Σήμερα 12/4/2019, το Εθνικό Στατιστικό Ινστιτούτο (ΕΣΙ) της Βουλγαρίας, παρουσίασε τα ετήσια δημογραφικά στοιχεία για το 2018. Σύμφωνα με το ΕΣΙ, ο υπολογιζόμενος πληθυσμός της Βουλγαρίας, στις 31.12.2018, ανέρχεται σε 7 000 039 άτομα. Να θυμίσω ότι σύμφωνα με την απογραφή του 1946, ο πληθυσμός της Βουλγαρίας στις 31.12.1946 ήταν 7 029 300 άτομα. Για πρώτη φορά έσπαγε το όριο των εφτά εκατομμυρίων, μιας και ένα χρόνο πριν, το 1945, ο πληθυσμός της Βουλγαρίας ήταν 6 971 100 άτομα. Είναι βέβαιο ότι διατηρώντας η τάση της τελευταίας δεκαετίας (μέσο ετήσια μείωση του πληθυσμού κατά 46 708 άτομα) στο τέλος του 2019, ο πληθυσμός της Βουλγαρίας θα σπάσει και πάλι το όριο των εφτά εκατομμυρίων, όμως αυτή την φορά συρρικνούμενος. Η Βουλγαρία ενώ χρειάστηκε 13 χρόνια για να μεγαλώσει πληθυσμιακά κατά ένα εκατομμύριο κατοίκους (6 077 900, το 1934), χρειάστηκε 17 χρόνια για να φτάσει και ξεπεράσει τα 8 εκατομμύρια ( 8 045 200, το 1962) και έκτοτε ποτέ δεν μπόρεσε να ξεπεράσει το όριο των 9 εκατομμυρίων κατοίκων. Το 1988 έφτασε πολύ κοντά στο όριο (8 986 636 άτομα), αλλά από τότε  ακολουθεί αντίθετη πορεία. Ο πληθυσμός της Βουλγαρίας τα τελευταία 30 χρόνια μειώνεται κάθε χρόνο και είναι σίγουρο ότι στην επόμενη προγραμματισμένη απογραφή πληθυσμού, το 2021, θα βρίσκεται περίπου στα επίπεδα του 1943 (6 856 000 άτομα).

    Σε σχέση με την 31.12. 2017, ο πληθυσμός της χώρας στις 31.12.2018, μειώθηκε κατά 49 995 άτομα, ή κατά 0,7%, ως αποτέλεσμα της φυσικής μείωσης¹ του πληθυσμού κατά 46 329 άτομα, και της αρνητικής καθαρής μετανάστευσης² κατά 3 666 άτομα. Πιο συγκεκριμένα η φυσική κίνηση του πληθυσμού, το 2018, ήταν αρνητική, μιας και οι θάνατοι (108 526 άτομα) ήταν περισσότεροι απο τον αριθμό των καταγεγραμμένων γεννήσεων ζώντων  (62 197 άτομα). Το 2018 η καθαρή μετανάστευση επίσης, ήταν αρνητική, εφόσον οι μεταναστευτικές εισροές, ανέρχονταν σε 29 559 άτομα και οι μεταναστευτικές εκροές σε  33 225 άτομα (βλ. πιν.1).

Πηγή: НСИ και υπολογισμοί του συγγραφέα

Κατά φύλο και ηλικία σύνθεση του πληθυσμού

    Στις 31.12.2018 ο υπολογιζόμενος ανδρικός πληθυσμός ανέρχεται σε 3 395 701 άτομα (48,5%), ενώ ο γυναικείος σε 3 604 338 άτομα (51,5%). Από την τιμή τoυ λόγου των φύλων προκύπτει ότι το 2018 η αναλογία ανδρών: γυναικών είναι 94,21:100, δηλαδή σε 100 γυναίκες αντιστοιχούν 94,21 άνδρες³ (βλ. πιν.2). Το 2017 η αναλογία ανδρών – γυναικών ήταν 94,34 προς 100.

Πηγή: НСИ και υπολογισμοί του συγγραφέα

Πηγή: НСИ και υπολογισμοί του συγγραφέα

    Ο λόγος των φύλων είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος στην ηλικιακή δομή του πληθυσμού ακολουθώντας σε γενικές γραμμές τον κανόνα ότι σε νεότερες ηλικίες η αναλογία των ανδρών μέσα σε αυτόν, είναι υψηλότερη, ενώ σε μεγαλύτερες ηλικίες, η αναλογία των γυναικών, είναι υψηλότερη. Αυτό οφείλεται στη διαπίστωση ότι κάθε ένα από τα δημογραφικά φαινόμενα (γεννητικότητα, θνησιμότητα και μεταναστευτική κίνηση) επιδρά με διαφορετικό τρόπο στη σύνθεση του πληθυσμού διαταράσσοντας την αριθμητική ισορροπία πότε προς όφελος του ενός και πότε του άλλου φύλου. Η γεννητικότητα φαίνεται να ευνοεί τα αγόρια ενώ αντίθετα η θνησιμότητα επιδρά προς όφελος των γυναικών⁴ (βλ. πιν. 2). Σε απόλυτα μεγέθη ο συνολικός ανδρικός πληθυσμός ηλικιών μέχρι 54 ετών, υπερτερεί κατά 123 715 άτομα του γυναικείου πληθυσμού, ενώ στις ηλικίες άνω των 55 ετών, ισχύει το αντίστροφο, οι γυναίκες είναι κατά 332 352 άτομα περισσότερες από τους άνδρες. Έτσι συνολικά ο γυναικείος πληθυσμός είναι κατά 208 637 άτομα περισσότερος από τον ανδρικό. Η εικόνα είναι λίγο διαφορετική εάν παρατηρήσουμε την αναλογία φύλων των πόλεων και των χωριών. Ο γενικός κανόνας ισχύει και στις δύο περιπτώσεις, αλλά με τη διαφορά ότι στις πόλεις ο ανδρικός πληθυσμός υπερτερεί του γυναικείου μέχρι την ηλικιακή ομάδα 45 – 49 ετών, ενώ στα χωριά μέχρι την ηλικιακή ομάδα 55 – 59 ετών.

    Η πληθυσμιακή πυραμίδα⁵ της Βουλγαρίας στις 31.12.2018 εκφράζει έναν πληθυσμό που βρίσκεται σε διαδικασία δημογραφικής γήρανσης: στενή στη βάση και πεπλατυσμένη στο μέσον και σταδιακά στην κορυφή της.

Πηγή: НСИ και υπολογισμοί του συγγραφέα

    Το 2018 συνεχίζεται η διαδικασία δημογραφικής γήρανσης του πληθυσμού. Στις 31.12.2018 τα άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών είναι 1 493 119 ή το 21,3% του πληθυσμού της χώρας. Σε σύγκριση με το 2017 το μερίδιο του πληθυσμού που βρίσκεται σε αυτή τη πληθυσμιακή ομάδα αυξήθηκε κατά 0,3 ποσοστιαίες μονάδες. Η διαδικασία γήρανσης είναι πιο ευδιάκριτη στο γυναικείο πληθυσμό. Το μερίδιο του γυναικείου πληθυσμού ηλικίας άνω των 65 ετών, σε σχέση με το συνολικό γυναικείο πληθυσμό, ανέρχεται σε 24,8%, ενώ των ανδρών το αντίστοιχο μερίδιο είναι 17,7%. Αυτή η διαφορά οφείλεται στην υψηλότερη θνησιμότητα των ανδρών που έχει ως αποτέλεσμα τη χαμηλότερη μέση διάρκεια ζωής τους.

    Σε περιφερειακό επίπεδο το μερίδιο των ηλικιωμένων και υπερήλικων ατόμων (άνω των 65 ετών) είναι υψηλότερο στους νομούς Βίντιν (29,6%), Γκάμπροβο (28,6%), Κιουστεντίλ (27,3%) και Λόβετς (26,8%). Συνολικά σε 20 νομούς της χώρας το μερίδιο αυτής της ηλικιακής ομάδας είναι υψηλότερο από το μέσο όρο της χώρας. Τα χαμηλότερα μερίδια του ηλικιωμένου πληθυσμού καταγράφουν οι νομοί Σόφια (πρωτεύουσα) – 17,5%, Βάρνα (18,9%), Μπλαγκόεβγκραντ (19,3%) και Μπουργκάς ( 19,1%).

    Στις 31.12.2018, ο παιδικός πληθυσμός (0 – 14 ετών) της χώρας ανέρχεται σε 1 004 845 άτομα, ή 14,4% του συνολικού πληθυσμού. Σε σχέση με το 2017 η σχετική συμμετοχή αυτής της ομάδας αυξάνεται κατά 0,1 ποσοστιαίες μονάδες. Η υψηλότερη συμμετοχή του παιδικού πληθυσμού καταγράφεται στους νομούς Σλίβεν (18,5%) και Μπουργκάς (15,6%) Συνολικά σε 16 νομούς της χώρας το μερίδιο αυτής της ηλικιακής ομάδας είναι υψηλότερο από το μέσο όρο της χώρας. Τα χαμηλότερα μερίδια του παιδικού πληθυσμού καταγράφουν οι νομοί Σμόλιαν (11,5%) και Γκάμπροβο (11,6%).

    Η γήρανση του πληθυσμού οδηγεί στην αύξηση της ηλικιακής διαμέσου (средна възраст), δηλαδή της ηλικίας από την οποία ο μισός πληθυσμός είναι νεότερος και ο άλλος μισός γηραιότερος. Στις 31.12.2018 η ηλικιακή διάμεσος του βουλγάρικου πληθυσμού είναι 43,8 έτη, με υψηλότερες τιμές στις αγροτικές περιοχές – 46,4 έτη και χαμηλότερες στις αστικές περιοχές – 42,8 έτη (βλ. διαγ. 4).

Πηγή: НСИ και υπολογισμοί του συγγραφέα

    Στις 31.12.2018, ο συνολικός λόγος ηλικιακής εξάρτησης (общ коефициент на възрастова зависимост) στη Βουλγαρία είναι 55,5%, δηλαδή σε κάθε άτομο εξαρτημένης ηλικίας (από 0 έως 14 ετών και άνω των 65 ετών) αναλογούν λιγότερα από δύο άτομα εργάσιμης ηλικίας (από 15 έως 64 ετών). Πολλαπλασιαζόμενος με το 100 εκφράζει τον μέσο αριθμό εξαρτημένων ατόμων ανά 100 ενεργών ατόμων του πληθυσμού (βλ. διαγ. 5 και πιν. 2). Ο λόγος αυτός είναι καλύτερος στις αστικές περιοχές (51,5%) από ό,τι στις αγροτικές (67,8%). Με εξέρεση το νομό Σόφια – πρωτεύουσα (47,1%)  στους υπόλοιπους νομούς ο λόγος είναι πάνω από το 50% με πιο δυσμενή τιμή, στο νομό Βίντιν (71,5%).

Πηγή: НСИ και υπολογισμοί του συγγραφέα

    Ο συνολικός λόγος εξάρτησης διασπάται συνήθως σε δύο συνιστώσες. Η πρώτη συνιστώσα, υπολογίζεται ως o λόγος της ομάδας 0-14 ετών προς το παραγωγικό τμήμα του πληθυσμού (από 15 έως 64 ετών, βλ. διαγ. 5 και πιν. 2) και η δεύτερη συνιστώσα, καλείται και λόγος εξάρτησης ηλικιωμένων, ως o λόγος της ομάδας 65 ετών και άνω προς το παραγωγικό τμήμα του πληθυσμού (βλ. διαγ. 5 και πιν. 2). Συνολικά, η επιβάρυνση του ενεργού τμήματος του πληθυσμού από το μη ενεργό, μεγαλώνει διαχρονικά, μέσω και των δύο συνιστωσών εξάρτησης: η επιβάρυνση των ενεργών ατόμων με μη ενεργά, διογκώνεται συνεχώς, έναντι των ηλικιωμένων και των υπερηλίκων και αμβλύνεται αισθητά, έναντι του παιδικού πληθυσμού, αντικατοπτρίζοντας τη βαθμιαία διευρυνόμενη γήρανση και την υπογεννητικότητα, αντίστοιχα (βλ. διαγ. 5).

      Η τάση γήρανσης του πληθυσμού οδηγεί σε αλλαγές στην σύνθεση του, με βάση το κριτήριο της εργάσιμης ηλικίας (βλ. πιν. 3, διαγ. 6). Με βάση τη θεσμοθετημένη οριοθέτηση της εργάσιμης ηλικίας, ο πληθυμός κατανέμεται σε τρεις μεγάλες ομάδες: κάτω του ορίου εργάσιμης ηλικίας, στα όρια εργάσιμης ηλικίας και πάνω από το όριο εργάσιμης ηλικίας.

Πηγή: НСИ και υπολογισμοί του συγγραφέα

    Στα πληθυσμιακά σύνολα που βρίσκονται ανάμεσα στα όρια της εργασιακής ηλικίας και πάνω από αυτά, επιδρούν και οι νομοθετικές αλλαγές κατά τον καθορισμό των ηλικιακών ορίων συνταξιοδότησης. Έτσι στο πίνακα 3 και στο διάγραμμα 6, το 2000, τα θεμοθετημένα όρια για τις γυναίκες ήταν από το 16^ο έτος μέχρι το 55^ο έτος και 6 μήνες, ενώ για τους άνδρες από το 16^ο έτος μέχρι το 60^ο έτος και 6 μήνες. Σταδιακά η εργασιακή ηλικία μεγαλώνει προς τα πάνω: Το 2010 τα όρια έχουν διευρυνθεί, στις γυναίκες από 16 έως 60 ετών και στους άνδρες από 16 έως 63 ετών. Το 2017 στις γυναίκες από 16 έως 61 ετών και στους άνδρες από 16 έως 64 ετών. Το 2018 στις γυναίκες από 16 έως 61 ετών και 2 μηνών και στους άνδρες από 16 έως 64 ετών και 1 μήνα⁶. Το 2018 ο πληθυσμός που βρισκόταν στα όρια της εργασιακής ηλικίας, ανερχόταν σε 4 200 909 άτομα, ή το 60% του συνολικού πληθυσμού, με τον ανδρικό πληθυσμό αυτής της ομάδας να αποτελεί το 65% του συνολικού ανδρικού πληθυσμού και το γυναικείο πληθυσμό της ίδιας ηλικιακής ομάδας, το 55,3% του συνολικού γυναικείου πληθυσμού. Στα τέλη του 2018, το μέγεθος του πληθυσμού που βρίσκεται στα όρια της εργασιακής ηλικίας, μειώθηκε κατά 47 594 άτομα (27 103 άνδρες και 20 491 γυναίκες), ή 1,1% σε σχέση με τα τέλη του 2017.

Πηγή: НСИ και υπολογισμοί του συγγραφέα

(Συνεχίζεται)

Σημειώσεις

1. Η φυσική κίνηση (μεταβολή), υπολογίζεται ως η διαφορά μεταξύ του αριθμού των γεννήσεων ζώντων και του αριθμού των θανάτων στη διάρκεια ενός έτους ή μιας περιόδου.
2. Η καθαρή μετανάστευση, υπολογίζεται ως η διαφορά (ισοζύγιο) μεταξύ των μεταναστευτικών εισροών και εκροών μιας γεωγραφικής ενότητας στη διάρκεια ενός έτους ή μιας περιόδου.
3. Ο λόγος των φύλων (sex ratio) εκφράζεται από τον λόγο του ανδρικού πληθυσμού προς τον γυναικείο πληθυσμό. Πολλαπλασιασμένος επί 100, ο λόγος αυτός εκφράζει τον αριθμό των ανδρών που αντιστοιχούν σε 100 γυναίκες κατά τη διάρκεια ενός έτους.
4. Βλ. στο Τραγάκη Α., Μπάγκαβος Χ., Ντούνας Δ., 2015, σ. 58. Στο : http://e-book.ddounas.com/joomla/
5. Η πληθυσμιακή πυραμίδα είναι ένας ειδικός τύπος διπλού ραβδογράμματος που χρησιμοποιείται ευρύτατα από τους δημογράφους για τη γραφική απεικόνιση της ηλικιακής και κατά φύλο σύνθεσης ενός πληθυσμού σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Η πληθυσμιακή πυραμίδα κατασκευάζεται φέρνοντας στην τετμημένη τον πληθυσμό (των ανδρών στο αρνητικό ημιάξονα και των γυναικών στο θετικό ημιάξονα) και στην τεταγμένη τις (συνήθως πενταετείς) ηλικιακές ομάδες. Για κάθε ηλικιακό κλιμάκιο σχηματίζεται ένα ορθογώνιο παραλληλόγραμμο, του οποίου η μια κάθετη πλευρά συμπίπτει με τον ημιάξονα Οy και έχει μήκος ίσο προς το αντίστοιχο μέγεθος του κλιμακίου των ηλικιών, ενώ η οριζόντια πλευρά έχει μήκος ίσο προς τον αριθμό ή το ποσοστό των ανδρών και γυναικών κάθε ηλικιακού κλιμακίου. Το μέγιστο ύψος της πυραμίδας είναι συνήθως τα 100 χρόνια. Βλ. στο Τραγάκη Α., Μπάγκαβος Χ., Ντούνας Δ., 2015, σ. 61. Στο : http://e-book.ddounas.com/joomla/
6. Σχετικά με το κριτήριο – ηλικία συνταξιοδότησης, σύμφωνα με τον «Κώδικα Κοινωνικής Ασφάλισης», όπως αυτός ισχύει από 1.1.2016, με βάση το άρθρο 68, παράγραφος 1, το ελάχιστο απαιτούμενο ηλικιακό όριο στις γυναίκες είναι τα 60 έτη και δέκα μήνες και στους άνδρες τα 63 έτη και δέκα μήνες. Από 31.12.2016 το ελάχιστο απαιτούμενο ηλικιακό όριο, αυξάνεται από την πρώτη ημέρα των επόμενων ημερολογιακών ετών ως εξής: 1) μέχρι 31.12.2029 το ελάχιστο όριο ηλικίας για τις γυναίκες αυξάνεται κατά δύο μήνες ανα ημερολογιακό έτος, ενώ από 1.1.2030 – κατά τρεις μήνες, μέχρι την συμπλήρωσει του 65 έτους, 2) μέχρι 31.12.2017 το ελάχιστο όριο ηλικίας για τους άνδρες αυξάνεται κατά δύο μήνες ανά ημερολογιακό έτος, ενώ από 1.1.2018 – κατά ένα μήνα, μέχρι την συμπλήρωσει του 65 έτους. Μετά τις 31.12.2037 το έλαχιστο όριο ηλικίας συνδέεται με την αύξηση του μέσου προσδόκιμου όριου ζωής. Σχετικά με το συνταξιοδοτικό σύστημα της Βουλγαρίας, βλ. https://petinakis.wordpress.com/

Βιβλιογραφία

Национален статистически институт, 2019. „Население и демографски процеси 2018“. Στο: http://www.nsi.bg/sites/default/files/files/pressreleases/Population2018_ZG7X53J.pdf

Национален статистически институт, 2018. „Население и демографски процеси 2017“. Στο: http://www.nsi.bg/sites/default/files/files/pressreleases/Population2017_R5PBSJP.pdf

Национален статистически институт, 2017. „Население и демографски процеси 2016“. Στο: http://www.nsi.bg/sites/default/files/files/pressreleases/Population2016_722R06L.pdf

Τραγάκη Α., Μπάγκαβος Χ., Ντούνας Δ., 2015. Περί Δημογραφίας και Πληθυσμιακών Εξελίξεων. ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΩΝ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΩΝ. Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Στο: http://e-book.ddounas.com/joomla/

Αυτή η εργασία χορηγείται με άδεια Creative Commons Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 4.0 Διεθνές .