμπλέκουν. Τελικά και ο ίδιος ο Ζίβκοφ στην αυτοβιογραφία του αναφερόμενος στις επιχειρήσεις του αποσπάσματος εκείνης της περιόδου παραδέχεται: «δεν συμμετείχα στις προαναφερόμενες επιχειρήσεις του αποσπάσματος Τσαβντάρ»⁸⁰. Εδώ τουλάχιστον είναι ειλικρινής. 

                                                                                                                     (Συνεχίζεται)

Σημειώσεις

1. Η βουνοκορφή Готен είναι η υψηλότερη (1294,3 μ.) του βουνού της Σόφιας (Софийска планина), το οποίο με την σειρά του αποτελεί το νότιο τμήμα του ορεινού όγκου Μουργκάς (Мургаш) του Δυτικού Αίμου
2. Колектив, 1976, Τόμος I, σσ.277-278 και Колектив, 1979, σσ. 36 – 40
3. Колектив, 1979, σσ. 42 – 44
4. Πάλι εκεί
5. Βλ. το τρίτο μέρος του αφιερώματος
6. Βλ. πάλι εκεί
7. Η Митка Гръбчева, χρόνια μετά, θα εξιστορήσει τις επιχειρήσεις των ομάδων μάχης της Σόφιας στα απομνημονεύματά της «В името на народа», ενώ το 1970, θα γυριστεί ταινία με τίτλο «Черните Ангели» που είναι βασισμένη στο βιβλίο της. Βλ. και Колектив, 1979, σ. 46
8. Станев В., 2022, σ. 543
9. Чанков Г., 2000, σ. 57, Георгиев З., 1973,  σσ. 95-99
10. Колектив, 1979, σ. 47
11. Георгиев З., 1973,  σσ. 50-51
12. Колектив, 1979, σ. 49
13. Колектив, 1976, Τόμος II, σ. 39 και Колектив, 1979, сσ. 50 – 51
14. Колектив, 1976, Τόμος II, σ. 39
15. Колектив, 1976, Τόμος II, σ. 40 και  Георгиев З., 1973,  σ. 51
16. Станев В., 2022, σ. 155
17. Георгиев З., 1973,  σσ. 54-55
18. Πάλι εκεί
19. Чанков Г., 2000, σσ. 55 – 56
20. Чанков Г., 2000, σ. 56
21. Живков Т., 2006, σ. 104
22. Чанков Г., 2000, σ. 56
23. Живков Т., 2006, σσ. 104 – 105
24. Колектив, 1979, сσ. 68 – 69
25. Георгиев З., 1973,  σ. 88
26. Станев В., 2022, σ. 156
27. Колектив, 1976, Τόμος II, σσ. 316 – 320  και σ. 78
28. https://www.zemia-news.bg/index.php/istoriyata-e-edna-2/47056-antifashistite-izpalnyavaha-povelite-na-apostola.html
29. Колектив, 1976, σσ. 69-71, Драгойчева Ц., 1980. Книга 3,  σσ. 243 – 244 
30. Колектив, 1984, σ. 421, Драгойчева Ц., 1980. Книга 3,  σ. 242
31. Колектив, 1976, σ. 72
32. Станев В., 2022, σ. 212
33. Πάλι εκεί
34. Колектив, 1976, σ. 100
35. Πάλι εκεί
36. Колектив, 1976, σ. 104
37. Станев В., 2022, σ. 217
38. Πάλι εκεί
39. СЕДЕМНАДЕСЕТО ЗАСЕДАНИЕ София, четвъртък, 02 декември 1943 г. Стенографски дневници, 25 ОНС, V PC, 17 3, 2/XII 1943., σ. 169. НАРОДНО СЪБРАНИЕ НА РЕПУБЛИКА БЪЛГАРИЯ: https://www.parliament.bg/bg/plenaryst/ns/55/ID/4246
40. Станев В., 2022, σ. 533
41. Πάλι εκεί
42. Митев Ст., Ковачев Х., 1966, σ. 136
43. Станев В., 2022, σσ. 236 – 237
44. Колектив, 1976, Τόμος II, σσ. 316 – 320, Руменин Р. 1990, σσ. 81 – 88 και Янев К., 2010, σσ. 56 – 103
45. Станев В., 2022, σ. 236, 254 και Алтънков Н., 2018, σ. 335
46. Калинова, Е. & Баева Ис., 2010, σ. 27
47. Калинова, Е., 2012, σ. 27
48. Колектив, 1976, Τόμος II, σ. 319. Στην βιβλιογραφία υπάρχουν και άλλες εκτιμήσεις σχετικά με τον αριθμό των νεκρών και τραυματιών. Για παράδειγμα, σύμφωνα με τον Кирил Янев οι νεκροί ανέρχονται σε 554 άτομα και οι τραυματίες σε 709. (Янев К., 2010, σ. 120). Σύμφωνα με τον Румен Руменин στους βομβαρδισμούς της 10^ης Ιανουαρίου 1944 σκοτώθηκαν 750 άτομα και τραυματίστηκαν 710  άτομα. (Руменин Р. 1990, σ. 92)
49. Драгойчева Ц., 1980. Книга 3, σ. 395
50. Πάλι εκεί, σ. 396
51. Станев В., 2022, σ. 244
52. Драгойчева, Ц., 1980. Кн. 3., σσ. 422 – 424
53. Калинова, Е., 2012, σ. 27
54. Драгойчева Ц., 1980. Книга 3, σσ. 426 – 428. Чанков Г., 2000, σ. 61. Христозов Р., 2004, Част 1, σ. 125. Христов Ф., 2006, σ. 121
55. Станев В., 2022, σ. 247
56. Станев В., 2022, σσ. 246 – 247
57. Георгиев З., 1973,  σσ. 89, 91
58. Колектив, 1981, σσ. 69-71
59. Живков Т., 2006, σ. 105
60. Христов, Х., 2009, σ. 60
61. Живков Т., 2006, σ. 130
62. Живков Т., 2006, σ. 129
63. Πάλι εκεί
64. Григоров А., 1994, σ. 104
65. Руменин Р. 1990, σ. 94
66. Живков Т., 2006, σ. 130
67. Григоров А., 1994, σσ. 104 – 105
68. Григоров А., 1994, σ. 105
69. Сборник, 1978, σ. 127
70. Колектив, 1981, с. 73, Георгиев З., 1973, σσ. 89 – 91
71. Георгиев З., 1973, σ. 91
72. Григоров А., 1994, σσ. 129 – 130
73. Колектив, 1976, σ. 114, Георгиев З., 1973, σσ. 141 – 142, Драгойчева Ц., 1980. Книга 3, σ. 462
74. Колектив, 1981, σσ. 69 – 70
75. Колектив, 1976, σ. 114
76. Георгиев З., 1973, σ. 17
77. Георгиев З., 1973, σσ. 141 – 142
78. https://www.24chasa.bg/mneniya/article/5752124
79. Колектив, 1976, σ. 114
80. Живков Т., 2006, σ. 106        

Βιβλιογραφία

Алтънков Н., 2018. История на БКП 1919-1989. София: Изд. „Факел“

Атанасов Г., 1986. По избрания път. София: Изд. „Партиздат“

Баева Ис., (съставител и научен редактор), 2015. 70 ГОДИНИ ОТ ПОВРАТА НА ДЕВЕТИ СЕПТЕМВРИ 1944 ГОДИНА – ИСТОРИЧЕСКИ ПРЕДПОСТАВКИ И ПОСЛЕДСТВИЯ. Сборник с научни изследвания. http://www.anamnesis.info/sites/default/files/SbornikDokladi.pdf

Бакалов И., 2008. Превратаджии – от първо лице. София: Изд. „Милениум“

Балкански Т., 1996. Тодор Живков. Един езиковед за просопографията на Диктатора. Велико Търново: Издател ИК „Знак’94“

Везенков Ал., 2008. Властовите структури на Българската комунистическа партия (1944 – 1989). София: Изд. „Сиела”

Везенков Ал., 2014.  „9 септември 1944 г.“ София: Изд. „Сиела“

Везенков Ал., 2013. Спасяването на българските евреи – уникално ли е наистина? Първа част Στο: Либерален преглед: http://wp1109248.server-he.de/librev250/index.php/2013-03-30-08-56-39/discussion/bulgaria/2200-2013-10-18-08-56-00

 Везенков Ал., 2014. Спасяването на българските евреи – уникално ли е наистина? Втора част Στο: Либерален преглед: http://wp1109248.server-he.de/librev250/index.php/2013-03-30-08-56-39/discussion/bulgaria/2443-2014-07-25-13-29-15

Георгиев Г., 1974. НОВА: Бойната дейност на народо-освободителната въстаническа армия 1943-1944. София: Държавно военно издателство

Георгиев З., 1973. Когато умирахме. Записки на началник-щаба на зоната. София: Изд. на ЦК на ДКМС

Григоров А., 1994. Тодор Живков – живот с въпросителни. София: Изд. „Супер 7“

Гунев, Г. Илчев И., 1989. Уинстън Чърчил и Балканите. София: Издателство на Отечествения фронт

Димитров Г., 2003. Дневник март 1933 – февруари 1949.  Избрано. София: Изд. „Изток – Запад“

Баева Ис., 2006. ТОДОР ЖИВКОВ. София: ИК „КАМА“

Данова Н. & Аврамов Р., (съставителство и обща редакция), 2013. ДЕПОРТИРАНЕТО НА ЕВРЕИТЕ ОТ ВАРДАРСКА МАКЕДОНИЯ, БЕЛОМОРСКА ТРАКИЯ И ПИРОТ. МАРТ 1943 г. Том I, Том II. София: Изд. „Обединени издатели“. Στο:  http://www.marginalia.bg/knigi/biblioteka-marginaliya-deportiraneto-na-evreite-ot-vardarska-makedoniya-belomorska-trakiya-i-pirot-mart-1943/

Даскалов Д., 1991. Жан съобщава. София: Изд. „Св. Климент Охридски“

Даскалов Р., 2010. От Стамболов до Живков: Големите спорове за новата българска история. София: Изд. „Гутенберг“

Драгойчева Ц., 1980. Повеля на дълга. Книга 1: Несломимите. София: Изд. „Партиздат“

Драгойчева Ц., 1980. Повеля на дълга. Книга 2: Щурмът. София: Изд. „Партиздат“

Драгойчева Ц., 1980. Повеля на дълга. Книга 3: ПОБЕДАТА. София: Изд. „Партиздат“

Живков Т., 1977. Избрани съчинения. Том 20. София: Изд. „Партиздат“

Живков Т., 1978. Избрани съчинения. Том 24. София: Изд. „Партиздат“

Живков Т., 1993. Срещу някои лъжи. ИК „Делфин прес“

Живков Т., 2006. Мемоари. София: Изд. „Труд и право“

Иванов Д., 2017. ПРОТИВОПОСТАВЯНЕТО. Заговорите срещу Тодор Живков 1956 – 1989 г. София: Изд. „Сиела”

Йорданов В., 2011. Дело № 4. Икономическата катастрофа на социализма. София: Изд. „Дамян Яков“

Исусов М., 1990. Последната година на Трайчо Костов. София: Изд. „Христо Ботев“

Исусов М., 2000. Политическият живот в България 1944-1948. София: Изд. „Св. Климент Охридски“

Калинова, Е., 2012. ВЪЗНИКВАНЕ НА ОТЕЧЕСТВЕНИЯ ФРОНТ В ГОДИНИТЕ НА ВТОРАТА СВЕТОВНА ВОЙНА. Στο: Баева Ис., (съставител и научен редактор) ИСТОРИЯ НА ОТЕЧЕСТВЕНИЯ ФРОНТ/СЪЮЗ В БЪЛГАРИЯ.  Том 1. София: Изд. „Св. Климент Охридски“

Калинова, Е. & Баева Ис., 2010. БЪЛГАРСКИТЕ ПРЕХОДИ 1939 – 2010. София: Изд. „Парадигма“

Кастелов Б. 2005. Тодор Живков: Мит и истина. София: Изд. „Труд“

Коен Д., Добриянов Т, Манафова Р., Танев Ст., 1978. Борбата на българския народ за защита и спасяване на евреите в България през Втората световна война (Документи и материали). София: Изд. на БАН

Колектив, 1981. Тодор Живков. Биографичен очерк. София: Изд. „Партиздат“

Колектив, 1976. История на антифашистката борба в България 1939/1944. Том 1-2. София: Изд. „Партиздат“

Колектив, 1979. Партизанската бригада “Чавдар”. София: Изд. „Партиздат“

Колектив, 1984. ИСТОРИЯ НА БЪЛГАРСКАТА КОМУНИСТИЧЕСКА ПАРТИЯ. София: Изд. „Партиздат“

Марков Г., Баева Ис., 2012 История на Отечествения фронт/съюз в България. Том 1-2, София: Изд. „Св. Климент Охридски“

Марчева И., 2000. ТОДОР ЖИВКОВ – ПЪТЯТ КЪМ ВЛАСТТА. ПОЛИТИКА И ИКОНОМИКА В БЪЛГАРИЯ 1953-1964 Г. София: ИНСТИТУТ ПО ИСТОРИЯ – БАН

Марчева И., 2016. Политиката за стопанска модернизация в България по време на Студената война. София: Изд. „Летера“

Мигев, В., 2015. За някои дискусионни и спорни въпроси около датата 9 септември 1944 г. – Στο: 70 години от поврата на Девети септември 1944 година – исторически предпоставки и последствия. Сборник с научни изследвания. София: Изд. Манта принт.

Митев Сτ. και Ковачев Х., 1966. Партизанската война. София:  Военно издателство

Недев, Недю, 2007. Три държавни преврата или Кимон Георгиев и неговото време. София, Изд. „Сиела“

Недев Н., 2015. Людмила Живкова. София: Изд. „Труд“

Недев Н., 2016. Дворцовият преврат срещу Тодор Живков. София: Изд. „Труд“

Николова В., Куманов М., 1983. Кратък исторически справочник. Том 3: България. София: Изд. Народна просвета

Оливер, Хаим, 1967. Ние, спасените: или Как евреите в България бяха изтръгнати от лагерите на смъртта. Хроника от близкото минало. София: „Изд. за литература и чужди езици“

Павлова П., 1976. Явки и пароли. София: Изд. „Партиздат“

Радева, М., (επιμ.), 2005. Българските държавници 1944-1989. София: Изд. „Скорпио“

Руменин Р. 1990. ЛЕТЯЩИ КРЕПОСТИ НАД БЪЛГАРИЯ. София: Изд. „Христо Ботев“

Сборник, 1972. Партизанската бригада “Чавдар”. София: Изд. „Партиздат“

Сборник, 1978. Тя обичаше хоратаСпомени за д-р Мара Малеева-Живкова. София: Изд. „ Профиздат“

Семерджиев П., 1985. НИЩОЖЕСТВО В ДОСПЕХИТЕ НА ВЕЛИЧИЕ. Изд. „Дике“

Станев В., 2022. ШУМЪТ ОТ ДЕБРИ И БАЛКАНИ…ПАРТИЗАНИТЕ В БЪЛГАРИЯ (1941 – 1944). София: УНИВЕРСИТЕТСКО ИЗДАТЕЛСТВО „СВ. КЛИМЕНТ ОХРИДСКИ“

Тодоров В. & Поппетров Н., 2013 „VІІ състав на Народния съд“. София: Изд. „Изток-Запад“

Трънски Сл., 1969  Из тактиката на партизанската борба в България. София: Изд. „Военно издателство“

Христов Ф., 2006. Истината за Антон Югов. Революционер и държавник от Димитровската школа. София: Изд. „ААлександрова Дизайн“

Христов, Х., 2009. Тодор Живков. Биография. София: Изд. „Сиела“

Христозов Р., 2004. На границата между две епохи. Част 1: За победата на Социалистическата революция. София: Изд. „Славина“

Цветански Ст., Димитров Т. (Съставители), 2006. ПЪТЕВОДИТЕЛ ПО ФОНДОВЕТЕ НА БКП, СЪХРАНИЯВАНИ В ЦЕНТРАЛНИЯ ДЪРЖАВЕН АРХИВ. ВТОРО ДОПЪЛНИТЕЛНО ИЗДАНИЕ. София, Издател на поредицата „АРХИВНИ СПРАВОЧНИЦИ“: ГЛАВНО УПРАВЛЕНИЕ НА АРХИВИТЕ ПРИ МИНИСТЕРСКИЯ СЪВЕТ. https://www.archives.government.bg/guides/12_P_BKP1.pdf

Чакъров, К. 1990. Вторият етаж. София: ИК „К сие М-ООД“

Чанков Г., 2000. Равносметка. Спомени и размисли за революционната борба и строителството на социализма. София: Изд. „Христо Ботев“

Шопкин, М., (επιμ.), 1982. Младост, наречена борба: Спомени за младежките години на др. Тодор Живков. Сборник. София: Изд. „Народна младеж“

Янев К., 2010. ОПЕРАЦИЯ „Пойнт Бленк“ цел България. София: Изд. „СВЕТОВИТ“

Яхиел Н., 1997. ТОДОР ЖИВКОВ И ЛИЧНАТА ВЛАСТ. Спомени Документи Анализи. София: Изд. „Omda“

ДЪРЖАВНА АГЕНЦИЯ „АРХИВИ“, 2014. ПЪТЕВОДИТЕЛ ПО ФОНДОВЕТЕ НАСТРОИТЕЛНИ ВОЙСКИ В ДЪРЖАВЕН ВОЕННОИСТОРИЧЕСКИ АРХИВ – ВЕЛИКО ТЪРНОВО 1920–2000 г. http://archives.government.bg/guides/9_P_SV.pdf

 Ντιμίτροφ Γ., 1975. Ο φασισμός. Αθήνα: Εκδόσεις Πορεία

Μπακάλοφ Γ., Ματάνοφ, Χ., Μίτεφ Π., Ίλτσεφ Ι., Μαρίνοβα – Χριστίδη Ρ., 2015. Ιστορία της Βουλγαρίας. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Επίκεντρο

Αυτή η εργασία χορηγείται με άδεια Creative Commons Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 4.0 Διεθνές .