Ο συνολικός πληθυσμός της ΕΕ – 28, την 1η Ιανουαρίου του 2019, ανέρχεται σε 513 481 691 άτομα. Τον μεγαλύτερο πληθυσμό τον έχει η Γερμανία (83 019 214 άτομα, ή 16,17%) και τον μικρότερο η Μάλτα (484 630 άτομα, ή 0,10%). Τα έξι μεγαλύτερα πληθυσμιακά κράτη μέλη (Γερμανία, Γαλλία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ιταλία, Ισπανία και Πολωνία) αποτελούν το 70,49% του συνολικού πληθυσμού της ΕΕ – 28. Δεκατρία κράτη μέλη με πληθυσμό ανάμεσα στο 4% και 1% του συνόλου συγκεντρώνουν το 25,79%, ενώ εννέα χώρες με πληθυσμό καθεμία κάτω του 1%, συγκεντρώνουν το 3,72% του συνολικού πληθυσμού της ΕΕ – 28 (βλ. πιν. 1)
Για το σύνολο της ΕΕ – 28, ο πληθυσμός την 1η Ιανουαρίου 2019 αυξήθηκε κατά 1 102 466 άτομα, σε σχέση με την την 1η Ιανουαρίου 2018, ως αποτέλεσμα της φυσικής μείωσης του πληθυσμού κατά 354 227 άτομα και της αύξησης της καθαρής μετανάστευσης κατά 1 456 693 άτομα (βλ. πιν. 1)
Πιν. 1
Πηγή: Eurostat
Να θυμίσουμε ότι η μεταβολή του πληθυσμού συνιστά τη διαφορά που παρουσιάζει το μέγεθος του πληθυσμού μεταξύ της αρχής και του τέλους μιας περιόδου (π.χ. ενός ημερολογιακού έτους). Η θετική μεταβολή του πληθυσμού αναφέρεται ως αύξηση του πληθυσμού, ενώ η αρνητική μεταβολή ως μείωση του πληθυσμού. Η μεταβολή του πληθυσμού αποτελείται από τις εξής δύο συνιστώσες1: α) Τη φυσική κίνηση (μεταβολή), η οποία υπολογίζεται ως η διαφορά μεταξύ του αριθμού των γεννήσεων ζώντων και του αριθμού των θανάτων στη διάρκεια ενός έτους ή μιας περιόδου2. Η θετική φυσική κίνηση, γνωστή και ως «φυσική αύξηση», συμβαίνει όταν ο αριθμός των γεννήσεων ζώντων υπερβαίνει τον αριθμό των θανάτων. Η αρνητική φυσική κίνηση, γνωστή και ως «φυσική μείωση», συμβαίνει όταν οι γεννήσεις ζώντων είναι λιγότερες από τους θανάτους. β) Την καθαρή μετανάστευση, η οποία υπολογίζεται ως η διαφορά (ισοζύγιο) μεταξύ των μεταναστευτικών εισροών και εκροών μιας γεωγραφικής ενότητας στη διάρκεια ενός έτους ή μιας περιόδου3.
Με μια πιο προσεκτική ανάγνωση του πίνακα 1, θα διαπιστώσουμε ότι σε συνολικά 18 κράτη μέλη παρατηρήθηκε αύξηση του πληθυσμού κατά το 2018, ενώ σε 10 κράτη μέλη, είχαμε μείωση. Μια συνολική εικόνα παρουσιάζεται στον πίνακα 2, όπου τα κράτη μέλη έχουν καταχωρηθεί σε 8 κατηγορίες, με βάση τους συνδυασμούς των δύο συνιστωσών μεταβολής του πληθυσμού (φυσική κίνηση και καθαρή μετανάστευση), και του θετικού (αύξηση) ή αρνητικού (μείωση) αποτελέσματος, κατά το 2018.
Πιν. 2
Πηγή: Eurostat
Σε βάθος χρόνου, ο πληθυσμός της ΕΕ-28 αυξανόταν κάθε έτος από το 1961 έως και το 2018 (με εξαίρεση το 2011). Συνολικά μέχρι την 1η Ιανουαρίου 2019 αυξήθηκε κατά 106 749 937 κατοίκους, αριθμός που αντιστοιχεί σε ετήσιο ποσοστό αύξησης 0,4 %.
Διαγ. 1
Πηγή: Eurostat
Ιστορικά, η αύξηση του πληθυσμού στην ΕΕ αντικατόπτριζε, σε μεγάλο βαθμό, τις εξελίξεις στη φυσική κίνηση του πληθυσμού, σε αντίθεση με τη μεταναστευτική κίνηση, μέχρι το 1991. Από το 1992 και ιδιαίτερα μετά το 2002, η αύξηση του πληθυσμού αντικατόπτριζε τις εξελίξεις κυρίως στη μεταναστευτική κίνηση (βλ. διαγ. 2)
Διαγ. 2
Πηγή: Eurostat
Από μια προσεκτικότερη εξέταση προκύπτει ότι η φυσική μεταβολή του πληθυσμού στα κράτη μέλη της ΕΕ-28 έφτασε στο υψηλότερο σημείο το 1964, όταν καταγράφηκαν περίπου 3,6 εκατομμύρια περισσότερες γεννήσεις από θανάτους (βλ. διαγ. 3). Έκτοτε, το ποσοστό γεννήσεων μειώθηκε προοδευτικά και το προσδόκιμο ζωής αυξήθηκε σταδιακά, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα την επιβράδυνση του φυσικού ρυθμού αύξησης του πληθυσμού. Το 2015 ήταν το πρώτο έτος της εξεταζόμενης περιόδου που ο αριθμός των γεννήσεων ζώντων ( 5 091 290 άτομα) είναι μικρότερος απο τον αριθμό των θανάτων (5 226 846 άτομα). Έκτοτε η ψαλίδα μεγαλώνει για να φτάσει την 31η Δεκεμβρίου 2018, στους 354 227 περισσότερους θανάτους από γεννήσεις.
Διαγ. 3
Πηγή: Eurostat
Οι αδροί ή ακαθάριστοι, δημογραφικοί δείκτες ή συντελεστές εκφράζουν τον αριθμό των δημογραφικών συμβάντων κάποιου χρονικού διαστήματος (συνήθως ενός ημερολογιακού έτους) προς τον συνολικό πληθυσμό στο μέσο αυτού του διαστήματος, τον μέσο δηλαδή συνολικό πληθυσμό επί του οποίου έδρασε το δημογραφικό συμβάν. Συνήθως πολλαπλασιάζονται με το 1000 για να εκφράσουν τον μέσο αριθμό συμβάντων ανά 1000 άτομα του πληθυσμού κατά την διάρκεια της χρονικής περιόδου αναφοράς. Στον πίνακα 3 έχουν υπολογιστεί οι κυριότεροι αδροί δείκτες για τις χώρες της ΕΕ για τα έτη 1960, 1980, 2000 και 2018. Για το 2018 οι δείκτες μπορούν να υπολογιστούν άμεσα απο τα δεδομένα του πίνακα 1.
Το 2018 ο Ακαθάριστος Δείκτης Γεννητικότητας4 (ΑΔΓ) στην ΕΕ-28 ήταν 9,7 γεννήσεις ανά 1 000 κατοίκους. Στα κράτη μέλη της ΕΕ ο ΑΔΓ έφτασε στο ύψιστο σημείο των 12,5 γεννήσεων ανά 1 000 κατοίκους στην Ιρλανδία και ήταν επίσης σχετικά υψηλός στη Σουηδία (11,4‰), στη Γαλλία (11,3‰) και στο Ηνωμένο Βασίλειο (11,0‰). Στο άλλο άκρο του φάσματος, στις χώρες του Νότου, ο ΑΔΓ έφτασε στο χαμηλότερο σημείο των 7,3 γεννήσεων ανά 1 000 κατοίκους στην Ιταλία και ήταν επίσης χαμηλός στην Ισπανία (7,9‰) στην Έλλάδα (8,1‰) και στην Πορτογαλία ( 8,5‰). Ο ΑΔΓ στην ΕΕ – 28, σημείωσε μεγάλη πτώση από το 1960 όταν ο μέσος αριθμός γεννήσεων ζώντων τέκνων στα 1000 μέλη του πληθυσμού, ήταν 18,5. Την μεγαλύτερη πτώση του δείκτη από το 1960 κατέγραψε η Μάλτα (από 26,2 γεννήσεις ανά 1 000 κατοίκους, το 1960, σε 9,2 γεννήσεις ανά 1 000 κατοίκους, το 2018). Ακολουθούν Πορτογαλία, Ισπανία, Λιθουανία και Πολωνία (βλ. πιν. 3).
Το 2018 ο Ακαθάριστος Δείκτης Θνησιμότητας5 (ΑΔΘ) στην ΕΕ – 28 ήταν 10,4 θάνατοι ανά 1 000 κατοίκους. Στα κράτη μέλη της ΕΕ ο ΑΔΘ έφτασε στο ύψιστο σημείο των 15,4 θανάτων ανά 1 000 κατοίκους στην Βουλγαρία και ήταν επίσης υψηλός στη Λετονία (15 ‰), στη Λιθουανία (14,1 ‰) στην Ρουμανία (13,5‰) και στη Ουγγαρία (13,4‰). Τους λιγότερους θανάτους ανά 1 000 κατοίκους έχει η Ιρλανδία (6,4‰), η Κύπρος (6,6‰) και το Λουξεμβούργο (7,1‰). Την μεγαλύτερη αύξηση του δείκτη από το 1960 σημείωσε και πάλι η Βουλγαρία, ενώ την ακολουθούν η Λιθουανία, η Λετονία και η Ρουμανία. Μείωση του ΑΔΘ από το 1960 σημείωσαν 10 κράτη μέλη, με την καλύτερη επίδοση αυτή και πάλι της Ιρλανδίας (βλ. πιν. 3).
Πιν. 3
Πηγή: Eurostat
Ο λόγος της διαφοράς γεννήσεων και θανάτων το 2018 προς το μέσο πληθυσμό κατά το 2018, πολλαπλασιασμένος με το 1 000 μας δίνει τον Ακαθάριστο Δείκτη Φυσικής Κίνησης6 (ΑΔΦΚ) για το 2018. Το 2018, όπως και το 2015, 2016 και 2017, ο αριθμός των γεννήσεων ζώντων είναι μικρότερος απο τον αριθμό των θανάτων, για το σύνολο της ΕΕ – 28, με αποτέλεσμα να σημειώνεται φυσική μείωση του πληθυσμού. Ο ΑΔΦΚ, για το σύνολο της ΕΕ – 28, είναι αρνητικός (-0,7 ανά 1 000 κατοίκους). Το 2018 αρνητικές τιμές είχε ο δείκτης σε 15 κράτη μέλη (βλ. πιν 3). Την μεγαλύτερη αρνητική τιμή του δείκτη σημείωσε η Βουλγαρία (-6,6 ανά 1 000 κατοίκους). Ακολούθησαν η Λετονία(-4,9‰) η Λιθουανία (-3,1‰) και η Ουγγαρία (-3,9‰). Την μεγαλύτερη θετική τιμή του ΑΔΦΚ κατέγραψε, όπως ήταν αναμενόμενο η Ιρλανδία (6,1 ανά 1 000 κατοίκους), ακολουθούμενη απο την Κύπρο (4,1‰) και το Λουξεμβούργο (3,2 ‰). Όπως μπορούμε να δούμε απο τα στοιχεία του πίνακα 3, ανάμεσα στο 1960 και το 2018, τη μεγαλύτερη μεταβολή του δείκτη καταγράφει η Λιθουανία (από 14,7 ‰ το 1960, σε μείον 4,1‰ το 2018). Ακολουθούν η Βουλγαρία, η Μάλτα και η Ελλάδα.
Ο λόγος της διαφοράς μεταξύ των μεταναστευτικών εισροών και εκροών (Καθαρή μετανάστευση) το 2018, προς το μέσο πληθυσμό κατά το 2018, πολλαπλασιασμένος με το 1 000 μας δίνει τον Ακαθάριστο Δείκτη Καθαρής Μετανάστευσης7 (ΑΔΚΜ). Το 2018 λοιπόν ο ΑΔΚΜ ανήλθε, κατά μέσο όρο, σε 2,8 ανά 1 000 κατοίκους σ’ ολόκληρη την ΕΕ-28. Στα κράτη μέλη της ΕΕ οι υψηλότερες θετικές τιμές του δείκτη καταγράφηκαν στη Μάλτα(35,3 ανά 1 000 κατοίκους), στο Λουξεμβούργο (16,3‰), στην Ιρλανδία (9,0‰) και στη Σουηδία (8,5‰), ενώ οι υψηλότερες αρνητικές τιμές του δείκτη καταγράφηκαν στην Κροατία (μείον 3,3 ανά 1 000 κατοίκους), στη Ρουμανία (μείον 2,8 ‰) και στη Λετονία (μείον 2,5 ‰).
Το άθροισμα του Ακαθάριστου Δείκτη Φυσικής Κίνησης και του Ακαθάριστου Δείκτη Καθαρής Μετανάστευσης στη διάρκεια του 2018, προς το μέσο πληθυσμό κατά το 2018, πολλαπλασιασμένος με το 1 000 μας δίνει τον Ακαθάριστο Δείκτη (Συντελεστή) Καθαρής Μεταβολής8 (ΑΔΚΜ). Όπως φαίνεται απο τον πίνακα 3, ο ΑΔΚΜ ανήλθε, κατά μέσο όρο, σε 2,1 ανά 1 000 κατοίκους σ’ ολόκληρη την ΕΕ-28, εφόσον ο ΑΔΦΚ και ο ΑΔΚΜ είχαν τιμές (μείον 0,7‰) και 2,8‰ αντίστοιχα. Δηλαδή η θετική μεταβολή του πληθυσμού κατά το 2018 οφείλεται εξολοκλήρου στην καθαρή μετανάστευση.
Σημειώσεις
- Το μέγεθος και η διάρθρωση του εκτιμώμενου συνολικού πληθυσμού, μιας χώρας μεταβάλλεται από έτος σε έτος σύμφωνα με την θεμελιώδη δημογραφική εξίσωση :
P1/1/t+1= P1/1/t + Bt – Dt + It – Et
όπου,
P1/1/t+1, P1/1/t : ο πληθυσμός την 1η Ιανουαρίου των ετών t+1 και t αντίστοιχα,
Bt και Dt : οι γεννήσεις και οι θάνατοι που έλαβαν χώρα στη διάρκεια του έτους t και
It και Et : οι εισερχόμενοι και εξερχόμενοι μετανάστες κατά τη διάρκεια του έτους t.
Αυτή την εξίσωση χρησιμοποιεί η Eurostat.
- Σύμφωνα με τον Κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 1260/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 20ής Νοεμβρίου 2013 για τις ευρωπαϊκές δημογραφικές στατιστικές, αλλά και σύμφωνα με την 10η Αναθεώρηση της Διεθνούς Ταξινόμησης Νόσων και Συναφών Προβλημάτων Υγείας (ICD-10) από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ): i) η «γέννηση ζώντος» σημαίνει τη γέννηση τέκνου που αναπνέει ή εμφανίζει οποιοδήποτε άλλο σημείο ζωής, όπως καρδιακοί κτύποι, παλμοί του ομφάλιου λώρου ή σύσπαση γραμμωτών μυών, ανεξάρτητα από την ηλικία κύησης, ii) ο «θάνατος» σημαίνει τη μόνιμη εξαφάνιση κάθε ένδειξης ζωτικών λειτουργιών οποιαδήποτε χρονική στιγμή μετά τη γέννηση ζώντος (η μετά τη γέννηση παύση των ζωτικών λειτουργιών χωρίς δυνατότητα ανάνηψης).
- Σύμφωνα με τον Κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 862/2007 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 11ης Ιουλίου 2007 περί κοινοτικών στατιστικών για τη μετανάστευση και τη διεθνή προστασία: i) η «εισερχόμενη μετανάστευση» είναι η ενέργεια διά της οποίας ένα πρόσωπο επιλέγει ως συνήθη τόπο διαμονής και εγκαθίσταται στην επικράτεια ενός κράτους μέλους για μια περίοδο η οποία είναι, ή αναμένεται να είναι, δώδεκα μήνες τουλάχιστον, ενώ προηγουμένως ο συνήθης τόπος διαμονής του ήταν σε άλλο κράτος μέλος ή σε τρίτη χώρα, ii) η «εξερχόμενη μετανάστευση», είναι η ενέργεια δια της οποίας ένα πρόσωπο το οποίο είχε προηγουμένως το συνήθη τόπο διαμονής του στην επικράτεια ενός κράτους μέλους, παύει να έχει το συνήθη τόπο διαμονής του στο κράτος μέλος αυτό για μια περίοδο η οποία είναι, ή αναμένεται να είναι, δώδεκα μήνες τουλάχιστον.
- Ο Ακαθάριστος Δείκτης (Συντελεστής) Γεννητικότητας (Crude Birth Rate), είναι ο λόγος των γεννήσεων ζώντων τέκνων στη διάρκεια ενός ημερολογιακού έτους προς το μέσο πληθυσμό του ιδίου έτους. Πολλαπλασιασμένος με το 1000 εκφράζει το μέσο αριθμό γεννήσεων ζώντων τέκνων στα 1000 μέλη του πληθυσμού.
- Ο Ακαθάριστος Δείκτης (Συντελεστής) Θνησιμότητας (Crude Death Rate), είναι ο λόγος των θανάτων ενός έτους προς το μέσο πληθυσμό του ιδίου έτους. Πολλαπλασιασμένος με το 1000 εκφράζει το μέσο αριθμό θανάτων στα 1000 άτομα του πληθυσμού.
- Ο Ακαθάριστος Δείκτης (Συντελεστής) Φυσικής Κίνησης (Crude Rate of Natural Increase) είναι ο λόγος της διαφοράς γεννήσεων και θανάτων ενός έτους προς το μέσο πληθυσμό του ιδίου έτους. Πολλαπλασιασμένος με το 1000 εκφράζει τη μέση συμβολή της φυσικής κίνησης στα 1000 άτομα του πληθυσμού.
- Ο Ακαθάριστος Δείκτης (Συντελεστής) Καθαρής Μετανάστευσης (Crude Rate of Net Migration) είναι ο λόγος της καθαρής μετανάστευσης (η διαφορά ανάμεσα στις μεταναστευτικές εισροές και εκροές) στη διάρκεια ενός έτους προς το μέσο πληθυσμό του ιδίου έτους στην ίδια χωρική ενότητα. Πολλαπλασιασμένος με το 1000 εκφράζει τη μέση συμβολή της μεταναστευτικής κίνησης στα 1000 άτομα του πληθυσμού.
- Ο Ακαθάριστος Δείκτης (Συντελεστής) Καθαρής Μεταβολής (Crude Rate of Net Increase) υπολογίζεται σαν το άθροισμα του Ακαθάριστου Συντελεστή Φυσικής Κίνησης και του Ακαθάριστου Συντελεστή Καθαρής Μετανάστευσης στη διάρκεια ενός έτους προς το μέσο πληθυσμό του ιδίου έτους στην ίδια χωρική ενότητα. Πολλαπλασιασμένος με το 1000 εκφράζει τη μέση συμβολή της μέση μεταβολή του πληθυσμού στα 1000 άτομα του πληθυσμού.
Βιβλιογραφία
ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 763/2008 ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 9ης Ιουλίου 2008 σχετικά με τις απογραφές πληθυσμού και στέγασης.
ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 1201/2009 ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ, της 30ής Νοεμβρίου 2009, για την εφαρμογή του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 763/2008 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τις απογραφές πληθυσμού και στέγασης όσον αφορά τις τεχνικές προδιαγραφές των θεμάτων και των αναλύσεών τους
ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΕ) αριθ. 1260/2013 ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 20ής Νοεμβρίου 2013 για τις ευρωπαϊκές δημογραφικές στατιστικές.
Eurostat. Statistics Explained. Population and population change statistics. Στο: https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Population_and_population_change_statistics
Petinakis 