Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, στο ανακοινωθέν του στις 26 Μαρτίου, καλούσε το Eurogroup να παρουσιάσει προτάσεις για την οικονομική αντιμετώπισει της πανδημίας του COVID-19 εντός δύο εβδομάδων. Οι υπουργοί Οικονομικών μετά από δύο τηλεδιασκέψεις  συμφώνησαν την Πέμπτη  9 Απριλίου να στήσουν τρία διαφορετικά δίχτυα ασφαλείας, όπως τα ονόμασε ο επικεφαλής της Ευρωομάδας Μάριο Σεντένο. Το πρώτο είπε πως σχετίζεται με το πρόγραμμα SURE της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ύψους 100 δισ. ευρώ που θα στηρίξει προγράμματα απασχόλησης και θα το διαχειριστεί η Επιτροπή. Το δεύτερο είναι το δίχτυ ασφαλείας για τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις ύψους 200 δισ. ευρώ που θα χρηματοδοτηθεί από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ). Το τρίτο δίχτυ ασφαλείας είναι ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας ΕΜΣ/ESM, ο οποίος θα μπορεί να παράσχει χρηματοδότηση έως και το 2% του ΑΕΠ κάθε κράτους μέλους, ήτοι συνολικά 240 δισ. ευρώ. Αυτό που  εγώ κατάλαβα διαβάζοντας προσεκτικά το ανακοινωθέν του Eurogroup, είναι ότι τα δύο πρώτα δίχτυα ασφαλείας είναι χαμηλής αντοχής (μηδαμινά ποσά) και ακατάλληλης σύνθεσης (δάνεια και όχι βοήθεια), με αποτέλεσμα να μην μπορούν να προστατέψουν τις χώρες, ενώ το δίχτυ του ΕΜΣ δεν είναι ασφαλείας, αλλά δίχτυ ψαρέματος, με αποτέλεσμα να εγλωβίσει τις χώρες που θα τον χρησιμοποιήσουν.

    Να ξεκαθαρίσουμε καταρχάς ότι το συνολικό πακέτο των τριών μέτρων – δανείων δεν ανέρχεται σε  540 δισ. ευρώ, αλλά μπορεί να φτάσει μέχρι τα 540 δισ. ευρώ. Τα δύο πρώτα συνολικού ύψους μέχρι 300 δισ. ευρώ (100 + 200) αφορούν και τα 27 κράτη μέλη της ΕΕ και εφόσον δανειστούν όλοι, ενώ το τρίτο συνολικού ύψους μέχρι 240 δισ. ευρώ έχει αποδέκτες μόνο τα 19 κράτη της ευρωζώνης και εφόσον δανειστούν όλοι.

Συνοπτικά τα τρία δίχτυα δανείων είναι τα παρακάτω:

    1. Θέσπιση ενός προσωρινού εργαλείου στήριξης για τον μετριασμό των κινδύνων ανεργίας σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης (SURE – Support to mitigate Unemployment Risks in an Emergency), βάσει του άρθρου 122 της Συνθήκης της λειτουργίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σύμφωνα με τη προτεινόμενη νομική του βάση¹, θα βρίσκεται υπό την διαχείριση της Επιτροπή και η πρόσβαση στο εργαλείο θα διακοπεί μόλις περάσει η έκτακτη ανάγκη COVID-19. Η χρηματοδοτική συνδρομή στο πλαίσιο του εργαλείου SURE θα λάβει τη μορφή δανείων από την ΕΕ προς τα κράτη μέλη που ζητούν στήριξη. Τα δάνεια αυτά είναι στοχευμένα, σύμφωνα με την Επιτροπή, στο να βοηθήσουν τα κράτη μέλη να καλύψουν τις δαπάνες που συνδέονται άμεσα με τη δημιουργία ή την επέκταση εθνικών συστημάτων μειωμένου ωραρίου και άλλων παρόμοιων μέτρων που έχουν θεσπίσει για τους αυτοαπασχολούμενους ως απάντηση στην τρέχουσα πανδημία του κορονοϊού. Θα μπορούν να διατεθούν έως και 100 δισ. ευρώ συνολικής χρηματοδοτικής συνδρομής σε όλα τα κράτη μέλη, ενώ δεν θα υπάρχουν ξεχωριστά προκαθορισμένα κονδύλια για το κάθε κράτος μέλος. Η Επιτροπή θα βγει στις αγορές να δανειστεί έως και 100 δισ. ευρώ με εγγυήσεις των κρατών μελών ύψους έως και 25 δισ. ευρώ (δηλ. 25 % του μέγιστου ποσού των δανείων ύψους 100 δισ. ευρώ) και στη συνέχεια θα παρέχει στα κράτη μέλη δεκαετή δάνεια, με δυνατότητα επέκτασης της περιόδου αποπληρωμής.

   2. Δημιουργία από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ETEp) ενός πανευρωπαϊκού ταμείου εγγυήσεων ύψους 25 δισ. ευρώ, το οποίο θα μπορούσε να στηρίξει μέσω μόχλευσης, δηλαδή περαιτέρω δανεισμού της ETEp στις αγορές, χρηματοδοτικούς πόρους μέχρι 200 δισ. ευρώ για επιχειρήσεις, με επίκεντρο τις μικρομεσαίες σε ολόκληρη την ΕΕ και όχι μόνο στις χώρες μέλη της ευρωζώνης².

   3. Παροχή χρηματοδότησης μέσω του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας ΕΜΣ/ESM στα κράτη-μέλη του ευρώ για δαπάνες που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με υγειονομικά κόστη, με μέγιστο όριο 2% του ΑΕΠ του αιτούντος μέλους, όπως διαμορφώθηκε στα τέλη του 2019, ως σημείο αναφοράς. Εάν υποθέσουμε ότι και τα 19 μέλη της ευρωζώνης θα κάνουν  χρήση αυτού του μέσου, η συνολική μέγιστη χρηματοδότηση θα ανερχόταν  περίπου στα €240 δις ευρώ (Το ΑΕΠ των 19 της ευρωζώνης το 2019 ανέρχεται σε 11,9 δις ευρώ Χ 2% = 238 δισ. ευρώ ευρώ). Όμως είναι σίγουρο ότι χώρες όπως η Γερμανία, οι Κάτω Χώρες, η Φινλανδία, η Αυστρία αλλά ακόμα και η Γαλλία δεν θα απευθυνθούν στον  Εάν υποθέσουμε ότι οι 8 από τις 9 χώρες που υπέγραψαν για την έκδοση ευρωομολόγου (δηλαδή χωρίς την Γαλλία) κάνουν χρήση της προληπτικής πιστωτικής γραμμής και μάλιστα μέχρι και το 2% του ΑΕΠ τους τότε το συνολικό ποσό ανέρχεται σε 87,3 δισ. ευρώ. (Ιταλία – 35,7 δισ. ευρώ, Ισπανία – 24,9 δισ. ευρώ, Βέλγιο – 9,5 δισ. ευρώ, Ιρλανδία – 6,9 δισ. ευρώ, Πορτογαλία – 4,2 δισ. ευρώ, Ελλάδα – 3,7 δισ. ευρώ, Λουξεμβούργο – 1,3 δισ. ευρώ και Σλοβενία – 960 εκατ. ευρώ).

    Πέρα από το μηδαμινό ύψος των ποσών, η υφιστάμενη Συνθήκη για την θέσπιση του ΕΜΣ³ θα πρέπει να συμπληρωθεί και μεταβληθεί για να μπορέσει να ανταποκριθεί στην πρόταση του Eurogroup. Πιο συγκεκριμένα θα πρέπει να συμπληρωθούν τα εργαλεία που διαθέτει ο ΕΜΣ και να μεταβληθούν οι όροι πρόσβασης.

Ο ΕΜΣ σήμερα διαθέτει 5 εργαλεία:

1. Προληπτική χρηματοπιστωτική συνδρομή με τη μορφή προληπτικού πιστωτικού ορίου υπό όρους (Precautionary Conditioned Credit Line, στο εξής PCCL) ή με τη μορφή πιστωτικού ορίου με ενισχυμένους όρους (Enhanced Conditions Credit Line, στο εξής ECCL)⁴ Και οι δύο αυτές πιστωτικές γραμμές έχουν μια αρχική περίοδο διαθεσιμότητας ενός έτους και μπορεί να ανανεωθούν δύο φορές, κάθε φορά για έξι μήνες.
2.  Χρηματοπιστωτική συνδρομή για την ανακεφαλαιοποίηση χρηματοοικονομικών ιδρυμάτων κράτους μέλους του ΕΜΣ⁵
3. Δανειοδότηση από τον ΕΜΣ⁶
4. Μηχανισμό στήριξης πρωτογενών αγορών ομολόγων μέλους του ΕΜΣ⁷
5. Μηχανισμό στήριξης δευτερογενών αγορών ομολόγων μέλους του ΕΜΣ⁸

    Οι όροι που συνδέονται με καθένα από τα 5 εργαλεία παρουσιάζονται αναλυτικά στο αντίστοιχο  μνημόνιο κατανόησης («ΜΚ»). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή – σε συνεργασία με την ΕΚΤ και, εφόσον είναι εφικτό, από κοινού με το ΔΝΤ – επιφορτίζεται με την παρακολούθηση της συμμόρφωσης προς τους όρους που συνοδεύουν τη διευκόλυνση χρηματοπιστωτικής συνδρομής.

    Η πρόταση του Eurogroup είναι «να  δημιουργηθεί μια πιστωτική γραμμή Υποστήριξης χωρών με Κρίση από Πανδημία, (Pandemic Crisis Support), στη βάση της υφιστάμενης προληπτικής πιστωτικής γραμμής ενισχυμένων όρων (ECCL), προσαρμοσμένη υπό το πρίσμα της συγκεκριμένης πρόκλησης, ως εγγύηση για τα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ που πλήττονται από αυτό το εξωτερικό σοκ.»⁹. Όμως η επιλογή της ECCL στην υφιστάμενη Συνθήκη για την θέσπιση του ΕΜΣ απευθύνεται σε κράτη−μέλη της ευρωζώνης των οποίων η οικονομική κατάσταση είναι μεν «υγιής», αλλά δεν πληρούν κάποια από τις προϋποθέσεις που απαιτούνται για την πρόσβαση σε PCCL. Για τη διαπίστωση του «υγιούς» χαρακτήρα μιας οικονομίας το άρθρο 2 παρ. 2 της Κατευθυντήριας Οδηγίας για την Προληπτική Χρηματοπιστωτική Στήριξη θέτει πέντε κριτήρια: τον σεβασμό στους κανόνες του Συμφώνου σταθερότητας και ανάπτυξης, τη βιωσιμότητα του χρέους της  γενικής κυβέρνησης, την τήρηση των δεσμεύσεων στo πλαίσιo διαδικασίας υπερβολικών μακροοικονομικών ανισορροπιών, το προηγούμενο πρόσβασης στις χρηματοπιστωτικές αγορές με εύλογους όρους, τη βιώσιμη εξωτερική θέση και, τέλος, την απουσία προβλημάτων φερεγγυότητας των τραπεζών που θα μπορούσαν να θέσουν σε συστημικό κίνδυνο τη σταθερότητα του τραπεζικού συστήματος της ευρωζώνης. Άρα η επιλογή της ECCL απευθύνεται σε κράτη με λιγότερο ισχυρά οικονομικά μεγέθη. Η σχετικά ευκολότερη πρόσβαση αντισταθμίζεται από αυστηρότερη επιτήρηση. Στην ECCL δεν αξιολογείται μόνο η συνεχής πλήρωση των αρχικών προϋποθέσεων, όπως στην περίπτωση της PCCL, αλλά και η εφαρμογή επιπλέον διορθωτικών μέτρων (“corrective measures”) και ανανεούμενων όρων. Τα μέτρα αυτά διαμορφώνονται σε συνεργασία με την Επιτροπή και την ΕΚΤ¹⁰.

    Η πιστωτική γραμμή ECCL είναι διάρκειας ενός έτους με δυνατότητα δύο εξάμηνων ανανεώσεων.  Συχνά, κυρίως από τα ΜΜΕ ακούγεται το επιχείρημα ότι οι κυβερνήσεις δεν θα χρησιμοποιούν την πιστωτική γραμμή του ESM, αλλά θα τη διατηρούν ως εφεδρεία για να διατηρούν τις αποδόσεις των κρατικών ομολόγων σε διαχειρίσιμα επίπεδα όταν χρηματοδοτούνται από την αγορά, διότι οι επενδυτές θα γνωρίζουν ότι οι χώρες έχουν εναλλακτική φθηνή χρηματοδότηση. Να θυμίσω ότι με βάση την υφιστάμενη Συνθήκη για την θέσπιση του ΕΜΣ, το κράτος που αντλεί στήριξη από μια ECCL εντάσσεται σε καθεστώς «ενισχυμένης εποπτείας» ήδη από τη στιγμή της χορήγησής της, ανεξάρτητα αν τελικά αντλήσει τα κεφάλαια που τίθενται στη διάθεσή του ή όχι.

   Με την πρόταση του Eurogroup να λέει ότι: «Η μόνη απαίτηση πρόσβασης στην πιστωτική γραμμή είναι ότι τα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ που ζητούν στήριξη θα δεσμευτούν να χρησιμοποιήσουν αυτή τη γραμμή πίστωσης για να στηρίξουν την εγχώρια χρηματοδότηση των άμεσων και έμμεσων δαπανών υγειονομικής περίθαλψης, θεραπείας και πρόληψης που σχετίζονται με την κρίση της πανδημίας COVID 19»¹¹, αλλάζει όλο το περιεχόμενο της  ECCL.

    Στην Συνθήκη για την θέσπιση του ΕΜΣ υπάρχει η πρόβλεψη του άρθρου 19, «το Συμβούλιο διοικητών δύναται να επανεξετάσει τον κατάλογο των μέσων χρηματοπιστωτικής συνδρομής που προβλέπονται στα άρθρα 14 έως 18 και να αποφασίσει να επιφέρει αλλαγές», το οποίο θα πρέπει άμεσα να συμπληρώσει την ECCL με την προτεινόμενη πιστωτική γραμμή «Υποστήριξης χωρών με Κρίση από Πανδημία».

    Θα πρέπει επίσης να συμπληρωθεί ανάλογα και το άρθρο 3 της Συνθήκης για την θέσπιση του ΕΜΣ που αναφέρεται στο σκοπό του «…η κινητοποίηση της χρηματοδότησης και η παροχή στήριξης σταθερότητας, υπό αυστηρούς όρους, κατάλληλους για το επιλεγμένο μέσο χρηματοδοτικής συνδρομής, προς όφελος των μελών του ΕΜΣ που αντιμετωπίζουν ή απειλούνται από σοβαρά προβλήματα χρηματοδότησης, εφόσον είναι απαραίτητη για τη διαφύλαξη της χρηματοοικονομικής σταθερότητας της ζώνης του ευρώ στο σύνολό της και των κρατών μελών της…».

    Εάν θα πρέπει η υφιστάμενη Συνθήκη για την θέσπιση του ΕΜΣ να συμπληρωθεί και μεταβληθεί για να μπορέσει να ανταποκριθεί στην πρόταση του Eurogroup, προς τι η αναφορά μέσα στο ανακοινωθέν του Eurogroup ότι: «Θα τηρηθούν οι διατάξεις της Συνθήκης του ESM»; Η διατύπωση αυτή δεν είναι τυχαία και όπως φαίνεται φέρει τον γραφικό χαρακτήρα της Γερμανίας και των δορυφόρων της.

    Η ασάφεια του ανακοινωθέντος κάνει τις χώρες που υπέγραψαν την επιστολή για την έκδοση ευρωομολόγου να είναι τουλάχιστον καχύποπτοι. Έστω ότι χώρες όπως η Ιταλία, η Ισπανία, η Ελλάδα, κάνουν χρήση της ECCL και πάρουν 35,7 δισ. ευρώ, 24,9 δισ. ευρώ και 3,7 δισ. ευρώ αντίστοιχα, με χαμηλό, κάτω της μονάδας, επιτόκιο. Τα ποσά αυτά θα προστεθούν στο τεράστιο έλλειμμα που αναπόφευκτα θα δημιουργήσουν οι χώρες αυτές το 2020 – 21 και θα διευρύνουν το ύψος του χρέους τους. Τότε επειδή «Θα τηρηθούν οι διατάξεις της Συνθήκης του ESM» οι παραπάνω χώρες εν μέσω κρίσης θα κληθούν, για άλλη μία φορά, να εφαρμόσουν μνημόνια και λιτότητα. Να γιατί η χρήση της  ECCL και των υπόλοιπων εργαλείων του ΕΜΣ είναι τοξική, δεν αποτελεί δίχτυ προστασίας, αλλά αλιείας.

Σημειώσεις

1. Βλ. Proposal for a COUNCIL REGULATION on the establishment of a European instrument for temporary support to mitigate unemployment risks in an emergency (SURE) following the COVID-19 outbreak. Στο:  https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/economy-finance/sure_regulation.pdf
2. Report on the comprehensive economic policy response to the COVID-19 pandemic. ΔΕΛΤΊΟ ΤΎΠΟΥ 223/20,  09/04/2020 Στο: https://www.consilium.europa.eu/bg/press/press-releases/2020/04/09/report-on-the-comprehensive-economic-policy-response-to-the-covid-19-pandemic/pdf
3. ΣΥΝΘΗΚΗ ΓΙΑ ΤΗ ΘΕΣΠΙΣΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΥ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑΣ. Στο: https://www.esm.europa.eu/sites/default/files/20150203_-_esm_treaty_-_el.pdf
4. Βλ. άρθρο 14 Συνθήκης για την θέσπιση του ΕΜΣ.
5. Βλ. άρθρο 15 Συνθήκης για την θέσπιση του ΕΜΣ.
6. Βλ. άρθρο 16 Συνθήκης για την θέσπιση του ΕΜΣ.
7. Βλ. άρθρο 17 Συνθήκης για την θέσπιση του ΕΜΣ.
8. Βλ. άρθρο 18 Συνθήκης για την θέσπιση του ΕΜΣ.
9. Βλ. Report on the comprehensive economic policy response to the COVID-19 pandemic.
10. Σχετικά με την προληπτική χρηματοπιστωτική συνδρομή και τις μορφές της βλ. Ιωαννίδη Μ.  «Προληπτική πιστωτική στήριξη μετά το «Μνημόνιο». Μηχανισμοί, όροι και επιτήρηση στο πλαίσιο του ΕΜΣ και του ΔΝΤ» Στο: https://www.academia.edu
11. Βλ. Report on the comprehensive economic policy response to the COVID-19 pandemic.

Αυτή η εργασία χορηγείται με άδεια Creative Commons Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 4.0 Διεθνές .