Η Βουλγαρία έχει το χαμηλότερο κατά κεφαλήν ακαθάριστο εθνικό εισόδημα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ ταυτόχρονα καταγράφει την υψηλότερη εισοδηματική ανισότητα ανάμεσα στα κράτη μέλη.
Η βασική πηγή αναφοράς των συγκριτικών στατιστικών για την κατανομή του εισοδήματος σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο είναι η Έρευνα Εισοδήματος και Συνθηκών Διαβίωσης των Νοικοκυριών (EU-SILC). Η έρευνα διέπεται από τις διατάξεις του Κανονισμού του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και Κοινοβουλίου με αριθ. 1177/2003 καθώς και των πέντε εφαρμοστικών κανονισμών του που αφορούν στη μέθοδο δειγματοληψίας και τους κανόνες ανίχνευσης, στις βασικές έννοιες και ορισμούς, στον κατάλογο των ετήσιων κύριων μεταβλητών, στη συλλογή των δεδομένων και στις διαδικασίες τεκμαρτής εκτίμησης μη συλλεγέντων στοιχείων και στις εκθέσεις ποιότητας.
Ο πληθυσμός αναφοράς του EU-SILC είναι όλα τα ιδιωτικά νοικοκυριά και τα μέλη τους που διαμένουν στην επικράτεια του κράτους μέλους τη χρονική στιγμή της συλλογής των δεδομένων. Εξαιρούνται από την έρευνα: α) Οι συλλογικές κατοικίες, όπως π.χ. ξενοδοχεία, πανσιόν, νοσοκομεία, γηροκομεία, στρατόπεδα, αναμορφωτήρια κλπ. Συλλογικές κατοικίες θεωρούνται για τους σκοπούς της έρευνας και τα νοικοκυριά που παρέχουν στέγη με διατροφή σε άνω των πέντε τροφίμους. β) Τα νοικοκυριά με μέλη ξένους υπηκόους, που υπηρετούν σε ξένες διπλωματικές αποστολές.
Τα συγχρονικά και διαχρονικά δεδομένα παράγονται σε ετήσια βάση με έτος έναρξης το 2004. Η Βουλγαρία συμμετέχει στις στατιστικές EU-SILC από το 2006. Η πιο πρόσφατη EU-SILC είναι του 2018, με περίοδο αναφοράς εισοδήματος το έτος 2017. Τα αποτελέσματα της έρευνας έτους 2019, στην Βουλγαρία με περίοδο αναφοράς εισοδήματος το έτος 2018, θα ανακοινωθούν στις 30 Απριλίου 2020.
Ο ορισμός του εισοδήματος που υιοθετείται στη μέτρηση της ανισότητας είναι αυτός του Ισοδύναμου διαθέσιμου εισοδήματος. Πρόκειται για το αποτέλεσμα της διαίρεσης του συνολικού διαθέσιμου εισοδήματος του νοικοκυριού διά το ισοδύναμο μέγεθος του νοικοκυριού.
Σύμφωνα με τον Κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1980/2003 της Επιτροπής της 21ης Οκτωβρίου 2003 που καθορίζει τις βασικές έννοιες και ορισμούς για την εφαρμογή του Κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1177/2003 το συνολικό διαθέσιμο εισόδημα νοικοκυριού υπολογίζεται ως το άθροισμα των συνιστωσών του ακαθάριστου προσωπικού εισοδήματος για όλα τα μέλη του νοικοκυριού [ακαθάριστο χρηματικό εισόδημα ή εξομοιούμενο εισόδημα εξαρτημένης εργασίας· ακαθάριστο μη χρηματικό εισόδημα εξαρτημένης εργασίας· εργοδοτικές εισφορές κοινωνικής ασφάλισης· ακαθάριστα χρηματικά κέρδη ή ζημίες από αυτοαπασχόληση· αξία αγαθών που παράγονται για ιδιοκατανάλωση· παροχές ανεργίας· παροχές γήρατος· παροχές επιζώντων· παροχές ασθένειας· παροχές αναπηρίας και εκπαιδευτικά επιδόματα] συν τις συνιστώσες του ακαθάριστου εισοδήματος σε επίπεδο του νοικοκυριού [τεκμαρτό μίσθωμα· εισόδημα από εκμίσθωση ακινήτου ή γαιών· επιδόματα οικογενειακά/τέκνων· κοινωνικός αποκλεισμός που δεν κατατάσσεται αλλού· επιδόματα στέγασης· εισπραχθείσες τακτικές μεταβιβάσεις μετρητών μεταξύ νοικοκυριών· τόκοι, μερίσματα και κέρδη από κεφαλαιουχικές επενδύσεις σε επιχείρηση μη ανώνυμης εταιρικής μορφής· εισόδημα ατόμων κάτω των 16 ετών] μείον [εργοδοτικές εισφορές κοινωνικής ασφάλισης· τόκους που καταβάλλονται για ενυπόθηκο δάνειο· τακτικούς φόρους περιουσίας· καταβληθείσες τακτικές μεταβιβάσεις μετρητών μεταξύ νοικοκυριών· φόρους εισοδήματος και εισφορές κοινωνικής ασφάλισης].
Το ισοδύναμο μέγεθος του νοικοκυριού υπολογίζεται χρησιμοποιώντας τη διαφοροποιημένη κλίμακα OECD (modified OECD scale) η οποία προτάθηκε για πρώτη φορά το 1994. Για τη συγκεκριμένη κλίμακα ισχύουν οι ακόλουθοι συντελεστές στάθμισης : 1ος ενήλικας (αρχηγός νοικοκυριού) = 1,0 μονάδα, άτομα ηλικίας 14 χρονών και άνω = 0,5 μονάδες και άτομα κάτω των 14 χρονών = 0,3 μονάδες. Παράδειγμα: Το εισόδημα του νοικοκυριού με δύο ενήλικες και δύο παιδιά κάτω των 14 ετών διαιρείται με το συντελεστή ισοδυναμίας 1+0,5+(2Χ0,3)= 2,1, για νοικοκυριό με δύο ενήλικες διά 1,5, για νοικοκυριό με 2 ενήλικες και 2 παιδιά ηλικίας 14 ετών και άνω διά 2,5 κλπ. Επισημαίνεται ότι στην κατανομή κατά άτομο θεωρείται, με βάση τον παραπάνω ορισμό, ότι το κάθε μέλος του νοικοκυριού κατέχει το ίδιο εισόδημα που αντιστοιχεί στο ισοδύναμο διαθέσιμο εισόδημα. Αυτό σημαίνει ότι το κάθε μέλος του νοικοκυριού απολαμβάνει το ίδιο επίπεδο διαβίωσης. Συνεπώς, στην κατά άτομο κατανομή, το εισόδημα που αποδίδεται σε κάθε άτομο δεν αντιπροσωπεύει χρηματική απολαβή, αλλά έναν δείκτη επιπέδου διαβίωσης.
Μεταξύ των συνηθέστερα χρησιμοποιούμενων δεικτών για την μέτρηση της εισοδηματικής ανισότητας είναι ο δείκτης κατανομής εισοδήματος σε πεντημόρια S80/S20 και ο συντελεστής Gini.
Δείκτης κατανομής εισοδήματος σε πεντημόρια S80/S20
Ο δείκτης κατανομής εισοδήματος σε πεντημόρια S80/S20 μετρά τη σχετική ανισότητα στη διανομή του εισοδήματος, συγκρίνει το ισοδύναμο διαθέσιμο εισόδημα που κατέχει το 20% των πλουσιότερων ατόμων με αυτό που κατέχει το 20% των φτωχότερων και επηρεάζεται από τις ακραίες τιμές της κατανομής του εισοδήματος, δηλαδή στο πλουσιότερο και στο φτωχότερο τμήμα του πληθυσμού. Τα τελευταία 3 χρόνια η Βουλγαρία με βάση αυτόν το δείκτη βρίσκεται στην πρώτη θέση, δηλαδή καταγράφει την μεγαλύτερη ανισότητα στη διανομή του εισοδήματος, ενώ και τα προηγούμενα χρόνια βρίσκεται ανάμεσα στις χώρες με την μεγαλύτερη τιμή του δείκτη. Όταν στην Βουλγαρία η ανισότητα στη διανομή του εισοδήματος με βάση τον δείκτη S80/S20 αυξάνεται από 5,9 σε 7,7 φορές την περίοδο 2010 – 2018, στην Σλοβακία, Σλοβενία, Τσέχικη Δημοκρατία, οι τιμές του δείκτη την ίδια περίοδο είναι σταθερά κάτω από το 4 (βλ. πιν. 1).
Το 2018 (με περίοδο αναφοράς εισοδήματος το 2017) το μερίδιο του εισοδήματος του πλουσιότερου 20% του πληθυσμού ήταν 7,7 φορές ψηλότερο από το εισόδημα του φτωχότερου 20% του πληθυσμού στη Βουλγαρία, ενώ στην Τσεχική Δημοκρατία ήταν 3,3 φορές (Γράφημα 1, Πίνακας 1).
Στη Βουλγαρία η οικονομική ανισότητα μεταξύ των ατόμων κάτω των 65 ετών, μετρούμενη με τον δείκτη S80/S20 είναι ακόμη μεγαλύτερη. Το μερίδιο του εισοδήματος του πλουσιότερου 20% του πληθυσμού κάτω των 65 ετών από 5,9 φορές ψηλότερο από το εισόδημα του φτωχότερου 20% του πληθυσμού, το 2010, έφτασε να είναι 8,4 φορές υψηλότερο το 2018 (με περίοδο αναφοράς εισοδήματος το 2017). Στην ηλικιακή ομάδα άνω των 65 ετών και στη Βουλγαρία η ανισοκατανομή είναι μικρότερη και με σταθερή τάση (από 4,5 το 2010 σε 4,8 το 2018), όπως μπορούμε να δούμε από το διάγραμμα 2. Παρόλα αυτά ο μέσος δείκτης της ΕΕ είναι μικρότερος και σταθερότερος (από 4 το 2010 σε 4,1 το 2018). Την μικρότερη ανισοκατανομή με βάση τον δείκτη S80/S20 στην ηλικιακή ομάδα άνω των 65 ετών διατηρεί η Τσέχικη Δημοκρατία (2,4 την περίοδο 2010 – 2017 και 2,5 το 2018).
Συντελεστής Gini
Ενώ ο δείκτης S80/S20 επηρεάζεται από αλλαγές μόνο στο 1ο και 5ο πεμπτημόριο, ο συντελεστής Gini επηρεάζεται από τη συνολική κατανομή του εισοδήματος και επομένως μας δίνει μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα. Ο συντελεστής ή δείκτης Gini ορίζεται ως ο λόγος των αθροιστικών μεριδίων του πληθυσμού, κατανεμημένου ανάλογα με το ύψος του ισοδύναμου διαθέσιμου εισοδήματος, προς το αθροιστικό μερίδιο του εισοδήματος συνολικά του πληθυσμού. Η τιμή του κυμαίνεται από 0 ή 0% που αντιστοιχεί σε πλήρη εισοδηματική ισότητα έως 1 (ή 100%) που αντιστοιχεί σε πλήρη εισοδηματική ανισότητα, και ερμηνεύεται ως η στατιστικά αναμενόμενη διαφορά του αποτελέσματος της σύγκρισης δύο τυχαίων εισοδημάτων, ως ποσοστό του μέσου όρου. Άν το εθνικό εισόδημα μοιραζόταν αναλογικά στον πληθυσμό – το φτωχότερο 10% έπαιρνε περίπου το 10% του εισοδήματος, το φτωχότερο 20% έπαιρνε το 20% και ούτω καθεξής -, τότε ο συντελεστής Gini θα ήταν ίσος με το μηδέν. Δεν θα υπήρχε καμία ανισότητα. Από την άλλη αν όλο το εθνικό εισόδημα ήταν συγκεντρωμένο σε ένα άτομο, ο συντελεστής θα ήταν ίσος με την μονάδα (ή 100%). Αν ο συντελεστής Gini ήταν π.χ. 40,0%, το εισόδημα 2 τυχαίων ατόμων θα διέφερε κατά 40,0% του μέσου ισοδύναμου διαθέσιμου εισοδήματος. Αύξηση στην τιμή του συντελεστή Gini συνεπάγεται και αύξηση της ανισότητας.
Η Βουλγαρία τα τελευταία 3 χρόνια με βάση αυτόν το δείκτη πάλι βρίσκεται στην πρώτη θέση, δηλαδή καταγράφει την μεγαλύτερη ανισότητα στη διανομή του εισοδήματος, ενώ και τα προηγούμενα χρόνια βρίσκεται ανάμεσα στις χώρες με την μεγαλύτερη τιμή του δείκτη. Όταν στην Βουλγαρία η ανισότητα στη διανομή του εισοδήματος με βάση τον συντελεστή Gini αυξάνεται από 33,2% σε 39,6% την περίοδο 2010 – 2018, στην Σλοβενία, οι τιμές του δείκτη την ίδια περίοδο κυμαίνονται ανάμεσα στο 23,4% – το 2018 και 25% – το 2014 (βλ. πιν. 1). Τιμές του συντελεστή Gini κάτω του 30%, κατά την διάρκεια όλης της περιόδου 2010 – 2018, διατηρούν επίσης η Τσέχικη Δημοκρατία, το Βέλγιο, η Δανία, η Αυστρία, η Ολλανδία, η Μάλτα, η Ουγγαρία, η Σλοβακία, η Φινλανδία και η Σουηδία (βλ. πιν. 2).
Στο διάγραμμα 4 εμφανίζονται και άλλοι δύο δείκτες Gini: ο πρώτος μετρά την ανισοκατανομή στα εισοδήματα πριν την επίδραση των κοινωνικών μεταβιβάσεων (εξαιρουμένων των συντάξεων), όπως των οικογενειακών επιδομάτων, των επιδομάτων/βοηθημάτων ανεργίας, ασθένειας, αναπηρίας – ανικανότητας και των εκπαιδευτικών παροχών και ο δεύτερος την ανισοκατανομή πριν από όλες ανεξαιρέτως τις κοινωνικές μεταβιβάσεις. Στην πρώτη περίπτωση παρατηρούμε ότι οι κοινωνικές μεταβιβάσεις (πλην των συντάξεων) έχουν περιορισμένες επιπτώσεις στην ανισοκατανομή. Η ανισοκατανομή αυξάνεται από 2,7 μονάδες το 2010 εάν δεν συνυπολογιστούν οι κοινωνικές μεταβιβάσεις (πλην των συντάξεων), μέχρι 3,7 μονάδες το 2018. Αντιθέτως, ιδιαίτερα ισχυρή είναι η συμβολή των συντάξεων στην άμβλυνση της ανισοκατανομής. Όπως μπορούμε να δούμε στο ίδιο διάγραμμα, το 2010 η συνολική απόκλιση ισούται με 13,5 μονάδες, εκ των οποίων οι 10,8 οφείλονται στην συμβολή των συντάξεων. Το 2018 η συνολική απόκλιση έχει διευρυνθεί στις 15,2 μονάδες, εκ των οποίων οι 11,5 μονάδες οφείλονται στην συμβολή των συντάξεων και οι 3,7, όπως είπαμε και παραπάνω, στις υπόλοιπες κοινωνικές μεταβιβάσεις. Η εξέλιξη αυτή αποδεικνύει αφενός το ειδικό βάρος που έχουν οι συντάξεις για τον περιορισμό των ανισοτήτων, και αφετέρου την περιορισμένη αποτελεσματικότητα των υπόλοιπων κοινωνικών μεταβιβάσεων (βλ. διαγ. 4).
Παρομοίως οι συντάξεις συνιστούν τη σημαντικότερη παροχή άμβλυνσης των ανισοτήτων και στην Ελλάδα (βλ. διαγ. 5), ενώ στην Δανία για παράδειγμα η συμβολή των κοινωνικών επιδομάτων είναι εξίσου σημαντική στην άμβλυνση της ανισοκατανομής (βλ. διαγ. 6).
Σε επίπεδο στατιστικών περιοχών (NUTS 2), με βάση τον συντελεστή Gini, την μεγαλύτερη ανισοκατανομή στα εισοδήματα τα τελευταία τρία χρόνια καταγράφει η νοτιοδυτική περιοχή. Το 2018 (με περίοδο αναφοράς εισοδήματος το 2017), ο δείκτης Gini είναι 43,2%, δηλαδή 3,6 μονάδες υψηλότερος από τον μέσο δείκτη της χώρας. Η μικρότερη ανισοκατανομή εισοδημάτων παρατηρείται την ίδια χρονιά στην Νοτιοανατολική στατιστική περιοχή – 33,6% (βλ. πιν. 3).
Σε επίπεδο Τομέων – Νομών (NUTS 3) την μεγαλύτερη ανισοκατανομή στα εισοδήματα το 2018 καταγράφει ο νομός της Σόφιας (πρωτεύουσας) – 44,3% και την μικρότερη ο νομός Πέρνικ – 28,2% (βλ. διαγ. 7)
Βιβλιογραφία:
НСИ: ИНДИКАТОРИ ЗА БЕДНОСТ И СОЦИАЛНО ВКЛЮЧВАНЕ ПРЕЗ 2018 ГОДИНА. https://www.nsi.bg/sites/default/files/files/pressreleases/SILC2018_U9NYYPP.pdf
Христов Ст., 2013. Неравенството в България – динамика, сравнителен анализ и причини. Институт за пазарна икономика. https://ime.bg/var/images/Inequality_full_text.pdf
ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 1177/2003 ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 16ης Ιουνίου 2003 σχετικά με τις κοινοτικές στατιστικές για το εισόδημα και τις συνθήκες διαβίωσης (EU-SILC). https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:02003R1177-20081211&from=EN
ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 1980/2003 ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ της 21ης Οκτωβρίου 2003 για την εφαρμογή του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1177/2003 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τις κοινοτικές στατιστικές για το εισόδημα και τις συνθήκες διαβίωσης (EUSILC) όσον αφορά ορισμούς και ενημερωμένους ορισμούς. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32003R1980&from=EL
Αυτή η εργασία χορηγείται με άδεια Creative Commons Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 4.0 Διεθνές .
Petinakis 