Στις 6 Ιανουαρίου 2022, το Εθνικό Στατιστικό Ινστιτούτο  (ΕΣΙ) της Βουλγαρίας έδωσε στη δημοσιότητα μια προκαταρκτική εκτίμηση της απογραφής πληθυσμού – κατοικιών που διενεργήθηκε την περίοδο από 7 Σεπτεμβρίου μέχρι 10 Οκτωβρίου 2021.

 Η απογραφή πραγματοποιήθηκε κατ’ εφαρμογή του Κανονισμού (ΕΚ) № 763/2008 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου και του Νόμου για την Απογραφή Πληθυσμού και Κατοικιών στη Δημοκρατία της Βουλγαρίας το 2021, όπως συμπληρώθηκε, τροποποιήθηκε και δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα του Κράτους αρ. 109 από 22.12.2020.

Ακολουθήθηκαν δύο μέθοδοι απογραφής:

• Από τις 00:00 στις 7 Σεπτεμβρίου 2021 έως τις 24:00 στις 30 Σεπτεμβρίου 2021, με τη μέθοδο της ηλεκτρονικής αυτοαπογραφής.
• Από τις 08:00 στις 18 Σεπτεμβρίου 2021 έως τις 20:00 στις 10 Οκτωβρίου 2021, με την παραδοσιακή μέθοδο, δηλαδή με επίσκεψη από πόρτα σε πόρτα από απογραφείς.

Η προκαταρκτική εκτίμηση των αποτελεσμάτων από το ΕΣΙ, γίνεται με βάση τα στοιχεία μόνο της ηλεκτρονικής αυτοαπογραφής. Με αυτή την μέθοδο τελικά απογράφηκαν μόλις το 34% του πληθυσμού, όταν προσβασιμότητα στο διαδίκτυο έχει το 80% του πληθυσμού. Τους επόμενους μήνες θα εισαχθούν οι πληροφορίες από τις έντυπες απογραφές, τα καταχωρημένα δεδομένα θα επικυρωθούν και θα διορθωθούν με βάση τα διοικητικά μητρώα. Τα τελικά στοιχεία από την απογραφή του 2021 θα δημοσιευτούν και θα διατεθούν στο ευρύ κοινό το φθινόπωρο του 2022.

Με βάση λοιπόν την προκαταρκτική εκτίμηση των αποτελεσμάτων της απογραφής 2021, στις 7 Σεπτεμβρίου 2021, (ημερομηνία αναφοράς) στη Βουλγαρία ζούσαν 6 520 314 άτομα.

Η απογραφή πληθυσμού αποτελεί διαχρονικά την πλέον σύνθετη και ευρείας κλίμακας στατιστική εργασία ενός Κράτους. Έχουν περάσει 141 χρόνια από την διενέργεια της πρώτης απογραφής στο ημιαυτόνομο Πριγκιπάτο της Βουλγαρίας και 4 μήνες από την τελευταία, δέκατη όγδοη, απογραφή που έγινε στη Δημοκρατία της Βουλγαρίας.

Η σύγκριση των δεδομένων των απογραφών, προϋποθέτει βασικά τη χρήση των ίδιων εννοιών (ορισμών) στις διαδοχικές απογραφές, την με τον ίδιο τρόπο κάλυψη του απογραφόμενου πληθυσμού στις χωρικές ενότητες που διαιρείται η χώρα για τις ανάγκες των απογραφών και την σταθερότητα των ορίων των διοικητικών ενοτήτων για τις οποίες επεξεργάζονται και διαχέονται από τη στατιστική υπηρεσία τα συλλεχθέντα δεδομένα. Οι προϋποθέσεις αυτές δεν απαντώνται σε όλες τις απογραφές, εξ ου και η ιδιαίτερη προσοχή που πρέπει να δίδεται από όσους επιχειρούν την εξαγωγή συμπερασμάτων χρησιμοποιώντας διαχρονικά δεδομένα απογραφών.

Στις βουλγαρικές απογραφές, ειδικά την περίοδο μέχρι και την απογραφή του 1946, έχουμε εδαφικές και πληθυσμιακές μεταβολές, το 1885, κατά τον Α’ και Β’ Βαλκανικό πόλεμο, κατά τον Α’ και Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, που κάνουν ιδιαίτερα προβληματική την συγκριτική ανάλυση, των απογραφών πριν και μετά το 1946. Επίσης, όσον αφορά τον πληθυσμό αναφοράς, για τις απογραφές του 1934, 1946 και 1956 χρησιμοποιήθηκε ο «πραγματικός» ή «παρόντας» πληθυσμός (налично население), για τις απογραφές από το 1965 μέχρι και το 2001, ο «μόνιμος» πληθυσμός (постоянно население), ενώ για τις απογραφές του 2011 και 2022 η Βουλγαρία ακολούθησε την κοινή μεθοδολογία της ΕΕ, εστιάζοντας στην κατηγορία «συνήθως διαμένων πληθυσμός» (население с обичайно местопребиваване).

–           Κατά το ΕΣΙ, ο πραγματικός ή παρόντας πληθυσμός στις απογραφές του 1934, 1946 και 1956, περιλαμβάνει τα άτομα, τα οποία είναι πραγματικά παρόντα στη γεωγραφική επικράτεια της χώρας κατά την ημερομηνία αναφοράς (την ημέρα της απογραφής), ανεξαρτήτως εάν διαμένουν μόνιμα ή όχι σε αυτήν.

–           Κατά το Ε.Σ.Ι., ο μόνιμος πληθυσμός στις απογραφές της περιόδου 1965 μέχρι 2001, περιλαμβάνει: α) τα άτομα που ζουν μόνιμα στην κατοικία που διεξάγεται η απογραφή, την ημέρα της απογραφής, καθώς και τα πρόσωπα που δεν είναι παρόντα στη προαναφερθείσα κατοικία, αλλά βρίσκονται σε χώρους (εκτός ή εντός της ίδιας περιοχής) που δεν διενεργείται απογραφή του πληθυσμού – σε επιχειρήσεις, μεταφορικά μέσα, σταθμούς, κ.ά. β) τα άτομα που ζουν μόνιμα στην κατοικία που διεξάγεται η απογραφή αλλά προσωρινά (λιγότερο από 6 μήνες) απουσιάζουν (για   λόγους   αναψυχής,   διακοπών,   επισκέψεων   σε   φίλους   και   συγγενείς, εργασίας, ιατρικής περίθαλψης, κ.ά.) σε άλλη περιοχή της βουλγάρικης επικράτειας, την ημέρα της απογραφής. Τα άτομα που ζουν μόνιμα στην κατοικία που διεξάγεται η απογραφή αλλά προσωρινά (λιγότερο από 12 μήνες) απουσιάζουν (για λόγους   αναψυχής, διακοπών, επισκέψεων σε   φίλους και συγγενείς, εργασίας, ιατρικής περίθαλψης, κ.ά.), στο εξωτερικό την ημέρα της απογραφής.

–           Σύμφωνα με το άρθρο 2 του Κανονισμού 763/2008 σχετικά με τις απογραφές πληθυσμού και στέγασης, ο συνήθως διαμένων πληθυσμός, περιλαμβάνει όλα τα άτομα που έχουν τη συνήθη διαμονή τους  σε ένα κράτος μέλος της ΕΕ κατά τον ημερομηνία αναφοράς. Η συνήθης διαμονή είναι ο τόπος στον   οποίο ένα άτομο περνά τις καθημερινές ώρες ανάπαυσης, ανεξάρτητα από την περιστασιακή απουσία του για λόγους αναψυχής, διακοπών, επισκέψεων σε φίλους και συγγενείς, εργασίας, ιατρικής περίθαλψης ή θρησκευτικού προσκυνήματος. Ως συνήθως διαμένοντες σε μια ειδική γεωγραφική περιοχή, θεωρούνται μόνο τα ακόλουθα άτομα: i) έχουν ζήσει συνεχώς στον τόπο συνήθους διαμονής τους για περίοδο τουλάχιστον δώδεκα μηνών πριν την ημερομηνία αναφοράς, ή ii) έφθασαν στον τόπο συνήθους διαμονής τους κατά τους δώδεκα μήνες πριν από την ημερομηνία αναφοράς με την πρόθεση να παραμείνουν εκεί για τουλάχιστον ένα χρόνο. Σε περίπτωση που δεν είναι δυνατό να αποδειχθεί ότι ισχύουν οι συνθήκες που περιγράφονται στα σημεία  i) ή  ii), «συνήθης διαμονή» μπορεί να θεωρηθεί ο τόπος της νόμιμης ή δηλωθείσας κατοικίας.

Πέρα από τα προβλήματα συγκρισιμότητας των στοιχείων στο χρόνο, βλέπουμε ότι υπάρχουν και οι αδυναμίες σύγκρισης ανάμεσα σε χώρες. Στα πλαίσια της ΕΕ, ο Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 763/2008 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, σχετικά με τις απογραφές πληθυσμού και στέγασης, θεσπίζει κοινούς κανόνες και διαδικασίες απογραφών, έτσι ώστε να διασφαλίζεται η δυνατότητα σύγκρισης πληθυσμών και κατοικιών σε όλη την ΕΕ. Επίσης οι εφαρμοστικοί Κανονισμοί 1201/2009, 519/2010 και 1152/2010 θεσπίζουν τις τεχνικές προδιαγραφές των θεμάτων απογραφής και των αναλύσεών τους που απαιτούνται για την εφαρμογή του Κανονισμού 763/2008.

Έχοντας υπόψη τις παραπάνω μεθοδολογικές διαφορές και ομοιότητες θα μπορούσαμε να κάνουμε συγκρίσεις παίρνοντας υπόψη μόνο τις δύο τελευταίες απογραφές. Άλλα ακόμα και έτσι υπάρχει πρόβλημα γιατί τα απογραφικά στοιχεία του 2011 είναι τελικά, ενώ αυτά που ανακοινώθηκαν στις 6 Ιανουαρίου είναι προκαταρκτικά. Θα πρέπει λοιπόν να είμαστε πολύ προσεκτικοί και να εστιάσουμε μόνο στις τάσεις και όχι στην ακρίβεια των στοιχείων γιατί αυτά έχουν προβλήματα συγκρισιμότητας και για την τελευταία απογραφή επιπλέον δεν είναι τα τελικά.  

Σύμφωνα με την προσωρινή εκτίμηση, ο πληθυσμός της χώρας την τελευταία δεκαετία μειώθηκε κατά 844 256 άτομα ή κατά 11,46%, συνεχίζοντας με αυξανόμενους ρυθμούς τη συρρίκνωση που ξεκίνησε την δεκαετία του ‘80.   

Η μεταβολή του πληθυσμού αποτελείται από δύο συνιστώσες:

α) Τη φυσική κίνηση (μεταβολή), η οποία υπολογίζεται ως η διαφορά μεταξύ του αριθμού των γεννήσεων ζώντων και του αριθμού των θανάτων στη διάρκεια μιας περιόδου.

β) Την καθαρή μετανάστευση, η οποία υπολογίζεται ως η διαφορά (ισοζύγιο) μεταξύ των μεταναστευτικών εισροών και εκροών μιας γεωγραφικής ενότητας στη διάρκεια μιας περιόδου.

Η φυσική μεταβολή για την περίοδο 2011 – 2021, είναι αρνητική κατά 448 χιλιάδες άτομα, ή 53% από την συνολική μείωση του πληθυσμού. Το υπόλοιπο 47% της μείωσης οφείλεται στην καθαρή μετανάστευση ανάμεσα στις δύο απογραφές.

Με βάση την προκαταρκτική εκτίμηση της απογραφής του 2021, ο ανδρικός πληθυσμός ανέρχεται σε 3 122 957 άτομα (47,9%), ενώ ο γυναικείος σε 3 397 357 άτομα (52,1%). Από την τιμή του λόγου των φύλων προκύπτει ότι το 2021 η αναλογία ανδρών: γυναικών είναι 91,92:100, δηλαδή σε 100 γυναίκες αντιστοιχούν 91,92 άνδρες.

Ο λόγος των φύλων είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος στην ηλικιακή δομή του πληθυσμού ακολουθώντας σε γενικές γραμμές τον κανόνα ότι σε νεότερες ηλικίες η αναλογία των ανδρών μέσα σε αυτόν, είναι υψηλότερη, ενώ σε μεγαλύτερες ηλικίες, η αναλογία των γυναικών, είναι υψηλότερη. Αυτό οφείλεται στη διαπίστωση ότι κάθε ένα από τα δημογραφικά φαινόμενα (γεννητικότητα, θνησιμότητα και μεταναστευτική κίνηση) επιδρά με διαφορετικό τρόπο στη σύνθεση του πληθυσμού διαταράσσοντας την αριθμητική ισορροπία πότε προς όφελος του ενός και πότε του άλλου φύλου. Η γεννητικότητα φαίνεται να ευνοεί τα αγόρια ενώ αντίθετα η θνησιμότητα επιδρά προς όφελος των γυναικών. Το διάγραμμα 4 αποτυπώνει τη μακροχρόνια τάση της αναλογίας ανδρών/γυναικών η οποία τις τελευταίες 6  απογραφές είναι σταθερά και με αυξητικούς ρυθμούς υπέρ του γυναικείου φύλου.

Η κατανομή του πληθυσμού ανά ηλικιακές ομάδες δείχνει μια εμβάθυνση της διαδικασίας γήρανσης. Το ποσοστό των ατόμων ηλικίας 65 ετών και άνω αυξήθηκε κατά 5,4 ποσοστιαίες μονάδες σε σύγκριση με το 2011 και κατά 9,6 ποσοστιαίες μονάδες σε σύγκριση με το 1992.

Ο αριθμός και το σχετικό μερίδιο των ανήλικων ατόμων και των ατόμων από 18 έως και 64 ετών,  μειώνεται (βλ. διαγ. 5 και 6)

Η μετατόπιση πληθυσμιακών μαζών από τις αγροτικές προς τις αστικές περιοχές δηλαδή η διαδικασία δημογραφικής αστικοποίησης παρατηρείται σε όλα τα μέρη του κόσμου και όπως είναι φυσικό και στην Βουλγαρία. Στις αρχές του 20ου αιώνα στην Βουλγαρία ο ένας στους πέντε ζούσε σε κάποια πόλη ενώ στις αρχές του 21ου αιώνα περίπου οι τρεις στους τέσσερις (βλ. διαγ. 7 και 8).

Σύμφωνα με την προσωρινή εκτίμηση, της απογραφής του 2021, οι κατοικημένοι χώροι στην Βουλγαρία είναι 5 257, από τους οποίους 257 είναι πόλεις και 5 000 χωριά. Ο συνήθως διαμένων πληθυσμός ανέρχεται στις πόλεις σε 4 843 175 άτομα ή 74,3% και στα χωριά σε 1 677 139 άτομα ή 25,7%.

Στις τελευταίες τέσσερις απογραφές ενώ καταγράφεται μείωση του συνολικού πληθυσμού, η ποσοστιαία μείωση του αστικού πληθυσμού είναι μικρότερη, με αποτέλεσμα να συνεχίζει να αυξάνεται το μερίδιο του αστικού πληθυσμού (βλ. διαγ. 8). Την περίοδο 1986-2021 καταγράφεται μείωση του συνολικού πληθυσμού σε απόλυτους αριθμούς κατά 2 428 335 άτομα από τα οποία τα 954 131 είναι κάτοικοι πόλεων (39%) και 1 474 204 άτομα (61%) κάτοικοι χωριών.

Σε σχέση με την γεωγραφική κατανομή  του πληθυσμού, τα στοιχεία των απογραφών 2011 και 2021 δείχνουν ότι, μόνο σε ένα νομό παρατηρείται αύξηση του πληθυσμού: στον νομό Σόφιας (πρωτ.) κατά 189 239 άτομα (14,65%). Την μεγαλύτερη ποσοστιαία μείωση του πληθυσμού, κατέγραψαν ο νομός Ντόμπριτς (-26,31%), ο νομός Βίντιν (-26,26%) και ο νομός Μοντάνα (-24,17%). Την μικρότερη ποσοστιαία μείωση κατέγραψαν οι νομοί: Πλόβντιφ (-8,32%), Βάρνας (-9,99) και Σόφιας-εκτός πρωτ. (-10,03%). Με βάση τα προκαταρκτικά στοιχεία της τελευταίας απογραφής, ο μεγαλύτερος πληθυσμιακά νομός συνεχίζει να είναι ο νομός Σόφιας (πρωτ.), στον οποίο ο συνήθως διαμένων πληθυσμός ανέρχεται στα 1 480 830 άτομα ή 22,71% του συνολικού πληθυσμού. Ακολουθεί ο νομός Πλόβντιφ με 626 183 άτομα (9,6%), ο νομός Βάρνας με 427 634 (6,56%) και ο νομός Μπουργκάς με 360 587 άτομα (5,53%). Άρα σε αυτούς τους 4 νομούς ζει το 44,4% του συνολικού πληθυσμού της χώρας. Ο μικρότερος πληθυσμιακά νομός συνεχίζει να είναι ο νομός Βίντιν με 74 493 κατοίκους (1,14%).

Βιβλιογραφία

НСИ, 2022. ПРЕДВАРИТЕЛНА ОЦЕНКА ЗА БРОЯ НА НАСЕЛЕНИЕТО НА БЪЛГАРИЯ КЪМ 7 СЕПТЕМВРИ 2021 ГОДИНА. https://www.nsi.bg/sites/default/files/files/pressreleases/Census2021_predvaritelna_ocenka.pdf

Закон за преброяване на населението и жилищния фонд в Република България през 2021 г. (ЗПНЖФ2021), обн., ДВ, бр. 20 от 8.03.2019 г., http://www.tg.government.bg/docu/zakon_prebroqvane_2021.pdf

Закон за изменение и допълнение на Закона за преброяване на населението и жилищния фонд в Република България през 2021 г., ДВ, бр. 109 от 22.12.2020 г.

https://www.parliament.bg/bg/laws/ID/163456

ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 763/2008 ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 9ης Ιουλίου 2008 σχετικά με τις απογραφές πληθυσμού και στέγασης.

ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 1201/2009 ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ, της 30ής Νοεμβρίου 2009, για την εφαρμογή του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 763/2008 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τις απογραφές πληθυσμού και στέγασης όσον αφορά τις τεχνικές προδιαγραφές των θεμάτων και των αναλύσεών τους

ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΕ) αριθ. 1260/2013 ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 20ής Νοεμβρίου 2013 για τις ευρωπαϊκές δημογραφικές στατιστικές.

ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΓΙΑ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΘΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΩΝ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΩΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΈΝΩΣΗΣ (ΕΣΛ 2010) – (ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α – ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11). Στο: http://register.consilium.europa.eu/doc/srv?l=EL&t=PDF&f=PE+77+2012+ADD+11+REV+1

Αυτή η εργασία χορηγείται με άδεια Creative Commons Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 4.0 Διεθνές .