Στις 12/4/2021, το Εθνικό Στατιστικό Ινστιτούτο (ΕΣΙ) της Βουλγαρίας, παρουσίασε τα ετήσια δημογραφικά στοιχεία για το 2020. Σύμφωνα με το ΕΣΙ, ο υπολογιζόμενος πληθυσμός της Βουλγαρίας, στις 31.12.2020, ανέρχεται σε 6 916 548 άτομα. Περίπου όσο ήταν και πριν από 76 χρόνια, το 1944 (6 913 300 άτομα). Εάν παρατηρήσουμε (βλ. διαγ. 1) την ετήσια πληθυσμιακή μεταβολή των τελευταίων εκατό ετών (1920 – 2020) θα διαπιστώσουμε ότι τα πρώτα 68 χρόνια, μέχρι δηλαδή και το 1988, αυτή είναι αυξητική, με εξαίρεση τρεις χρονιές (1951, 1978 και 1985), όπου καταγράφεται ετήσια μείωση, σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Το 1988, η Βουλγαρία έφτασε πολύ κοντά στο όριο των 9 εκατομμυρίων κατοίκων (8 986 636 άτομα), αλλά από τότε  ακολουθεί αντίθετη πορεία. Ο πληθυσμός της Βουλγαρίας τα τελευταία 32 χρόνια μειώνεται κάθε χρόνο.

Σε σχέση με την 31^η Δεκεμβρίου 2019, ο πληθυσμός της χώρας ένα χρόνο μετά, στις 31.12.2020, μειώθηκε κατά 34 934 άτομα, ή κατά 0,5%, ως αποτέλεσμα της φυσικής μείωσης¹ του πληθυσμού κατά 65 649 άτομα, και της θετικής καθαρής μετανάστευσης² κατά 30 715 άτομα. Πιο συγκεκριμένα η φυσική κίνηση του πληθυσμού το 2020, ήταν αρνητική, μιας και οι θάνατοι (124 735 άτομα) ήταν περισσότεροι από τον αριθμό των καταγεγραμμένων γεννήσεων ζώντων  (59 086 άτομα). Το 2020 η καθαρή μετανάστευση ήταν θετική, εφόσον οι μεταναστευτικές εισροές, ανέρχονταν σε 37 364 άτομα και οι μεταναστευτικές εκροές σε  6 649 άτομα (βλ. πιν.1).                                

Στις 31.12.2020 ο υπολογιζόμενος ανδρικός πληθυσμός της Βουλγαρίας ανέρχεται σε 3 349 715  άτομα (48,4%), ενώ ο γυναικείος σε 3 566 833 άτομα (51,6%). Από την τιμή του λόγου των φύλων προκύπτει ότι το 2020 η αναλογία ανδρών: γυναικών είναι 93,91:100, δηλαδή σε 100 γυναίκες αντιστοιχούν 93,91 άνδρες³ (βλ. πιν.2). Το 2019 η αναλογία ανδρών – γυναικών ήταν 94,08 προς 100.

Ο λόγος των φύλων είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος στην ηλικιακή δομή του πληθυσμού ακολουθώντας σε γενικές γραμμές τον κανόνα ότι σε νεότερες ηλικίες η αναλογία των ανδρών μέσα σε αυτόν, είναι υψηλότερη, ενώ σε μεγαλύτερες ηλικίες, η αναλογία των γυναικών, είναι υψηλότερη. Αυτό οφείλεται στη διαπίστωση ότι κάθε ένα από τα δημογραφικά φαινόμενα (γεννητικότητα, θνησιμότητα και μεταναστευτική κίνηση) επιδρά με διαφορετικό τρόπο στη σύνθεση του πληθυσμού διαταράσσοντας την αριθμητική ισορροπία πότε προς όφελος του ενός και πότε του άλλου φύλου. Η γεννητικότητα φαίνεται να ευνοεί τα αγόρια ενώ αντίθετα η θνησιμότητα επιδρά προς όφελος των γυναικών (βλ. πιν. 2). Σε απόλυτα μεγέθη ο συνολικός ανδρικός πληθυσμός ηλικιών μέχρι 54 ετών, υπερτερεί κατά 119 389 άτομα του γυναικείου πληθυσμού, ενώ στις ηλικίες άνω των 55 ετών, ισχύει το αντίστροφο, οι γυναίκες είναι κατά 336 442 άτομα περισσότερες από τους άνδρες. Έτσι συνολικά ο γυναικείος πληθυσμός είναι κατά 217 118 άτομα περισσότερος από τον ανδρικό. Η εικόνα είναι λίγο διαφορετική εάν παρατηρήσουμε την αναλογία φύλων των πόλεων και των χωριών. Ο γενικός κανόνας ισχύει και στις δύο περιπτώσεις, αλλά με τη διαφορά ότι στις πόλεις ο ανδρικός πληθυσμός υπερτερεί του γυναικείου μέχρι την ηλικιακή ομάδα 45 – 49 ετών, ενώ στα χωριά μέχρι την ηλικιακή ομάδα 60 – 64 ετών (βλ. πιν. 2). 

Η πληθυσμιακή πυραμίδα⁴ της Βουλγαρίας στις 31.12.2020 εκφράζει έναν πληθυσμό που βρίσκεται σε διαδικασία δημογραφικής γήρανσης: στενή στη βάση και πεπλατυσμένη στο μέσον και σταδιακά στην κορυφή της.

Το 2020 συνεχίζεται η διαδικασία δημογραφικής γήρανσης του πληθυσμού. Στις 31.12.2020 τα άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών είναι 1 504 048 ή το 21,8% του πληθυσμού της χώρας. Σε σύγκριση με το 2019 το μερίδιο του πληθυσμού που βρίσκεται σε αυτή τη πληθυσμιακή ομάδα αυξήθηκε κατά 0,2 ποσοστιαίες μονάδες. Η διαδικασία γήρανσης είναι πιο ευδιάκριτη στο γυναικείο πληθυσμό. Το μερίδιο του γυναικείου πληθυσμού ηλικίας άνω των 65 ετών, σε σχέση με το συνολικό γυναικείο πληθυσμό, ανέρχεται σε 25.3%, ενώ των ανδρών το αντίστοιχο μερίδιο είναι 17,9%. Αυτή η διαφορά οφείλεται στην υψηλότερη θνησιμότητα των ανδρών που έχει ως αποτέλεσμα τη χαμηλότερη μέση διάρκεια ζωής τους.

Διαγ. 5 Το ποσοστό του πληθυσμού ηλικίας άνω των 65 ετών, σε περιφερικό επίπεδο στις 31.12.2020

Σε περιφερειακό επίπεδο το μερίδιο των ηλικιωμένων και υπερήλικων ατόμων (άνω των 65 ετών) είναι υψηλότερο στους νομούς Βίντιν (30,0%), Γκάμπροβο (29,1%), Κιουστεντίλ (27,7%) και Λόβετς (27,1%). Συνολικά σε 20 νομούς της χώρας το μερίδιο αυτής της ηλικιακής ομάδας είναι υψηλότερο από το μέσο όρο της χώρας. Τα χαμηλότερα μερίδια του ηλικιωμένου πληθυσμού καταγράφει ο νομός Σόφια (πρωτεύουσα) – 17,7% και ακολουθούν οι νομοί Βάρνα (19,4%), Μπλαγκόεβγκραντ (20,1%) και Μπουργκάς ( 20,2%) (βλ. διαγ. 5).

Στις 31.12.2020, ο παιδικός πληθυσμός (0 – 14 ετών) της χώρας ανέρχεται σε 999 014 άτομα, ή 14,4% του συνολικού πληθυσμού. Σε σχέση με το 2019 η σχετική συμμετοχή αυτής της ομάδας παραμένει σταθερή. Η υψηλότερη συμμετοχή του παιδικού πληθυσμού καταγράφεται στους νομούς Σλίβεν (18,5%) και Μπουργκάς (15,5%). Συνολικά σε 17 νομούς της χώρας το μερίδιο αυτής της ηλικιακής ομάδας είναι υψηλότερο από το μέσο όρο της χώρας. Τα χαμηλότερα μερίδια του παιδικού πληθυσμού καταγράφουν οι νομοί Σμόλιαν (11,5%) και Γκάμπροβο (11,6%).

Η γήρανση του πληθυσμού οδηγεί στην αύξηση της ηλικιακής διαμέσου (средна възраст), δηλαδή της ηλικίας από την οποία ο μισός πληθυσμός είναι νεότερος και ο άλλος μισός γηραιότερος. Στις 31.12.2020 η ηλικιακή διάμεσος του βουλγάρικου πληθυσμού είναι 44 έτη, με υψηλότερες τιμές στις αγροτικές περιοχές – 46,6 έτη και χαμηλότερες στις αστικές περιοχές – 43,1 έτη (βλ. διαγ. 6).

Στις 31.12.2020, ο συνολικός λόγος ηλικιακής εξάρτησης (общ коефициент на възрастова зависимост) στη Βουλγαρία είναι 56,7%, δηλαδή σε κάθε άτομο εξαρτημένης ηλικίας (από 0 έως 14 ετών και άνω των 65 ετών) αναλογούν λιγότερα από δύο άτομα εργάσιμης ηλικίας (από 15 έως 64 ετών). Πολλαπλασιαζόμενος με το 100 εκφράζει τον μέσο αριθμό εξαρτημένων ατόμων ανά 100 ενεργών ατόμων του πληθυσμού (βλ. διαγ. 7 και πιν. 2). Ο λόγος αυτός είναι καλύτερος στις αστικές περιοχές (53,5%) από ότι στις αγροτικές (65,9%). Με εξαίρεση το νομό Σόφια – πρωτεύουσα (48.5%)  στους υπόλοιπους νομούς ο λόγος είναι πάνω από το 50% με πιο δυσμενή τιμή, στο νομό Βίντιν (72,1%).

Ο συνολικός λόγος εξάρτησης διασπάται συνήθως σε δύο συνιστώσες. Η πρώτη συνιστώσα, υπολογίζεται ως o λόγος της ομάδας 0-14 ετών προς το παραγωγικό τμήμα του πληθυσμού (από 15 έως 64 ετών, βλ. διαγ. 7 και πιν. 2) και η δεύτερη συνιστώσα, καλείται και λόγος εξάρτησης ηλικιωμένων, ως o λόγος της ομάδας 65 ετών και άνω προς το παραγωγικό τμήμα του πληθυσμού (βλ. διαγ. 7 και πιν. 2). Συνολικά, η επιβάρυνση του ενεργού τμήματος του πληθυσμού από το μη ενεργό, μεγαλώνει διαχρονικά, μέσω και των δύο συνιστωσών εξάρτησης: η επιβάρυνση των ενεργών ατόμων με μη ενεργά, διογκώνεται συνεχώς, έναντι των ηλικιωμένων και των υπερηλίκων και αμβλύνεται αισθητά, έναντι του παιδικού πληθυσμού, αντικατοπτρίζοντας τη βαθμιαία διευρυνόμενη γήρανση και την υπογεννητικότητα, αντίστοιχα (βλ. διαγ. 7). 

Η τάση γήρανσης του πληθυσμού οδηγεί σε αλλαγές στην σύνθεση του, με βάση το κριτήριο της εργάσιμης ηλικίας (βλ. πιν. 3, διαγ. 8). Με βάση τη θεσμοθετημένη οριοθέτηση της εργάσιμης ηλικίας, ο πληθυσμός κατανέμεται σε τρεις μεγάλες ομάδες: κάτω του ορίου εργάσιμης ηλικίας, στα όρια εργάσιμης ηλικίας και πάνω από το όριο εργάσιμης ηλικίας.

Στα πληθυσμιακά σύνολα που βρίσκονται ανάμεσα στα όρια της εργασιακής ηλικίας και πάνω από αυτά, επιδρούν και οι νομοθετικές αλλαγές κατά τον καθορισμό των ηλικιακών ορίων συνταξιοδότησης. Έτσι στο πίνακα 3 και στο διάγραμμα 8, το 2000, τα θεσμοθετημένα όρια για τις γυναίκες ήταν από το 16^ο έτος μέχρι το 55^ο έτος και 6 μήνες, ενώ για τους άνδρες από το 16^ο έτος μέχρι το 60^ο έτος και 6 μήνες. Σταδιακά η εργασιακή ηλικία μεγαλώνει προς τα πάνω: Το 2010 τα όρια έχουν διευρυνθεί, στις γυναίκες από 16 έως 60 ετών και στους άνδρες από 16 έως 63 ετών. Το 2019 στις γυναίκες από 16 έως 61 ετών και 4 μήνες και στους άνδρες από 16 έως 64 ετών και 2 μήνες και το 2020 στις γυναίκες από 16 έως 61 ετών και 6 μήνες και στους άνδρες από 16 έως 64 ετών και 3 μήνες⁵.

Το 2020 ο πληθυσμός που βρισκόταν στα όρια της εργασιακής ηλικίας, ανερχόταν σε 4 139 056 άτομα, ή το 59,8% του συνολικού πληθυσμού, με τον ανδρικό πληθυσμό αυτής της ομάδας να αποτελεί το 64,7% του συνολικού ανδρικού πληθυσμού και το γυναικείο πληθυσμό της ίδιας ηλικιακής ομάδας, το 55,3% του συνολικού γυναικείου πληθυσμού. Στα τέλη του 2020, σε σχέση με τα τέλη του 2019, το μέγεθος του πληθυσμού που βρίσκεται στα όρια της εργασιακής ηλικίας, μειώθηκε συνολικά κατά 17 142 άτομα (0,41%), στους άνδρες κατά 12 005 άτομα (0,55%) και στις γυναίκες κατά 5 137 άτομα (0,26%).

                                                                                                                                                           (Συνεχίζεται)

Σημειώσεις

1. Η φυσική κίνηση (μεταβολή), υπολογίζεται ως η διαφορά μεταξύ του αριθμού των γεννήσεων ζώντων και του αριθμού των θανάτων στη διάρκεια ενός έτους ή μιας περιόδου.
2. Η καθαρή μετανάστευση, υπολογίζεται ως η διαφορά (ισοζύγιο) μεταξύ των μεταναστευτικών εισροών και εκροών μιας γεωγραφικής ενότητας στη διάρκεια ενός έτους ή μιας περιόδου.
3. Ο λόγος των φύλων (sex ratio) εκφράζεται από τον λόγο του ανδρικού πληθυσμού προς τον γυναικείο πληθυσμό. Πολλαπλασιασμένος επί 100, ο λόγος αυτός εκφράζει τον αριθμό των ανδρών που αντιστοιχούν σε 100 γυναίκες κατά τη διάρκεια ενός έτους.
4. Η πληθυσμιακή πυραμίδα είναι ένας ειδικός τύπος διπλού ραβδογράμματος που χρησιμοποιείται ευρύτατα από τους δημογράφους για τη γραφική απεικόνιση της ηλικιακής και κατά φύλο σύνθεσης ενός πληθυσμού σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Η πληθυσμιακή πυραμίδα κατασκευάζεται φέρνοντας στην τετμημένη τον πληθυσμό (των ανδρών στο αρνητικό ημιάξονα και των γυναικών στο θετικό ημιάξονα) και στην τεταγμένη τις (συνήθως πενταετείς) ηλικιακές ομάδες. Για κάθε ηλικιακό κλιμάκιο σχηματίζεται ένα ορθογώνιο παραλληλόγραμμο, του οποίου η μια κάθετη πλευρά συμπίπτει με τον ημιάξονα Οy και έχει μήκος ίσο προς το αντίστοιχο μέγεθος του κλιμακίου των ηλικιών, ενώ η οριζόντια πλευρά έχει μήκος ίσο προς τον αριθμό ή το ποσοστό των ανδρών και γυναικών κάθε ηλικιακού κλιμακίου. Το μέγιστο ύψος της πυραμίδας είναι συνήθως τα 100 χρόνια. Βλ. στο Τραγάκη Α., Μπάγκαβος Χ., Ντούνας Δ., 2015, σ. 61. Στο : http://e-book.ddounas.com/joomla/
5. Σχετικά με το κριτήριο – ηλικία συνταξιοδότησης, σύμφωνα με τον «Κώδικα Κοινωνικής Ασφάλισης», όπως αυτός ισχύει από 1.1.2016, με βάση το άρθρο 68, παράγραφος 1, το ελάχιστο απαιτούμενο ηλικιακό όριο στις γυναίκες είναι τα 60 έτη και δέκα μήνες και στους άνδρες τα 63 έτη και δέκα μήνες. Από 31.12.2016 το ελάχιστο απαιτούμενο ηλικιακό όριο, αυξάνεται από την πρώτη ημέρα των επόμενων ημερολογιακών ετών ως εξής: 1) μέχρι 31.12.2029 το ελάχιστο όριο ηλικίας για τις γυναίκες αυξάνεται κατά δύο μήνες ανά ημερολογιακό έτος, ενώ από 1.1.2030 – κατά τρεις μήνες, μέχρι την συμπληρώσει του 65 έτους, 2) μέχρι 31.12.2017 το ελάχιστο όριο ηλικίας για τους άνδρες αυξάνεται κατά δύο μήνες ανά ημερολογιακό έτος, ενώ από 1.1.2018 – κατά ένα μήνα, μέχρι την συμπληρώσει του 65 έτους. Μετά τις 31.12.2037 το ελάχιστο όριο ηλικίας συνδέεται με την αύξηση του μέσου προσδόκιμου ορίου ζωής. Σχετικά με το συνταξιοδοτικό σύστημα της Βουλγαρίας, βλ. https://petinakis.wordpress.com/

Βιβλιογραφία

Национален статистически институт, 2021. „Население и демографски процеси 2020“. Στο: https://www.nsi.bg/sites/default/files/files/pressreleases/Population2020_IVGTQG5.pdf

Национален статистически институт, 2020. „Население и демографски процеси 2019“. Στο: https://www.nsi.bg/sites/default/files/files/publications/DMGR2019.pdf

Αυτή η εργασία χορηγείται με άδεια Creative Commons Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 4.0 Διεθνές .