2 Οκτωβρίου 1990: Ο Желю Желев, από το βήμα της ΓΣ του ΟΗΕ δηλώνει ότι η Βουλγαρία δεν είναι πλέον κομμουνιστικό, ολοκληρωτικό κράτος, μιας και υπάρχει πολυκομματικό σύστημα, δημοκρατικά εκλεγμένη εθνοσυνέλευση, κοινοβουλευτική αντιπολίτευση και ελευθερία λόγου.

3 Οκτωβρίου 1990: Υπογράφεται τριμερής (κυβέρνηση – συνδικάτα – εργοδοτικές οργανώσεις) συμφωνία, για τη μηνιαία τιμαριθμοποίηση των μισθών, όταν η μηνιαία αύξηση των τιμών θα υπερβαίνει το 10%. 

4 Οκτωβρίου 1990: Εκτελώντας την απόφαση της Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης (βλ. 21 Αυγούστου 1990), απομακρύνεται από το Партийния дом το πεντάκτινο κόκκινο αστέρι. Βρισκόταν εκεί από το 1985, μετά από απόφαση της Γραμματείας της ΚΕ του ΒΚΚ (№ 648/25.07.1984), να αντικαταστήσει το πρώτο αστέρι που είχε τοποθετηθεί  στη κορυφή του κτιρίου το 1954.

Το αρχικό αστέρι σήμερα βρίσκεται  στο  Музей на социалистическото изкуство. Την ιστορία των δύο αστεριών μπορείτε να δείτε στο παρακάτω βίντεο: https://www.youtube.com/watch?v=RAcxBJPKzCs

    – O Τζωρτζ Σόρος, εγκαινιάζει στη Σόφια το Ίδρυμα «Ανοικτή Kοινωνία» (αγγλιστί “Open Society”, βουλγαριστί „Отворено общество“). H ονομασία προέρχεται, όπως είναι γνωστό από το φημισμένο βιβλίο «Η ανοικτή κοινωνία και οι εχθροί της» (1945) του φιλόσοφου Καρλ Πόπερ (1902 – 1994), πνευματικού δασκάλου του Σόρος.

Η «Ανοικτή Kοινωνία», μετά την πτώση του Τείχους,  χρηματοδοτεί αφειδώς Μ.Κ.Ο στις χώρες του πρώην υπαρκτού σοσιαλισμού, για την οικοδόμηση της «κοινωνίας των πολιτών», πάνω στα θεμέλια του νεοφιλελεύθερου μοντέλου της οικονομίας της αγοράς. Ήδη από τον Ιούλιο του 1990 έχει πάρει με προεδρικό διάταγμα άδεια λειτουργίας, ενώ η σοσιαλιστική κυβέρνηση Луканов έχει παραχωρήσει στέγη, φορολογική απαλλαγή, δασμολογική ατέλεια και κρατική επιχορήγηση, προκειμένου να διεισδύσει και στην Βουλγαρία η «φιλανθρωπία» του Σόρος!

Από αριστερά: Румен Воденичаров, Георги Прохаски, Τζωρτζ Σόρος, Стефан Тафров (1990)

Πρόεδρος του Ιδρύματος επιλέγεται ο καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας και διευθυντής του Τμήματος Κλασικής Φιλολογίας (1989-1991) του СУ “Климент Охридски”  – Богдан Богданов (1990 – 1997). Διευθύνων σύμβουλος διορίζεται ο οικονομολόγος Георги Прохаски (1990 – 1997) και διευθυντές προγραμμάτων ο Румен Воденичаров και ο Стефан Тафров. Μέλη του ΔΣ είναι και οι: Димитър Луджев, Блага Димитрова, Любен Беров, Антонина Желязкова, Деян Кюранов, Борис Христов και Васил Гоцев.

Βασικός σκοπός του Ιδρύματος είναι να επενδύσει στη φαιά ουσία ταλαντούχων νέων που μετά την «κατάλληλη» εκπαίδευση ή/και μετεκπαίδευση θα δημιουργούσαν οι ίδιοι «δεξαμενές σκέψης» (αγγλιστί “think tanks”, βουλγαριστί „мозъчни тръстове”) για την επεξεργασία των μηχανισμών και κανόνων του «ελάχιστου» κράτους, όπως προτάσσει ο νεοφιλελευθερισμός. Το ειρωνικό του εγχειρήματος είναι ότι το συγκρότημα Σόρος θα πρέπει να ψαρέψει για ταλέντα στο  ιχθυοτροφείο της κομμουνιστικής νομενκλατούρας, εκεί όπου οι γόνοι της τέλειωναν τα απαιτητικά ξενόγλωσσα Γυμνάσια, όπως το αγγλόφωνο 114 АЕГ “Лиляна Димитрова”, το γερμανόφωνο 91. “Карл Либкнехт”, το γαλλόφωνο 9 СПУ „Георги Кирков“ και το ρωσόφωνο “А.С. Пушкин” στη Σόφια ή τα ξενόγλωσσα Γυμνάσια του Λόβετς, της Βάρνας, του Πλόβντιφ, του  Μπουργκάς και μετά συνέχιζαν στις σχολές θεωρητικής κατεύθυνσης του СУ “Климент Охридски” ή του  ВИИ “Карл Маркс”.

Για να μπορεί να ελέγχει την «παραγωγή» νέων επιστημόνων, η «Ανοικτή Kοινωνία» καταρχάς χρηματοδοτεί την ίδρυση ιδιωτικού Πανεπιστημίου. Με απόφαση της Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης στις 19.09.1991 ιδρύεται το Нов български университет (НБУ). Πρύτανης και πρόεδρος της Εφορείας του НБУ εκλέγεται ο πρόεδρος του Ιδρύματος «Ανοικτή Kοινωνία» Богдан Богданов.

Στο Δ.Σ του НБУ βρίσκεται και ο Огнян Шентов, απόφοιτος του Τμήματος Διεθνών σχέσεων, της Σχολής Διεθνών οικονομικών σχέσεων, του ВИИ “Карл Маркс” και από το 1989 πρόεδρος της πρώτης δεξαμενής σκέψης: „Център за изследване на демокрацията“ (ЦИД). Μέλος του ΔΣ  του Ιδρύματος «Ανοικτή Kοινωνία» και ταυτόχρονα μέλος του ЦИД είναι ο απόφοιτος του Τμήματος Πολιτικής οικονομίας  και υποψήφιος διδάκτορας Οικονομικών Επιστημών (1979) του ВИИ “Карл Маркс” – Димитър Луджев. Ο τελευταίος είναι ιδρυτικό μέλος και της ΕΔΔ, υπεύθυνος της ομάδας επαφών της στρογγυλής τραπέζης από την πλευρά της ΕΔΔ, ο έμπιστος άνθρωπος του Προέδρου της Δημοκρατίας στην κοινοβουλευτική ομάδα.

Με την βοήθεια του Σόρος, στις 3.11.1991, ξεκινά την λειτουργία του και το Αμερικάνικο Πανεπιστήμιο στο Μπλαγκόεβγκραντ. Τα δίχτυα του Σόρος έχουν ήδη  απλωθεί. Μόνο το 1991 θα σταλθούν από το Ίδρυμα σε Πανεπιστήμια του εξωτερικού 400 άτομα. Ανάμεσα τους και ο χαρισματικός Иван Кръстев, γιος του Йото Кръстев, (αρχισυντάκτη της εφημερίδας  „Народна младеж“ και αργότερα μέλος της ΚΕ του ΒΚΚ, υπεύθυνος του τμήματος „Средства за масова информация“), ο οποίος είχε τελειώσει το αγγλόφωνο γυμνάσιο 114 АЕГ “Лиляна Димитрова” της Σόφιας και ήταν απόφοιτος Φιλοσοφίας του СУ “Климент Охридски”. Θα λάβει ετήσια υποτροφία στις πολιτικές επιστήμες για το  St Antony’s College της Οξφόρδης. Το 1994 θα ιδρύσει το δικό του think tank: το Център за либерални стратегии (ЦЛС). Μαζί του θα είναι ο асистент και υποψήφιος διδάκτορας Φιλοσοφίας του СУ “Климент Охридски” Деян Кюранов, γιоς του Чавдар Кюранов, μέλους της ΚΕ του ΒΚΚ, καθηγητή Κοινωνιολογίας στο СУ και της Искра Панова, старши научен сътрудник στο Ινστιτούτο Λογοτεχνίας της БАН.

Οι δύο γόνοι της κομμουνιστικής νομενκλατούρας με τέλεια γνώση της αγγλικής γλώσσας και ανήσυχο πνεύμα, ήταν επόμενο να πέσουν στα ραντάρ του Ιδρύματος Σόρος. Εδώ θα ανοίξω μία παρένθεση για να παρουσιάσω τα πρώτα στίγματα της ιδιαίτερης παρουσίας τους – ειδικά του Иван Кръстев.

Την εποχή της  γκορμπατσοφικής περεστρόικας και διαφάνειας, ακόμη ως φοιτητής, ο Кръстев, θα ξεχωρίσει μέσα  από τις διάφορες εναλλακτικές ομάδες φιλοσοφικού και λογοτεχνικού προσανατολισμού στις οποίες συμμετείχε. Να θυμίσω την ομάδα λογοτεχνικού προσανατολισμού „Синтез“, (1987 – 1989) η οποία φλέρταρε με την μεταμοντέρνα θεώρηση της λογοτεχνίας. Σε αυτή την ομάδα ήταν ο βενιαμίν της παρέας. Ιδρυτής της ομάδας ήταν ο φιλόλογος και φιλόσοφος Александър Кьосев, απόφοιτος του 91-ου γερμανόφωνου γυμνασίου “Карл Либкнехт” – Σόφιας και εκείνη την περίοδο асистент στην Ιστορία της βουλγάρικης λογοτεχνίας στην Σχολή “Славянски филологии” του СУ “Климент Охридски”. Στην ίδια ομάδα ήταν ο κουλτουρολόγος Владислав Тодоров, απόφοιτος του ВИТИЗ, το 1982 και υποψήφιος διδάκτορας το 1987 στην Βουλγάρικη Ακαδημία Επιστημών,  ο πολιτισμικός ανθρωπολόγος Ивайло Дичев και η κριτικός Λογοτεχνίας και ποιήτρια Миглена Николчина. Ο  Кръстев μέσω της ομάδας „Синтез“ και του Кьосев, ήρθε κοντά και στον κύκλο της Копринка Червенкова, αρχισυντάκτριας από το 1990 της μεγαλύτερης εβδομαδιαίας εφημερίδας για την διανόηση – „Култура“, μέλος της Λέσχης για την υποστήριξη της διαφάνειας και της ανασυγκρότησης (Клуб за подкрепа на гласността и преустройството) και στενή φίλη του φιλόσοφου Желю Желев και του σκηνοθέτη Анжел Вагенщайн.

Στα φοιτητικά του χρόνια ο Кръстев συμμετείχε και στην ομάδα του Николай Василев. Ο τελευταίος από το 1976, όταν ήταν ακόμη  асистент του Τμήματος «Φιλοσοφία» της Φιλοσοφικής Σχολής του СУ “Климент Охридски”, είχε δημιουργήσει το  „Философски салон“. Στον στενό κύκλο των μελών του ήταν 5 συνάδελφοι του Василев από το СУ: ο Александър Андонов, ο Любен Сивилов, ο Иван Калчев, ο Димитър Иванов και ο Росен Стъпов. Στο σπίτι του Василев μέχρι και το 1989 γινόντουσαν κάθε χρόνο 9 – 10 μαζώξεις, στις οποίες κάθε φορά παρουσιάζονταν δύο, τρεις εισηγήσεις πάνω σε ένα συγκεκριμένο θέμα (φιλοσοφικού, κοινωνιολογικού, οικονομικού, ιστορικού, πολιτικού, λογοτεχνικού) ενδιαφέροντος και ακολουθούσαν συζητήσεις, στις οποίες όπως ήταν φυσικό συμμετείχαν κάθε φορά και επιστήμονες από τους αντίστοιχους κλάδους. Σε αυτή την ομάδα, όπως αναφέρει ο Николай Василев, συμμετείχε τακτικά ο φοιτητής Иван Кръстев, που έμενε στην ίδια πολυκατοικία με αυτόν. (βλ. http://piron.culturecenter-su.org/wp-content/uploads/2014/10/interview_Nikolay_Vasilev_1.pdf).

Ο Кръстев, σύχναζε και στο μυθικό „Яйцето“ (υπόγειο ρεστοράν του Πανεπιστημίου), όπου μαζεύονταν μία άλλη ομάδα γύρω από τον καθηγητή Ιστορίας του СУ, Κοσμήτορα της Φιλοσοφικής Σχολής (1976 – 1984) και ιδρυτή του Τμήματος «Ιστορία και Θεωρία του Πολιτισμού» (1986 – 1992) – Николай Генчев. Στον «Κύκλο του Николай Генчев», όπως ονομάστηκε η ομάδα, συμμετείχαν οι ιστορικοί Евелина Келбечева, Антонина Желязкова, Евгения Иванова, ο οικονομολόγος Димитър Луджев, αλλά και ο φιλόσοφος Жельо Желев και οι φυσικοί Ивайло Трифонов και Петър Райчев.

(Σχετικά με την ιστορία του ρεστοράν „Яйцето“, δείτε το βίντεο:  https://www.youtube.com/watch?v=iySCLNhmHZM).

Πέρα από το διδακτικό και διοικητικό προσωπικό, στο ρεστοράν σύχναζαν, ειδικά μετά το 1988, και «ψαγμένοι και ανήσυχοι» φοιτητές, δημοσιογράφοι, αλλά και «καρφιά» της Ασφάλειας.

Ουσιαστικά «Το Αβγό» ήταν το σημείο συνάντησης όλων των εναλλακτικών ομάδων προβληματισμού, του ακαδημαϊκού “UNDERGROUND”. Εδώ θα ξεκινήσουν οι ζυμώσεις που θα καταλήξουν στην διαμόρφωση της Προγραμματικής Διακήρυξης  του „Клуб за подкрепа на гласността и преустройството“, την οποία στις  3 Νοεμβρίου 1988, θα συνυπογράψουν 81 άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών,  4 ορόφους πιο πάνω, στην αίθουσα № 65 του Πανεπιστημίου.

Στο ρεστοράν „Яйцето“ την Παρασκευή 10 Νοεμβρίου 1989, ήδη από το μεσημέρι επικρατούσε το αδιαχώρητο. Είχε πλέον διαρρεύσει η μεγάλη είδηση – η πτώση του Живков. Από εκείνη την ημέρα „Яйцето“ μετατρέπεται σε επιτελείο των οργανώσεων που θα αποτελέσουν την Ένωση Δημοκρατικών Δυνάμεων (СДС). Ο Иван Кръстев έχει πλέον άμεση πρόσβαση στους πρωταγωνιστές της αντιπολίτευσης (π.χ. Жельо Желев, Димитър Луджев, Ивайло Трифонов). Αυτός ο πολλά υποσχόμενος νέος, δεν μπορούσε να περάσει απαρατήρητος. Το Ίδρυμα «Ανοικτή Kοινωνία» τέτοιους νέους τους θέλει στην δούλεψή του.  Για αυτό το 1991, όπως ήδη είπα, θα του δώσει ετήσια υποτροφία στις πολιτικές επιστήμες για το  St Antony’s College της Οξφόρδης. Εκεί θα γνωριστεί  με τον  Γερμανό κοινωνιολόγο, φιλόσοφο, πολιτικό επιστήμονα και φιλελεύθερο πολιτικό Ralf Dahrendorf που με την σειρά του στις αρχές της δεκαετίας του ’50 ήταν βοηθός του Karl Popper. Με τις συστάσεις του Dahrendorf και του Желев που πλέον είναι Πρόεδρος της Δημοκρατίας, στα τέλη του 1991, θα εργαστεί αρχικά στο Ίδρυμα Friedrich-Naumann που μόλις είχε ανοίξει το γραφείο της Σόφιας. Σκοπός ήταν να μπολιαστεί το πολιτικό σύστημα της Βουλγαρίας με τις φιλελεύθερες ιδέες και να δημιουργηθεί ένα φιλελεύθερο κόμμα στα πρότυπα του γερμανικού FDP. Βέβαια ο  Иван Кръстев,  μέχρι τις αρχές του 1990, εκφράζει σοσιαλδημοκρατικές απόψεις (βλ. βίντεο από την ομιλία του, στην ιδρυτική συνδιάσκεψη του Εναλλακτικού Σοσιαλιστικού Κόμματος του Николай Василев:  https://www.youtube.com/watch?v=xo0AiZvytvs), αλλά αυτό είναι μία λεπτομέρεια. Ο εμπειρογνώμονας Кръстев θα δουλεύει κατά παραγγελία. Το Σοσιαλδημοκρατικό κόμμα του П. Дертлиев το «προπονεί» το Ίδρυμα Friedrich-Ebert. Την ΕΔΔ το Ίδρυμα Konrad-Adenauer, εκτός την ομάδα βουλευτών της ΕΔΔ του Димитър Луджев που πρόσκεινται στον πρόεδρο Желев. Αυτή την ομάδα, μέσα από το Ίδρυμα Friedrich-Naumann, θα κοουτσάρει ο  Кръстев και ορισμένα άλλα ανερχόμενα αστέρια όπως ο Деян Кюранов, ο Красен Станчев, ο Евгений Дайнов. Μετά την αποχώρηση του γερμανικού Ιδρύματος Friedrich-Naumann, από την Βουλγαρία, θα στραφεί και πάλι προς τους Αμερικάνους και θα στήσει, όπως είπα παραπάνω, το δικό του tning tank – το ЦЛС.

Ο Деян Кюранов στο СУ “Климент Охридски”, συμμετείχε ήδη από τέλη της δεκαετίας του ‘70 στην ομάδα φιλοσοφικής κατεύθυνσης „Марксовият семинар“ (1978 – 1986). Οργανωτής της ομάδας ήταν ο Деян Деянов, που εκείνη την περίοδο, ήταν хоноруван асистент Φιλοσοφίας και Λογικής στο ίδιο Πανεπιστήμιο – СУ. (βλ. http://piron.culturecenter-su.org/wp-content/uploads/2014/10/Interview_DeyanDeyanovDraft3.pdf). Στην ομάδα συμμετείχε και ο  Андрей Райчев, απόφοιτος Φιλοσοφίας και Κοινωνιολογίας του СУ, υποψήφιος διδάκτορας φιλοσοφικών επιστημών, το 1983 και από το 1986, старши научен сътрудник II-ра степен στη БАН. Ο πατέρας του,  Венцел Райчев, ήταν επίσης κοινωνιολόγος, αλλά και δημοσιογράφος  αρχισυντάκτης της εφημερίδας “София нюз” και μεταφραστής έργων του Ντοστογιέφσκι, Τσέχωφ και  Σολζενίτσιν. То 1986, ο Андрей Райчев, γίνεται ένα από τα νεότερα μέλη της ΚΕ του ΒΚΚ και εγκαταλείπει την ομάδα. Άλλα μέλη του „Марксовият семинар“  ήταν ο Андрей Бунджулов (Πρώτος γραμματέας της ДКМС), η Майя Грекова, η Лили Деянова, ο Емил Коен, ο Иван Чалъков ο Цветозар Томов, κ.ά. (βλ. http://piron.culturecenter-su.org/wp- content/uploads/2014/10/Andrey_Raychev_interview_ED.pdf). Ο Деян Кюранов, το 1989, ήταν ένα από τα ιδρυτικά μέλη της “Екогласност” και της ΕΔΔ. Ως μέλος της ηγεσίας του ПК “Екогласност” (1989-1990), θα μετέχει στις εργασίες της στρογγυλής τραπέζης και θα εκλεγεί, το 1990, βουλευτής της Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης. Την περίοδο 1990 – 1992, θα είναι διευθυντής προγράμματος του ЦИД και μέλος του ΔΣ του Ιδρύματος «Ανοικτή Kοινωνία» του Σόρος. Το 1993 θα πάει στο Ίδρυμα Friedrich-Naumann μαζί με τον Красен Станчев, ενώ ένα χρόνο μετά θα ακολουθήσει στο νέο του ξεκίνημα τον Иван Кръстев, στο ЦЛС.

Ο Красен Станчев είναι απόφοιτος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Λένινγκραντ (1980). Ο πατέρας του, Стефан Станчев, ήταν μέλος της ΚΕ του ΒΚΚ, ενώ ο πατέρας της δεύτερης συζύγου του, Гергана Жулева, ο Дело Жулев, ήταν Υποπτέραρχος της Π.Α. και ο θείος της, Димитър Жулев, ήταν ο Βούλγαρος πρεσβευτής στην Μόσχα. Το 1980 ξεκινά να εργάζεται ως асистент Φιλοσοφίας αρχικά στην АОНС (Академия по обществени науки и социално управления) – στην κομματική σχολή της ΚΕ του ΒΚΚ και από το 1984 μέχρι το 1989, στο ВИИ “Карл Маркс”, απ’ όπου θα πάρει και το διδακτορικό του. Το διδασκαλικό έτος 1985 – 1986 δίδαξε και στο τμήμα μου.   Την περίοδο 1989 – 1990, ήταν επιστημονικός συνεργάτης στο Ινστιτούτο Φιλοσοφίας της БАН. Ως μέλος της ηγεσίας του ПК “Екогласност”, θα εκλεγεί, το 1990, βουλευτής της Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης. Την περίοδο 1991 – 1992 γίνεται διευθυντής προγράμματος και μέλος του ΔΣ του Ιδρύματος «Ανοικτή Kοινωνία», αντικαθιστώντας τον  Румен Воденичаров. Το 1993 θα μεταπηδήσει στο Ίδρυμα Friedrich-Naumann του Иван Кръстев,   μαζί με τον Деян Кюранов. Την ίδια χρονιά θα ιδρύσει την δεξαμενή σκέψης „Институт за пазарна икономика“ (ИПИ).

Όταν τα άλλα παιδιά της νομενκλατούρας τελειώνουν ξενόγλωσσα Γυμνάσια στη Βουλγαρία, ο Евгений Дайнов, λόγο της  αποστολής που είχε αναθέσει το ΒΚΚ  στον πατέρα του Александър Дайнов – ανταποκριτής της εφημερίδας του Κόμματος ( „Работническото дело“) στο Λονδίνο –  τελειώνει εκεί το Γυμνάσιο (Forest Hill School) το 1976, και το Κολέγιο Corpus Christi της Οξφόρδης (1976 – 1979). Ο Дайнов με την απόφαση № 216/11.03.1982 της ΚΕ του ΒΚΚ,  γίνεται δεκτός στο πρόγραμμα διδακτορικών σπουδών του «Ινστιτούτου Ιστορίας του ΒΚΚ». Το θέμα της διατριβής του είχε τον τίτλο: „Френската комунистическа партия и проблемът за политическите съюзи (1972-1981 г.)“. Το 1985 μετά την επιτυχή υποστήριξη της διατριβής, του απονεμήθει ο τίτλος „кандидат на историческите науки“. Με υποτροφία του Ιδρύματος „Людмила Живкова“  ξαναπηγαίνει στην Οξφόρδη να κάνει ειδίκευση στο St Antony`s College το διδακτικό έτος 1985 – 1986. Μέχρι και το 1990 είναι хоноруван асистент, στην Ιστορία πολιτικών θεωριών, του καθηγητή Петър-Емил Митев. Την περίοδο 1990 – 1992, συμετέχει στο ЦИД του Шентов, καθώς και στο στήσιμο στη Βουλγαρία του περιοδικού  ”The Insider”, του Σόρος, στο οποίο γίνεται και αρχισυντάκτης του, (1992 – 1999). Το 1994 θα ιδρύσει το δικό του tning tank – το Център за социални практики  (ЦСП), το οποίο ένα χρόνο μετά θα ενταχθεί οργανικά, ως ξεχωριστό Τμήμα,  στο Нов български университет (НБУ) (βλ. την ιστιοσελίδα  του  στο НБУ: https://politicalscience.nbu.bg/bg/centyr-za-socialni-praktiki).

Άλλες Μ.Κ.Ο (δεξαμενές σκέψης, ιδρύματα, επιτροπές) στις οποίες έφτασε το χρήμα του Σόρος την δεκαετία του ‘90 είναι:

  –  Το „Институтът за регионални и международни изследвания“ (Огнян Минчев)

  –  Το „Центърът за икономическо развитие“ (Георги Прохаски)

  –  Το „Център за академични изследвания“ (Александър Кьосев)

  – Το „Международен център за изучаване на малцинствата и културните взаимодействия“ (Антонина Желязкова)

  –  Η Фондация „Пайдея“ (Георги Казаков)

  –  Το Български хелзинкски комитет (Красимир Кънев), κ.ά

Την δεκαετία του ’90 με την χρηματοδότηση του Ιδρύματος «Ανοικτή Kοινωνία» του Σόρος, τα παιδιά των πατεράδων που αποτελούσαν μέρος της κομμουνιστικής νομενκλατούρας, γίνονται τα παιδιά του αντικομμουνισμού που θα έπρεπε να ξεριζώσουν το παρελθόν τους, γίνονται τα παιδιά του νεοφιλελευθερισμού που θα έπρεπε σε λευκή σελίδα να γράψουν τα νέα δόγματα, γίνονται «Σορο-είδη».

9 Οκτωβρίου 1990: Στην Βουλή κατατίθεται το κυβερνητικό πρόγραμμα: „Програма за по- нататъшна демократизация на обществото и ускоряване на прехода към пазарна икономика“. Έχουν περάσει 114 μέρες από την δεύτερη Κυριακή των εκλογών.

10 Οκτωβρίου 1990: Παρουσιάζοντας στην Ολομέλεια της Βουλής το πρόγραμμα της κυβέρνησης του, ο Луканов κλείνει την ομιλία του ως εξής:

Πηγή: https://www.parliament.bg/pub/StenD/2013031202323110101990_43.pdf

О Луканов αναφέρει ότι το πρόγραμμα που φέρνει στη Βουλή, δεν είναι το προεκλογικό πρόγραμμα με το οποίο κέρδισε τον Ιούνιο το ΒΣΚ τις εκλογές, αλλά ένας συγκερασμός των προεκλογικών προγραμμάτων της ΕΔΔ και του ΒΣΚ. Αυτό που δεν λέει, άλλα όλοι γνωρίζουν, είναι ότι το πρόγραμμά του στηρίζεται 100% στο „Доклад върху проекта за икономически растеж и преход към пазарна икономика в България“ πιο γνωστό ως «Σχεδίο Rahn – Utt», από τα ονόματα των δύο υπεύθυνων σύνταξης: του Richard W. Rahn και του Ronald D. Utt. Ο πρώτος την εποχή εκείνη είναι αντιπρόεδρος και επικεφαλής οικονομολόγος του Εμπορικού επιμελητηρίου των ΗΠΑ και εκτελεστικός αντιπρόεδρος του Ιδρύματος «Εθνικό επιμελητήριο» (ιδιωτική ΜΚΟ), και ο δεύτερος είναι επίσης αντιπρόεδρος της ίδιας ΜΚΟ.

Από αριστερά: R. Rahn, J. Miller, А. Луканов, M. Bloomfieid, R. Utt. (1990)

Το σχέδιο αυτό παραγγέλθηκε στα τέλη της Άνοιξης του 1990, από την πρώτη κυβέρνηση Λουκάνοφ (8/2/1990 – 21/9/1990) με σκοπό να πείσει την αντιπολίτευση να δεχτεί μια ευρεία προγραμματική συμφωνία για την στρατηγική της μεταβατικής περιόδου από την κεντρικά διευθυνόμενη οικονομία στην οικονομία της αγοράς. Είχε ήδη ξεκινήσει η συζήτηση μέσο της στρογγυλής τραπέζης η οποία σε πρώτη φάση σε επίπεδο οικονομικών εμπειρογνωμόνων είχε καταλήξει σε ένα κείμενο  με τίτλο:  «Βασικές αρχές και περιεχόμενο της οικονομικής μεταρρύθμισης» [βλ. ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ 1990 (πρώτο τρίμηνο) – 15 Μαρτίου]. Το ντοκουμέντο αυτό ήταν έτοιμο στις 23/3/1990, αλλά τελικά δεν έφτασε ποτέ στην ολομέλεια της στρογγυλής τραπέζης προς έγκριση. Η κίνηση αυτή της ΕΔΔ «άδειασε» τον Д. Луджев που ήταν ο υπεύθυνος του οικονομικού της επιτελείου.  Ο Луканов συνέχισε τις πιέσεις για συνεργασία. Τι το καλύτερο και πιο πειστικό από ένα πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων φτιαγμένο από τον νέο «μεγάλο αδελφό» από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Στην επεξεργασία του μετείχαν 18 οικονομολόγοι και εμπειρογνώμονες του διοικητικού μηχανισμού της κυβέρνησης Μπους (πρεσβύτερου), του χρηματοπιστωτικού, επιχειρηματικού και πανεπιστημιακού δυναμικού των ΗΠΑ, καθώς και σε ένα δεύτερο στάδιο, 29 Βούλγαροι οικονομολόγοι, υπό τον συντονισμό του οικονομικού συμβούλου του Луканов, καθηγητή Иван Ангелов. Η επιλογή των βούλγαρων οικονομολόγων έγινε από τα δύο μεγαλύτερα κόμματα, το ΒΣΚ και την ΕΔΔ. Ανάμεσα τους ήταν ο μετέπειτα πρωθυπουργός Иван Костов, ο διοικητής της κεντρικής τράπεζας Тодор Вълчев, καθώς και πλήθος μελλοντικών υπουργών δεξιών και αριστερών κυβερνήσεων. Ο πλήρης κατάλογος περιλαμβάνει 8 καθηγητές οικονομικών :

1. Димитър Шопов – заместник-председател на Комитета по труда и социалното осигуряване;
2. Иван Ангелов – старши икономически съветник на министър-председателя;
3. Илия Георгиев – Икономически институт на БАН;
4. Лилия Каракашева – главен директор в Министерството на външноикономическите връзки;
5. Милчо Стоименов – ВИИ „Карл Маркс“;
6. Огнян Панов – директор на Института по държавно и стопанско управление;
7. Стефан Стоилов – министър на икономическата реформа;
8. Тодор Вълчев – Икономически институт на БАН

και άλλους 21 οικονομολόγους, που εκείνη την περίοδο, εργάζονται κυρίως στο  Икономически институт της БАН και στο ВИИ „Карл Маркс“ :

9. Атанас Папаризов – генерален директор в Министерството на външноикономическите връзки;
10. Боян Славейков – Икономически институт на БАН;
11. Валери Борисов – икономически съветник в Министерството на икономиката и планирането;
12. Венцислав Антонов – ВИИ „Карл Маркс“;
13. Венцислав Димитров – Икономически институт на БАН;
14. Генчо Димов – старши икономист в Министерството на външноикономическите връзки;
15. Георги Панков – заместник-министър на икономическата реформа;
16. Димитър Иванов – Икономически институт на БАН;
17. Димитър Костов – заместник-министър на финансите;
18. Емил Хърсев – ВИИ „Карл Маркс“;
19. Иван Костов – ВМЕИ „Ленин“;
20. Иван Пушкаров – Икономически институт на БАН;
21. Найден Найденов – заместник-министър на икономиката и планирането;
22. Невяна Кръстева – научен сътрудник в Министерството на външноикономическите връзки;
23. Никола Гълъбов – Икономически институт на БАН;
24. Огнян Пишев – старши икономически съветник на президента;
25. Румен Аврамов – Икономически институт на БАН;
26. Румен Георгиев – генерален директор на „Минералбанк“
27. Стою Дулев – заместник-министър на икономиката и планирането;
28. Татяна Хубенова – Икономически институт на БАН;
29. Христина Вучева – Научноизследователски институт към Министерството на финансите.

Στην φωτογραφία αποτυπώνεται στην «γλώσσα του σώματος», η θέση του βουλγάρικου πολιτικού προσωπικού (πρόεδρος Желев) σε σχέση με τον «Μεγάλο αδελφό».

Το «σχέδιο Rahn – Utt» παρείχε μια σειρά βασικών συστάσεων για την βουλγάρικη οικονομία:

• Ιδιωτικοποίηση των μέσων παραγωγής
• Φιλελευθεροποίηση των αγορών εμπορευμάτων και συντελεστών παραγωγής.
• Νομισματική μεταρρύθμιση.
• Μεταρρύθμιση του τραπεζικού συστήματος.
• Δημιουργία κεφαλαιαγοράς.
• Μεταρρύθμιση του φορολογικού συστήματος.
• Μεταρρύθμιση του εμπορικού κώδικα, άρση των εμποδίων στην επιχειρηματική πρωτοβουλία, τόνωση της επιχειρηματικότητας και των ξένων επενδύσεων.
• Εφαρμογή κοινωνικών, περιβαλλοντικών και εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων.
• Επαναπροσανατολισμό του εξωτερικού εμπορίου της Βουλγαρίας.
• Κατάσταση και προοπτικές ανάπτυξης βασικών κλάδων της βουλγάρικης οικονομίας.

Αναλυτικά μπορείτε να διαβάσετε ολόκληρο το σχέδιο Rahn – Utt, στο: http://www.omda.bg/public/bulg/Ran/ran_new/in.html

11-12 Οκτωβρίου 1990: Την πρώτη του επίσκεψη στη Βουλγαρία, στο νεώτερο μέλος (25 Σεπτεμβρίου 1990) του ΔΝΤ, κάνει ο γενικός διευθυντής του, Μισέλ Καμντεσί, ο οποίος αξιολογεί θετικά το  μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα της κυβέρνησης.

17 Οκτωβρίου 1990: Κατόπιν συμφωνίας των πολιτικών δυνάμεων ορίζεται προσωρινή Εκτελεστική επιτροπή, για το Δημοτικό συμβούλιο της πρωτεύουσας, με πρόεδρο (δήμαρχο) τον Алексантър Каракачанов (СДС) και  αντιπροέδρους (αντιδημάρχους) τον  Георги Цветков (БЗНС) και τον Тодор Модев (БСП). Δημιουργείται επιτροπή για την μετονομασία λεωφόρων, οδών, πλατειών, της πρωτεύουσας που παραπέμπουν στο σοσιαλιστικό παρελθόν των τελευταίων 45 χρόνων.

25 Οκτωβρίου 1990: Σε σύσκεψη των 15 συντονιστικών επιτροπών των φοιτητών που πήραν μέρος στις απεργιακές κινητοποιήσεις του καλοκαιριού, συντάσσεται υπόμνημα με το οποίο ξαναμπαίνουν στο τραπέζι των άμεσων διεκδικήσεων πολιτικά, οικονομικά, κοινωνικά, ακαδημαϊκά ζητήματα. Ανάμεσα στα αιτήματά τους είναι:

1. Να εθνικοποιηθεί η περιουσία του ΒΣΚ και των λεγόμενων κοινωνικών οργανώσεων, όπως της „Българска демократична младеж“ – БДМ (κληρονόμο της κομμουνιστικής ДКМС) και του «Πατριωτικού μετώπου». Στην περίπτωση τους, να εφαρμοστεί η αρχή: μέχρις αποδείξεως του εναντίον, να θεωρείται κρατική περιουσία.
2. Το ΒΣΚ θα πρέπει δημόσια και χωρίς όρους, να αναγνωρίσει την ενοχή του για το κοινωνικό-οικονομικό, πολιτικό και ηθικό αδιέξοδο στο οποίο οδήγησε τον βουλγαρικό λαό. Οι αρμόδιοι κρατικοί θεσμοί θα πρέπει άμεσα να κινήσουν τις διαδικασίες για να οδηγηθούν στην δικαιοσύνη τα πρώην μέλη του ΠΓ και της ΚΕ του ΒΚΚ, του Κρατικού συμβουλίου και της κυβέρνησης τα οποία ευθύνονται για:

• την λεγόμενη «διαδικασία Αναγέννησης»,
• την οικολογική γενοκτονία στο Русе, στο Кърджали, στο Димитровград και αλλού,
• την εγκληματική απραξία στην άμεση διαχείριση της κρίσης του πυρηνικού ατυχήματος του Τσερνόμπιλ,
• την επέμβαση του βουλγαρικού στρατού στα γεγονότα του ’68 στην Τσεχοσλοβακία,
• την συμμετοχή των βουλγάρικων μυστικών υπηρεσιών στη δολοφονία του συγγραφέα Георги Марков με το λεγόμενο „български чадър“ το 1978, στην απόπειρα δολοφονίας του Πάπα Ιωάννη Παύλου II, στα διεθνή κυκλώματα διακίνησης ναρκωτικών και όπλων.

3. Την άμεση δημοσιοποίηση των πληροφοριοδοτών της πρώην Κρατικής Ασφάλειας στην Πανεπιστημιακή κοινότητα.
4. Την άμεση δημοσιοποίηση της πορείας των εργασιών της επιτροπής ελέγχου της Συντακτικής εθνοσυνέλευσης, για την νομιμότητα εκλογής των βουλευτών.
5. Εβδομαδιαίος ραδιοτηλεοπτικός χρόνος για τις φοιτητικές οργανώσεις
6. Άμεση μεταρρύθμιση στο σύστημα της Ανώτατης εκπαίδευσης και κοινωνικής μέριμνας για την ακαδημαϊκή νεολαία, όπως:

– συμμετοχή των φοιτητών, όχι μικρότερη του 34%, στις γενικές συνελεύσεις της Συγκλήτου και των Σχολών,

  -διενέργεια εκλογών για τα αυτοδιοικητικά όργανα των Πανεπιστημίων,

  -παραχώρηση επιπλέον κτιριακών εγκαταστάσεων για την κάλυψη των αναγκών,

  -άμεση τιμαριθμοποίηση του μεγέθους των φοιτητικών υποτροφιών και αντιστοίχιση των κριτηρίων παροχής τους με το μειωμένο βιοτικό επίπεδο.

Στο υπόμνημα τους οι φοιτητές δίνουν διορία, μέχρι της 4 Νοεμβρίου στα αντίστοιχα κρατικά όργανα και στο ΒΣΚ να πάρουν θέση, ενώ δίνουν νέο ραντεβού για της 5 Νοεμβρίου, με σκοπό να συντονιστούν οι περαιτέρω ενέργειες.

29 Οκτωβρίου 1990: Σε συνέντευξη τύπου της ΕΔΔ, ο Петър Берон δηλώνει ότι η κυβέρνηση Луканов θα πρέπει να αναλάβει την ευθύνη της εφαρμογής του προγράμματός της, ειδάλλως να παραιτηθεί.

31 Οκτωβρίου 1990: Η Ολομέλεια της Βουλής κάνει δεκτή την παραίτηση του Γενικού εισαγγελέα Евтим Стоименов.

1 Νοεμβρίου 1990: Με την δευτερολογία του πρωθυπουργού Луканов, ολοκληρώνεται η συζήτηση στη Βουλή επί των προγραμματικών δηλώσεων της κυβέρνησης. Έχουν περάσει τεσσερισήμισι μήνες από τις εκλογές.

Σχετικά με την πατρότητα του οικονομικού του προγράμματος ο Луканов δηλώνει:

Πηγή: Πρακτικά της Βουλής:  https://www.parliament.bg/pub/StenD/2013031203002401111990_53.pdf

Ο Луканов τονίζει ότι η δύσκολη κατάσταση στην οποία βρίσκεται η κοινωνία και η οικονομία, απαιτεί την εφαρμογή σκληρού προγράμματος, με δυσβάσταχτα μέτρα εφαρμογής για τα οποία θα πρέπει να γίνουν θυσίες. Να γιατί χρειάζεται κοινωνική, κοινοβουλευτική και κυβερνητική συνεργασία. Ο  Луканов δηλώνει έτοιμος να αναλάβει την ευθύνη που του αναλογεί, αλλά ζητά και την συμμετοχή στο κυβερνητικό σχήμα των άλλων δυνάμεων του Κοινοβουλίου. Ζητά τον σχηματισμό προγραμματικής κυβέρνησης εθνικής ενότητας. Μάλιστα δίνει διορία μίας εβδομάδας για να γίνουν οι απαραίτητες διαβουλεύσεις, στις οποίες στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων του θα μπορούσε να βοηθήσει και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ώστε να καταλήξουν σε ένα κοινά αποδεκτό πρόγραμμα, το οποίο θα πρέπει να εφαρμόσει μία κοινά αποδεκτή κυβέρνηση.  Ειδάλλως θα αναγκαζόταν και αυτός να πάρει τις προσωπικές αποφάσεις του. Να τι αναφέρει ο Луканов:

……………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………………………………………………………………

Πηγή: Πρακτικά της Βουλής:  https://www.parliament.bg/pub/StenD/2013031203002401111990_53.pdf

Από αριστερά Джуров, Луканов, Лилов (БСП), συνομιλούν με τον Берон (СДС)

Απαντώντας στην πρόσκληση – τελεσίγραφο του Луканов, ο П. Берон δηλώνει ότι η ΕΔΔ δεν πιστεύει στη δυνατότητα όχι μόνο της κυβέρνησης Луканов, αλλά και οποιασδήποτε κυβέρνησης του ΒΣΚ, να κάνει πραγματικές μεταρρυθμίσεις στην χώρα, γιατί το πρόγραμμα που προτείνει για αυτές τις μεταρρυθμίσεις δεν είναι δικό της, δεν είναι της φιλοσοφίας της, δεν το πιστεύει και δεν θα μπορεί να το εφαρμόσει. Ο Берон παραδέχεται ότι το πρόγραμμα της κυβέρνησης έχει πολλά στοιχεία από το πρόγραμμα της ΕΔΔ και σε κάθε περίπτωση, έχει στοιχεία κοινώς αποδεκτά που κάθε κυβέρνηση θα έπρεπε να εφαρμόσει. Πως θα μπορούσε άλλωστε να είναι διαφορετικά, αφού στην σύνταξη του αμερικανικού σχεδίου “Rahn – Utt”, που στηρίζεται το πρόγραμμα της κυβέρνησης, οι μισοί οικονομολόγοι είχαν προταθεί από την ΕΔΔ. Η τελευταία δεν αρνούνταν να αναλάβει το σχηματισμό κυβέρνησης εθνικής σωτηρίας, στην οποία θα μπορούσε να μετέχει και το ΒΣΚ. Αρνούνταν όμως να μετέχει σε κυβέρνηση με πρωθυπουργό από το ΒΣΚ. Σε αυτή την περίπτωση προτιμά να μείνει στην αντιπολίτευση και καλεί το ΒΣΚ που έχει την πλειοψηφία να αναλάβει επιτέλους την ευθύνη διακυβέρνησης της χώρας. Να τι αναφέρει ο Берон:

……………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Πηγή: Πρακτικά της Βουλής:  https://www.parliament.bg/pub/StenD/2013031203002401111990_53.pdf

    –  Η Ολομέλεια της Βουλής εκλέγει νέο Γενικό εισαγγελέα τον Мартин Гунев.

    –  Τίθεται σε ισχύ η Συμφωνία για το εμπόριο, τις εμπορικές και οικονομικές σχέσεις με την Ευρωπαϊκή κοινότητα. Η Συμφωνία προβλέπει τη σταδιακή κατάργηση των ποσοτικών περιορισμών στις βουλγαρικές εισαγωγές στην Κοινότητα και τη χορήγηση αμοιβαίων παραχωρήσεων στον τομέα του εμπορίου γεωργικών προϊόντων.

2 Νοεμβρίου 1990: Η Ολομέλεια της Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης (Σ.Ε.) εγκρίνει το νομοσχέδιο για την ίδρυση της «Υπηρεσίας για την ξένη βοήθεια» (Агенция за чуждестранна помощ). Η κρατική αυτή υπηρεσία είναι υπεύθυνη για τη λήψη, αποθήκευση, διανομή και έλεγχο της χρήσης ανθρωπιστικής βοήθειας που παρέχεται στο βουλγαρικό κράτος από ξένες χώρες, οργανώσεις και πολίτες.

3 Νοεμβρίου 1990: Με ανακοίνωσή της προς τα υπόλοιπα μέλη της ΕΔΔ, το συνδικάτο „Подкрепа“, εκφράζει την επιθυμία του, να αυτονομηθεί από την Ένωση και να έχει το καθεστώς του «παρατηρητή» μέσα στις δομές της.

5 Νοεμβρίου 1990: Σε ανακοίνωση που εξέδωσε η εκτελεστική επιτροπή της Συνομοσπονδίας ανεξάρτητων συνδικάτων Βουλγαρίας (КНСБ) σε σχέση με την έξοδο από την κρίση διακυβέρνησης της χώρας τονίζεται ότι είναι αναγκαία η σύσταση νέας κυβέρνησης εθνικού συνασπισμού στην οποία τα οικονομικά υπουργεία, καθώς και εσωτερικών και δικαιοσύνης θα πρέπει να τα αναλάβουν η ΕΔΔ. Για το πρόσωπο του πρωθυπουργού, η КНСБ δεν εκφέρει γνώμη, αλλά τονίζει ότι θα πρέπει να είναι ένα πρόσωπο κοινά αποδεκτό από το ΒΣΚ και την ΕΔΔ.

    –  Σε ανακοίνωση που εξέδωσε η Συνομοσπονδία εργασίας „Подкрепа“, σχετικά με την ανάγκη σύσταση νέας κυβέρνησης, τονίζει ότι δεν μπορεί να εμπλέκεται σε ένα ζήτημα που επαφίεται στην αρμοδιότητα των πολιτικών δυνάμεων, αλλά παρ’ όλ’ αυτά, πιστεύει ότι μία συνεργασία της ΕΔΔ με το ΒΣΚ είναι ανήθικη και μία τέτοια κυβέρνηση θα είναι τόσο ανίσχυρη, όσο και η τωρινή του Луканов.

    –  Στην αίθουσα 65 του СУ “Климент Охридски”, στη βάση των αιτημάτων που αναφέρονται στο υπόμνημα της 25^ης Οκτώβρη, ανακοινώνεται από τις 15 συντονιστικές επιτροπές κατάληψης, η έναρξη νέων απεργιακών κινητοποιήσεων με καταλήψεις Πανεπιστημίων. Την ιδέα στηρίζουν το Ακαδημαϊκό φόρουμ “Млада демокрация”,  καθώς αρχικά και η Ομοσπονδία των ανεξάρτητων φοιτητικών συλλόγων (ФНСД) που πρόσκεινται στην ΕΔΔ.

6 Νοεμβρίου 1990: Ο Πρόεδρος Желев, καλεί τις φοιτητικές οργανώσεις να σταματήσουν τις καταλήψεις, γιατί οι πολιτικές δυνάμεις έχουν ξεκινήσει τις διερευνητικές επαφές για την σύσταση οικουμενικής κυβέρνησης.

    –  Το εκτελεστικό γραφείο της ФНСД με ανακοίνωση – έκκλισή της, συμμεριζόμενη την θέση του Προέδρου της Δημοκρατίας, συμφωνεί με τα πολιτικά αιτήματα των απεργών, αλλά διαφωνεί (ενώ μία μέρα πριν συμφωνούσε) με την μέθοδο της κατάληψης. Η Ομοσπονδία θεωρεί ότι το κύριο αυτή την στιγμή είναι η παραίτηση της κυβέρνησης Луканов,η εθνικοποίηση της περιουσίας του ΒΣΚ και η παραπομπή σε δίκη των υπεύθυνων της εθνικής καταστροφής. Για την ФНСД η ικανοποίηση αυτών των αιτημάτων απαιτεί μαζικότερες κινητοποιήσεις και οι καταλήψεις δεν βοηθούν σε αυτή την κατεύθυνση.

8 Νοεμβρίου 1990: Η μάχη ανάμεσα στον Лилов και στον  Луканов, είναι κοινό μυστικό στους κύκλους του σοσιαλιστικού κόμματος. Η αποκορύφωση της διαδραματίζεται στο Ανώτατο Συμβούλιο του κόμματος, όταν και κατατείθεται γράμμα 16 μελών του, ανάμεσα τους και ο  Луканов, οι οποίοι ζητούν την παραίτηση του Лилов από την θέση του προέδρου.

 10 Νοεμβρίου 1990: Η συντονιστική επιτροπή των καταληψιών φοιτητών του СУ“Климент Охридски” σε ανακοίνωση της αναφέρει ότι η απεργία τους θα συνεχιστεί και μετά την πιθανή κυβερνητική αλλαγή, μέχρι να λάβουν εγγυήσεις από την νέα κυβέρνηση για την ικανοποίηση των αιτημάτων τους.

12 Νοεμβρίου 1990: Σε συνέντευξή του στην εφημερίδα της ΕΔΔ „Демокрация“, ο πρόεδρος της επιτροπής Οικονομικής πολιτικής της Βουλής Иван Костов, τονίζει ότι το κεντρικό λάθος του προγράμματος Луканов, είναι η αντίληψη, ότι η κυβέρνηση θα σώσει τον κόσμο, ενώ θα έπρεπε να εστιάζει στο πως δεν θα εμποδίζει τον κόσμο να σωθεί μόνος του, με τις δικές του δυνάμεις. О главен асистент Пολιτικής οικονομίας του σοσιαλισμού, στο Τμήμα «Пολιτικής οικονομίας» του „Центъра по идеологически дисциплини“, στο  ВМЕИ „Вл. Илич Ленин“ Σόφιας, Иван Костов, μέσα σε ορισμένους μήνες είχε μεταλλαχθεί σε καθαρόαιμο προπαγανδιστή του νεοφιλεύθερου δόγματος. Άν και συμμετείχε στην ομάδα των βούλγαρων οικονομολόγων που συνέταξαν το «Σχέδιο Rahn – Utt», δηλαδή το αυθεντικό πρόγραμμα της κυβέρνησης  Луканов, στην συνέντευξη του, αναφέρει ότι αποτελεί μία σύνθεση, δημιουργία του Иван Ангелов  που κατά παραγγελία μπορεί να γράφει αριστερά και δεξιά προγράμματα. Δεν έχει περάσει ούτε χρόνος που ο ίδιος ο Костов, ως «πλανόδιος πωλητής», σύμφωνα με τον  Ж. Желев, είχε προσφέρει τις υπηρεσίες του στην ΕΔΔ, με το αζημίωτο και είχε στήσει την ομόρρυθμη εταιρεία „Макрос“, μαζί με τον μετέπειτα πρωθυπουργό Любен Беров (30.12.1992 – 17.10.1994), τον σε λίγους μήνες υποδιοικητή της κεντρικής τράπεζας Емил Хърсев ( 16.01.1991 – 31.07.1993), τον μετέπειτα υπουργό Οικονομικών σε διάφορες κυβερνήσεις Стоян Александров, τον μετέπειτα πρόεδρο της Υπηρεσίας Οικονομικού προγραμματισμού και ανάπτυξης Венцислав Антонов, κ.ά. [βλ. ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ 1990 (πρώτο τρίμηνο)]. Ο καθηγητής Иван Ангелов  ήταν ο οικονομικός σύμβουλος, σε θεσμοθετημένη θέση, του πρωθυπουργού Г. Атанасов και στη συνέχεια του πρωθυπουργού А. Луканов. Βεβαίως και ήταν ο συντονιστής συγγραφέας του οικονομικού προγράμματος της κυβέρνησης, καθώς και ο συντονιστής των βούλγαρων οικονομολόγων που βοήθησαν στην επεξεργασία και προσαρμογή στην βουλγάρικη πραγματικότητα του σχεδίου Rahn – Utt.  Αυτό που κρύβει έτσι ο Костов, είναι η κοινή προέλευση των οικονομικών προγραμμάτων του ΒΣΚ και της ΕΔΔ – το σχέδιο Rahn – Utt. Παρουσιάζει το πρόγραμμα της ΕΔΔ, ως το μόνο αξιόπιστο και αλλαζωνικά δηλώνει ότι ξέρουν πως πρέπει να γίνει η μετάβαση και θα την πραγματοποιήσουν σε 700 ημέρες. Υιοθετεί την θέση του Προέδρου της Δημοκρατίας για προγραμματική κυβέρνηση εθνικής ενότητας, αλλά με πρωταγωνιστικό ρόλο της ΕΔΔ.

15 Νοεμβρίου 1990: Η Συντακτική Εθνοσυνέλευση εγκρίνει με αλλαγή στο Σύνταγμα (Φ.Ε.Κ. № 94/23.11.1990) την μετονομασία του κράτους από «Λαϊκή Δημοκρατία Βουλγαρίας» σε «Δημοκρατία Βουλγαρίας», καταργώντας και την παράγραφο (1) του άρθρου 1 του Συντάγματος που αναφέρεται στον σοσιαλιστικό χαρακτήρα του κράτους. Από εκείνη την ημέρα και το «Σύνταγμα της Λαϊκής Δημοκρατίας Βουλγαρίας», μετονομάζεται σε «Σύνταγμα της Δημοκρατίας Βουλγαρίας».

Το άρθρο 1 του Συντάγματος διαμορφώνεται ως εξής:

«Κεφάλαιο Πρώτο Κοινωνικο-πολιτική οργάνωση

Άρθρο 1

 (1) Η Λαϊκή Δημοκρατία της Βουλγαρίας είναι σοσιαλιστικό κράτος των εργαζομένων από την πόλη και το χωριό με επικεφαλής την Εργατική τάξη. (Καταργείται Φ.Ε.Κ № 94/23.11.1990)

(2) Καθοδηγητική δύναμη στην κοινωνία και το κράτος είναι το Βουλγάρικο κομμουνιστικό κόμμα. (Καταργείται Φ.Ε.Κ № 6/19.01.1990)

(3) Το Βουλγάρικο κομμουνιστικό κόμμα καθοδηγεί την οικοδόμηση της αναπτυγμένης σοσιαλιστικής κοινωνίας στην Λαϊκή Δημοκρατία της Βουλγαρίας σε στενή αδελφική συνεργασία με της Βουλγάρικη αγροτική λαϊκή ένωση. (Καταργείται Φ.Ε.Κ № 6/19.01.1990)

Η Δημοκρατία Βουλγαρίας είναι κράτος δημοκρατικό, κοινοβουλευτικό και κράτος δικαίου (Νέο Φ.Ε.Κ № 94/23.11.1990)»

Πηγή: https://bg.wikisource.org/wiki/_(1971)

Την διαδικασία της ψηφοφορίας διευθύνει ο αντιπρόεδρος της Βουλής Гиньо Ганев:

…………………………………………………………………………………………………………………………………………..

(Πηγή: Πρακτικά της Βουλής https://www.parliament.bg/pub/StenD/20170728032926coeewct.pdf)

18 Νοεμβρίου 1990: Μεγάλη συγκέντρωση της ΕΔΔ στην Σόφια, με βασικό σύνθημα την παραίτηση της κυβέρνησης Луканов.

19 Νοεμβρίου 1990: Σε ανακοίνωση της συντονιστικής επιτροπής κατάληψης του СУ “Климент Охридски” αναφέρεται ότι στις απεργιακές κινητοποιήσεις  συμμετέχουν φοιτητές από 50 ανώτατα και ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα της χώρας.

    –  Το συνδικάτο „Подкрепа“ ζητεί την άμεση παραίτηση της κυβέρνησης, ειδάλλως θα προχωρήσει σε κήρυξη γενικής απεργίας για της 26 Νοεμβρίου.

 21 Νοεμβρίου 1990: Σε ένδειξη αλληλεγγύης στα αιτήματα των καταληψιών φοιτητών, η Σύγκλητος του СУ “Климент Охридски”, αποφασίζει την διακοπή των μαθημάτων μέχρι την 1^η Δεκεμβρίου 1990.

22 Νοεμβρίου 1990: Στην εφημερίδα „Дума“, επίσημο όργανο του ΒΣΚ, δημοσιεύεται ανώνυμη καταγγελία για τον πρόεδρο της Συντονιστικής επιτροπής της ΕΔΔ, Петър Берон, ότι ήταν πράκτορας της 6^ης Διεύθυνσης της Κρατικής Ασφάλειας, με το ψευδώνυμο „БОНЧО“. Ο Берон θα είναι ο πρώτος πολιτικός που θα «καεί» για το αμαρτωλό του παρελθόν. Η χρονική στιγμή ήταν η κατάληλη, μιας και η ΕΔΔ ζητούσε να αναλάβει πρωταγωνιστικό ρόλο σε μία κυβέρνηση εθνικής ενότητας με τον αρχηγό της να διεκδικεί τον πρωθυπουργικό θώκο. Το κρέμασμα στα μανταλάκια του Берон ήταν ένα γερό χαστούκι του Συστήματος, που υπενθύμησε την παρουσία του, σε κάθε όψιμο αγωνιστή και αντιστασιακό, να βάλει νερό στο κρασί του,  γιατί έχει ράμματα για τη γούνα του. Το σοκ για την αντιπολίτευση ήταν τεράστιο. Στελέχη της όπως η Елка Константинова, ο Александър Йорданов, ο Аспарух Панов,  ο Петър Дертлиев, ο Милан Дренчев, επισκέπτονται τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και του ζητούν να ασκήσει την εξουσία που του δίνει το Σύνταγμα για να ελέγξει εάν όντος ο Берон, υπήρξε πράκτορας της Κρατικής Ασφάλειας. Να πως περιγράφει ο ίδιος ο Желев σε συνεντευξή του χρόνια αργότερα (2001), στην εφημερίδα „Сега”, την κατάσταση που είχε δημιουργηθεί:  

„Берон накара на два пъти Координационния съвет да гласува той да бъде следващият премиер. Явно това силно е притеснило членовете на съвета и при мен дойдоха няколко човека да ме питат няма ли начин да се провери има ли той досие. Защото тогава имаше публикации в “Дума” и други вестници, че Берон е агент Бончо. По конституция имах право като пряко отговорен за националната сигурност да поискам от вътрешния министър да ми донесе досието на Берон. Пенчо Пенев [министърът на вътрешните работи] донесе една дебела чанта, пълна с материали. Дадох му купа с вестници, който получавах всеки ден в президентството – да има по-интересно четиво, докато аз, в негово присъствие, чета материалите от досието на Берон.

Три – три часа и половина четох – писани от Берон неща, включително и собственоръчно написания и подписан текст, с който се съгласява да сътрудничи на ДС. В началото явно е бил към друго управление на ДС – понеже е обичал да пътува, са го използвали да носи информация с кого се е срещал, какво е говорил и т. н. – тези неща се искаха тогава от всеки, който пътува в чужбина. После е преминал към Шесто управление.

След създаването на „Екогласност” вече започва да пише доноси. Четох ги. След като прочетох този материал, буквално ми прилоша. Прочетох материалите в присъствието на министъра, за да не ме обвинят после, че съм скрил, откраднал или копирал някой документ.” (βλ. https://agentibg.com/index.php/bg/2014-02-18-16-15-33/258-2015-04-16-17-33-45).

Αφού επέστρεψε τον φάκελο στον υπουργό Εσωτερικών Пенчо Пенев, καλεί για εξηγήσεις τον ίδιο τον Берон: „Извиках го, обясних му, че по вестниците пише и по стените на учрежденията се лепят материали, че е бил агент и, най-важното, че членове на КС на СДС са поискали да прочета досието му, за да разберем истина ли е всичко това. Разказах му за писаните от него материали, които съм прочел”. (βλ. https://agentibg.com/index.php/bg/2014-02-18-16-15-33/258-2015-04-16-17-33-45). Ο Желев απαίτησε την παραίτηση του Берон και από την θέση του προέδρου της Συντονιστικής επιτροπής της ΕΔΔ και από την θέση του προέδρου της κοινοβουλευτικής της ομάδας.

Η Συντακτική Εθνοσυνέλευση στην 62^η συνεδρίαση της Ολομέλεια της εγκρίνει, με αλλαγή στο Σύνταγμα, την σημαία της Δημοκρατίας Βουλγαρίας.

 Έτσι ενώ στο άρθρο 141 του Συντάγματος της Λαϊκής Δημοκρατίας Βουλγαρίας αναφέρεται ότι:

„Член 141. Знaмeтo нa Народна рeпубликa Бългapия e тpицвeтнo – бялo, зeлeнo и чepвeнo, пocтaвeни вoдopaвнo. На левия горен ъгъл на бялото поле е изобразен държавният герб.“

Στη νέα διατύπωση του άρθρου 141 του  Συντάγματος της Δημοκρατίας Βουλγαρίας, πλέον έχει αφαιρεθεί από την σημαία, το εθνόσημο της Λαϊκής Δημοκρατίας Βουλγαρίας, έτσι όπως ίσχυε στην πέμπτη και τελευταία του παραλλαγή, την περίοδο 1971 – 1990:

Η νέα διατύπωση του άρθρου 141 έχει ως εξής:

„Член 141 (Изм. – ДВ, бр. 94 от 1990 г., бр. 98 от 1990 г.) Знамето на Република България се състои от три цвята, поставени водоравно в следния ред отгоре надолу: бял, зелен и червен.“.

Ελληνιστί: «Άρθρο 141 (Αλλαγή – Φ.Ε.Κ. № 94/23.11.1990 και Φ.Ε.Κ. № 98/7.12.1990). Η σημαία της Βουλγαρίας αποτελείται από τρία χρώματα, σε ισομεγέθεις οριζόντιες λωρίδες, τοποθετημένα στην ακόλουθη σειρά από πάνω προς τα κάτω: λευκό, πράσινο, κόκκινο.»

Η τελική διατύπωση του άρθρου 141, η οποία και ψηφίστηκε ομόφωνα, γίνεται από τον μεγάλο βούλγαρο ποιητή, δραματουργό, μεταφραστή, βουλευτή της Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης, Валери Петров. Να τι αναφέρουν τα  πρακτικά της Βουλής:

Πηγή: Τα πρακτικά της Βουλής www.parliament.bg/pub/StenD/2013031204084222111990_62.pdf

    –  Η Ολομέλεια της Βουλής συνεχίζει τις εργασίες της μέσα σε κλίμα έντονης λεκτικής αντιπαράθεσης, σε σχέση με το νομοσχέδιο για την αναθεώρηση του προϋπολογισμού για το 1990, που είχε φέρει προς έγκριση από το νομοθετικό σώμα, η κυβέρνηση. Περίπου στις 18:00 με απόφαση του Προέδρου της Βουλής και την σύμφωνη γνώμη των πολιτικών δυνάμεων, καλούνται οπλισμένα σώματα ασφαλείας (червени барети = κοκκινοσκούφηδες) στην περίμετρο του Κοινοβουλίου, όπου είχε συγκεντρωθεί πλήθος κόσμου, κυρίως φοιτητές, με σκοπό να προφυλάξουν τον χώρο και να αποτραπούν παρόμοια γεγονότα με εκείνα του Αυγούστου (πυρπόληση του Партиен дом). Αναστάτωση δημιουργήθηκε όταν ορισμένοι κοκκινοσκούφηδες, μαζί με τον αρχηγό του σώματος, μπήκαν εντός του Κοινοβουλίου, για να δώσουν αναφορά στον υπουργό Εσωτερικών Пенев. Όταν μετά από λίγο έγινε αντιληπτή η γκάφα, δώθηκε εντολή αμέσως να αποχωρήσουν. Το περιστατικό θεωρήθηκε από όλους ατυχές και λήξαν.

Ενώ συνεχίζεται η συζήτηση για το νομοσχέδιο του προϋπολογισμού και την διαδικασία ψήφισής του, τον λόγο ζητεί ο Александър Йорданов, για να διαβάσει δήλωση της κοινοβουλευτικής ομάδας της ΕΔΔ  η οποία ουσιαστικά αποτέλεσε κατάθεση πρότασης μομφής προς τη κυβέρνηση:

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

…………………………………………………………………………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Πηγή: Τα πρακτικά της Βουλής www.parliament.bg/pub/StenD/2013031204084222111990_62.pdf

Αμέσως μετά τον λόγο πήρε ο πρωθυπουργός Луканов  και  ο πρόεδρος του ΒΣΚ Лилов, για να δηλώσουν ότι θα απαντήσουν στην δήλωση-πρόταση μομφής προς την κυβέρνηση, όταν θα οριστεί προ ημερησίας διατάξεως συνεδρίαση στη Βουλή για το θέμα. Αυτό που τώρα προέχει, σύμφωνα με τον Луканов, είναι να ψηφιστεί η αναθεώρηση του προϋπολογισμού για το 1990, που θα αποδεσμεύσει κονδύλια για την εφαρμογή των μέτρων τους οικονομικού προγράμματος της κυβέρνησης μέχρι το τέλος του έτους. Η αντιπολίτευση διαφωνώντας επί της διαδικασίας, δηλαδή της ψήφισης πρώτα του νομοσχεδίου για τον προϋπολογισμό και μετά της πρότασης μομφής, δεν συμμετέχει στην ψηφοφορία. Τελικά η αναθεώρηση του προϋπολογισμού εγκρίνεται με 186 υπέρ, 10 κατά και 7 παρόν. Ο Румен Воденичаров ψηφίζει υπέρ και δηλώνει ότι αποχωρεί από την κοινοβουλευτική ομάδα της ΕΔΔ. Ήταν ένας από τους ιδρυτές της ΕΔΔ, πρόεδρος του Независимо дружество за защита правата на човека και με την ιδιότητα του αυτή – μέλος της στρογγυλής τραπέζης, ένας από τους πιο έμπιστους ανθρώπους του Σόρος στο στήσιμο του δικτύου του στην Βουλγαρία και διευθυντής προγράμματος της «Ανοικτής κοινωνίας», τους πρώτους 8 μήνες λειτουργίας της.

23 Νοεμβρίου 1990: Η 62^η συνεδρίαση της Βουλής ολοκληρώνει τις εργασίες της, τις πρώτες πρωινές ώρες της 23^ης Νοεμβρίου. Με την σύμφωνη γνώμη του πρωθυπουργού και της πλειοψηφίας της Βουλής αποφασίζεται, η προ ημερησίας διατάξεως συνεδρίαση, με θέμα την πρόταση μομφής προς τη κυβέρνηση, να γίνει την ίδια μέρα.

Στις 11:45 ξεκινά η 63^η συνεδρίαση της Βουλής, στην οποία συνεχίζεται σε έντονους τόνους η συζήτηση για την πρόταση μομφής προς τη κυβέρνηση. Στην μυστική ψηφοφορία που ακολουθεί πήραν μέρος 366, από τα 400 μέλη της Βουλής. Από αυτούς, υπέρ της πρότασης μομφής ψήφισαν 159, κατά 201 και 6 ψήφισαν παρόν. Άρα δεν έγινε δεκτή η πρόταση μομφής (βλ. Τα πρακτικά της Βουλής: https://www.parliament.bg/pub/StenD/2013031204101223111990_63.pdf). Κατόπιν τούτου, η ΕΔΔ αποφασίζει προσωρινά να απέχει από τις εργασίες της Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης, μέχρι να αποφασίσει, από δω και στο εξής, με ποιό τρόπο θα συνεχίσει την συμμετοχή της σε αυτή:

(Πηγή:. Τα πρακτικά της Βουλής: https://www.parliament.bg/pub/StenD/2013031204101223111990_63.pdf).

–  Η Συνομοσπονδία εργασίας „Подкрепа“ κηρύσσει τριήμερη γενική απεργία από τις 6 π.μ. την Δευτέρα 26 Νοεμβρίου.

24 Νοεμβρίου 1990: Ο Πρόεδρος Желев, ξεκινά μια σειρά επαφών με  τα πολιτικά κόμματα και τα συνδικάτα για να βρεθεί μια κοινώς αποδεκτή φόρμουλα για να ξεπεραστεί το πολιτικό αδιέξοδο. Συναντά τον πρωθυπουργό Луканов, αλλά και τους Лилов  και Кюранов, από το ΒΣΚ, τον К. Петков από το συνδικάτο της КНСБ, αλλά και τον  К. Тренчев από την „Подкрепа“. Ταυτόχρονα με τις επίσημες συναντήσεις του Προέδρου της Δημοκρατίας, γίνονται και παρασκηνιακές συναντήσεις, συζητήσεις στελεχών του ΒΣΚ και της αντιπολίτευσης. Τέτοιες συναντήσεις συνήθως γινόντουσαν στο καφέ της Βουλής, στο ρεστοράν της Προεδρίας και στο ρεστοράν „Локомотив“ στην οδό „Славянска беседа“. Σε αυτές τις συναντήσεις συνήθως συμμετείχαν από την πλευρά του ΒΣΚ και πιο συγκεκριμένα από την σοσιαλδημοκρατική πλατφόρμα  „Европа“ οι Драгомир Драганов, Румен Георгиев και Янаки Стоилов, από την ΕΔΔ οι Петко Симеонов, Красен Станчев, Соломон Паси, Петър Стайков, Иван Пушкаров και πιο σπάνια ο В. Димитров και ο Иван Костов, ενώ από την ΒΑΛΕ η Елена Кирчева, ο Иван Глушков και ο Борис Спиров. Υπήρχε και ένας πιο στενός κύκλος συνομιλητών που συναντιόταν στη διπλωματική λέσχη: ο Г. Пирински (από την πλευρά του Лилов και του Луканов), ο Д. Луджев (από την πλευρά του Ж. Желев) και από την ΒΑΛΕ ο Β. Вълков. Ήταν η ίδια «Ομάδα επαφών» της στρογγυλής τραπέζης και της αποτυχημένης προσπάθειας σύστασης προγραμματικής κυβέρνησης τον Σεπτέμβρη του 1990.

25 Νοεμβρίου 1990: Ο Πρόεδρος Желев, συναντάτε με την Συντονιστική Επιτροπή της ΕΔΔ. Ο Стоян Ганев, και ο Ал. Йорданов που ήταν από τους εμπευστές της αποτυχημένης  πρότασης μομφής προς τη κυβέρνηση, τώρα προτείνουν την διάλυση της Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης, αφού πριν, οριστεί υπηρεσιακή κυβέρνηση για την διενέργεια των δημοτικών και εθνικών εκλογών μέσα στους επόμενους 2-3 μήνες. Το γεγονός ότι τα κουκιά μέσα στην Βουλή είναι μετρημένα και δεν μπορούν να περάσουν μια τέτοια πρόταση, χωρίς την σύμφωνη γνώμη του σοσιαλιστικού κόμματος, δεν αποτελεί πρόβλημα μιας και αυτή θα επιβληθεί από το λαό που θα βγει στους δρόμους. Ψυχραιμότεροι όπως ο П. Дертлиев, ο П. Симеонов, ο Г. Спасов, τόνισαν ότι μια τέτοια εξέλιξη είναι επικίνδυνη μιας και η πείνα και το κρύο μπορεί να οδηγήσει σε ανεξέλεγκτες καταστάσεις τον λαό. Ο  Желев τους ενημέρωσε ότι ο Лилов  και ο Кюранов τον διαβεβαίωσαν ότι το ΒΣΚ είναι έτοιμο να ξεκινήσει συζητήσεις για την συγκρότηση κυβέρνησης συνασπισμού σε «ισοδύναμη βάση». Ο Πρόεδρος είναι πεπεισμένος ότι ο Πρωθυπουργός θα παραιτηθεί μέχρι το τέλος της εβδομάδας και θα ανοίξει ο δρόμος για την συγκρότηση νέας κυβέρνησης στην βάση πολιτικής συμφωνίας ανάμεσα στο ΒΣΚ και τα κόμματα της σημερινής αντιπολίτευσης.  Σε μια τέτοια εξέλιξη συμφώνησαν οι: Зелената партия, Радикалдемократическата партия, независимото сдружение „Екогласност”. Δύο κόμματα – Българската социалдемократическа партия και БЗНС „Никола Петков”, αν και συμφωνούσαν με αυτή την φόρμουλα, δεν επιθυμούσαν δικά τους στελέχη να μετέχουν στην νέα κυβέρνηση, ενώ άλλα δύο κόμματα – Обединения демократичен център και  Демократическата партия, αν και συμφωνούσαν να μην διαλυθεί η παρούσα Βουλή, προτιμούσαν η νέα κυβέρνηση να είναι υπηρεσιακή με βασικό της αντικείμενο την προετοιμασία των εκλογών.

-Στη λεωφόρο Витоша παρελαύνουν οπαδοί του ΒΣΚ. Τα συνθήματα που κυριαρχούν είναι το „ЛУКАНОВ“ και το „МИР – ДЕМОКРАЦИЯ – ЛУКАНОВ“. (Βλ. βίντεο https://www.youtube.com/watch?v=f4EVh2Qvwfs).

26 Νοεμβρίου 1990: Για την πλειοψηφία του κόσμου, κυρίως του αστικού πληθυσμού, εκείνος ο χειμώνας θα μείνει στις μνήμες του, ως ο «χειμώνας του Λουκάνοφ» (Луканова зима).  Με καθημερινές διακοπές ρεύματος, με άδεια τα ράφια των μαγαζιών και με ουρές ανθρώπων να περιμένουν με τα κουπόνια στο χέρι τις παραλαβές από τα κρατικά αποθεματικά και την ανθρωπιστική βοήθεια ξένων κρατών και διεθνών οργανισμών, κηρύσσεται  η πρώτη πανβουλγαρική απεργία στην νεότερη ιστορία της χώρας. Σχετικά με την μαζικότητα των κινητοποιήσεων οι απόψεις διίστανται με την κυβέρνηση να κάνει λόγο για 40 χιλάδες απεργούς και το συνδικάτο „Подкрепа“ να τους ανεβάζει στις 750 χιλιάδες.

27 Νοεμβρίου 1990: Σε κοινή συνεδρίαση της κοινοβουλευτικής ομάδας και της Συντονιστικής Επιτροπής της ΕΔΔ, αποφασίζεται ότι η ΕΔΔ θα απέχει από τις εργασίες της Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης, μέχρις ότου υπογραφεί το λεγόμενο «Πρωτόκολλο εργασίας», που θα ετοίμαζαν εκπρόσωποι των κοινοβουλευτικών κομμάτων και των συνδικάτων. Αυτό θα ήταν το πολιτικό κείμενο – συμφωνία, ανάμεσα στις δυνάμεις που θα συμμετέχουν στην κυβέρνηση, το οποίο θα περιγράφει τα βασικά νομοσχέδια που θα πρέπει να ψηφίσει η Βουλή για να ξεμπλοκάρει η διαδικασία της μετάβασης, να ορίσει το χρονοδιάγραμμα ψήφισης του νέου Συντάγματος και να ορίσει την χρονική περίοδο για την διεξαγωγή τον δημοτικών και εθνικών εκλογών μέσα στο 1991.

28 Νοεμβρίου 1990: Στο βραδυνό δελτίο ειδήσεων του Програма „Хоризонт“, του БНР ανακοινώνεται η απόφαση της «Συνομοσπονδίας Ανεξάρτητων Συνδικάτων στη Βουλγαρία» (КНСБ) να ξεκινήσουν απεργιακές κινητοποιήσεις από την επόμενη μέρα, με αίτημα την παραίτηση της κυβέρνησης Λουκάνοφ και την συγκρότηση λειτουργικής κυβέρνησης που θα φέρει σε πέρας τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις.

29 Νοεμβρίου 1990: Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας συγκαλεί το Πολιτικό Συμβούλιο Διαβούλευσης δηλαδή τις ηγεσίες όλων των κομμάτων του Κοινοβουλίου. Στην συνάντηση παρευρίσκονται και ο αντιπρόεδρος Семерджиев, ο πρωθυπουργός Луканов, ο διευθυντής Γραμματείας της Προεδρίας Трифонов και ο προϊστάμενος τύπου Стоянов. Τον λόγο πρώτος παίρνει ο πρόεδρος Желев, ο οποίος αφού περιέγραψε με τα πιο μελανά χρώματα την κρίσιμη κατάσταση στην οποία βρίσκεται το κράτος, τονίζει ότι η σοσιαλιστική κυβέρνηση έχει μετατραπεί σε «παράγοντα πολιτικής αποσταθεροποίησης της χώρας». Για τον λόγο αυτό, προτείνει ως μοναδική διέξοδο «την παραίτηση της,  σήμερα κιόλας, και την συγκρότηση κυβέρνησης εθνικής ομόνοιας ή εθνικής σωτηρίας».

Πηγή: Εφημερίδα „Дума“, http://www.faktite.bg/source/555

Οι συμμετέχοντες στη σύσκεψη, συμφωνούν σε γενικές γραμμές με τη πρόταση του Προέδρου. Ο Лилов, προτείνει την συγκρότηση «κυβέρνησης της ειρηνικής μετάβασης, με μία προσωπικότητα κύρους, εξωκομματική για πρωθυπουργό», στη βάση πολιτικής συμφωνίας με τα υπόλοιπα κόμματα. Ο Савов επαναλαμβάνει την γνωστή θέση του κόμματός του (Демократическата партия), ότι προτιμούν η νέα κυβέρνηση να είναι υπηρεσιακή με βασικό της αντικείμενο την προετοιμασία των εκλογών.  Ο Дертлиев (Българската социалдемократическа партия),  επίσης για άλλη μια φορά τόνισε ότι αν και συμφωνούσαν με την πρόταση του Προέδρου της Δημοκρατίας, δεν επιθυμούσαν δικά τους στελέχη να μετέχουν στην νέα κυβέρνηση. Ο Луджев παρουσιάζει το προσχέδιο συμφωνίας των πολιτικών δυνάμεων, το οποίο είχε ετοιμάσει η «Ομάδα επαφών», για μια προγραμματική κυβέρνηση συνασπισμού. Χωρίς να αναφέρονται ονόματα που θα μετέχουν στη νέα κυβέρνηση, προτείνεται ο πρόεδρος της να είναι εξωκομματική προσωπικότητα κύρους, με δύο αντιπροέδρους που θα εκπροσωπούν πολιτικά το ΒΣΚ και την ΕΔΔ και με ισοδύναμο αριθμό υπουργών από το ΒΣΚ και τα κόμματα της αντιπολίτευσης – ΕΔΔ και ΒΑΛΕ. Μάλιστα η ΕΔΔ απαιτεί να αναλάβει τα οικονομικά υπουργεία για να έχει τον έλεγχο στην εκτέλεση των οικονομικών μεταρρυθμίσεων που θα υπαγορεύσει το ΔΝΤ.  Τελευταίος τον λόγο παίρνει ο Луканов, ο οποίος αν και δεν συμφωνεί με την θέση του Ж. Желев, ότι η κυβέρνηση του ήταν παράγοντας αποσταθεροποίησης της χώρας, δηλώνει έτοιμος να παραιτηθεί για να ανοίξει ο δρόμος για την συγκρότηση συμμαχικής κυβέρνησης.

Πηγή: Εφημερίδα „Дума“, http://www.faktite.bg/source/182

Το ίδιο βράδυ ο Луканов με τηλεοπτική του δήλωση γνωστοποιεί την παραίτηση της κυβέρνησής του και το συνδικάτο „Подкрепа“, την άρση της γενικής απεργίας.

30 Νοεμβρίου 1990: Στις 10:50 ξεκινά η συνεδρίαση της Ολομέλειας της Βουλής, με πρώτο θέμα της ημερήσιας διάταξης, την παραίτηση της κυβέρνησης Луканов. Από τα πρακτικά της Βουλής παρουσιάζω τα βασικά αποσπάσματα της ομιλίας του πρωθυπουργού:

…………………………………………………………………………………………………………………………………………

Πηγή: https://www.parliament.bg/pub/StenD/2017100512300930111990_65.pdf

Τον λόγο παίρνει ο Πρόεδρος της Βουλής, ο οποίος καλεί το Σώμα να ψηφίσει την παρακάτω απόφαση με την οποία κάνει δεκτή τη παραίτηση της κυβέρνησης:

Πηγή: https://www.parliament.bg/pub/StenD/2017100512300930111990_65.pdf

Από τους 317 που μετείχαν στην ψηφοφορία, υπέρ ψήφισαν 258, κατά 43 και 16 δήλωσαν παρόν. Η παραίτηση  Луканов είναι γεγονός.

4 Δεκεμβρίου 1990: Η Συντακτική Εθνοσυνέλευση στην 66^η συνεδρίαση της Ολομέλειας της, εκδίδει απόφαση σύμφωνα με την οποία: α) το υπουργείο Εσωτερικών, εντός διαστήματος 7 ημερών, θα πρέπει να παρουσιάσει στην Επιτροπή Φακέλων της Βουλής, το σύνολο των στοιχείων για τους βουλευτές της τωρινής Βουλής, που εργάστηκαν ή συνεργάστηκαν ως πληροφοριοδότες για την VI Διεύθυνση της Κρατικής Ασφάλειας, β) στη συνέχεια δίνεται διορία άλλων 7 ημερών στην Επιτροπή Φακέλων, να καταθέσει στην Ολομέλεια της Βουλής τους κανόνες χειρισμού των παραληφθέντων στοιχείων.

    –  То ειδησεογραφικό πρακτορείο Reuters, αναφέρει δήλωση του προέδρου του συνδικάτου „Подкрепа“ К. Тренчев, σύμφωνα με την οποία,  ο П. Берон, καθώς και άλλα στελέχη της ΕΔΔ, ήταν συνεργάτες της Κρατικής Ασφάλειας.

–  Μετά από πρόταση του П. Симеонов, το Εθνικό Συντονιστικό Συμβούλιο της ΕΔΔ, ψηφίζει την παραίτηση του προέδρου της П. Берон, εν απουσία του. Το 1991 ο Петър Берон αποχωρεί και από την ΕΔΔ. (βλ. και «ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ 1989»).

6 Δεκεμβρίου 1990:  Οι απεργοί φοιτητές δηλώνουν ότι συνεχίζουν τις καταλήψεις, μέχρι να ικανοποιηθούν όλα τους τα αιτήματα ή να δοθούν εγγυήσεις ότι αυτό θα γίνει σε σύντομο χρονικό διάστημα. Για την συμφωνία που ετοιμάζεται ανάμεσα στις πολιτικές δυνάμεις, δηλώνουν ότι γίνεται μέσα σε αδιαφανείς συνθήκες,  πίσω από τις πλάτες της κοινωνίας.

  – Συνεχίζονται οι συνομιλίες ανάμεσα στο ΒΣΚ (υπεύθυνος – Ал. Лилов) και στην ΕΔΔ (υπεύθυνος – П. Дертлиев) για την εξεύρεση κοινά αποδεκτού υποψήφιου για τον πρωθυπουργικό θώκο και την σύνθεση του Υπουργικού Συμβουλίου.

7 Δεκεμβρίου 1990: Σε νέα σύσκεψη του Πολιτικού Συμβουλίου Διαβούλευσης, μετά την άρνηση διαδοχικά των καθηγητών Οικονομίας Любен Беров και Тодор Вълчев, αλλά και  του Αντιπροέδρου της Βουλής – Г. Ганев, να αναλάβουν τον πρωθυπουργικό θώκο, ο πρόεδρος Желев, μετά από πρόταση του Д. Луджев, προτείνει τον δικαστή Димитър Попов. Στις εκλογές του Ιουνίου ο Попов είχε διατελέσει γραμματέας της Κεντρικής Εφορευτικής Επιτροπής.

–  Στην 69^η συνεδρίαση της Ολομέλειας της Βουλής,   εγκρίνεται η πρόταση του Προέδρου της Δημοκρατίας και καλείται ο υποψήφιος πρωθυπουργός εντός 7 ημερών, να παρουσιάσει την πρότασή του για την σύνθεση του Υπουργικού Συμβουλίου.

8 – 9 Δεκεμβρίου 1990:  Στο Πλόβντιφ στο „Дом на профсъюзите“ συνέρχεται η δεύτερη εθνική συνδιάσκεψη της ΕΔΔ. Κύριο θέμα, η στάση του συνασπισμού των κομμάτων και οργανώσεων της ΕΔΔ σχετικά με την συμμετοχή του στην νέα κυβέρνηση.  Στην διάρκεια των εργασιών της συνδιάσκεψης διαμορφώθηκαν δύο στρατόπεδα: από την μία πλευρά των λεγόμενων «παλαιών» Петър Дертлиев και Милан Дренчев που έλεγχαν τα δύο μεγαλύτερα παλαιά κόμματα της ΕΔΔ – Българската социалдемократическа партия και  БЗНС „Никола Петков” αντίστοιχα και των «νέων» με κύριους εκφραστές τους: Д. Луджев, П. Симеонов, Ал. Йорданов, М. Неделчев, Ал. Каракачанов, Стоян Ганев, και άλλους από τους νέους πολιτικούς σχηματισμούς όπως Федерацията на клубовете за гласност и демокрация, „Екогласност”, Зелената партия, Обединения демократичен център, αλλά και δύο επανιδρυμένων παλαιών κομμάτων (Радикалдемократическата партия και Демократическата партия).

 Η θέση του σοσιαλδημοκράτη Дертлиев είναι ότι υπό αυτές τις συνθήκες, αναγκαίο κακό είναι η συγκυβέρνηση με τους πρώην κομμουνιστές, αλλά σε καμία περίπτωση η ΕΔΔ να μην αναλάβει τα οικονομικά υπουργεία και εφαρμόσει την λεγόμενη θεραπεία «Σοκ», γιατί μια τέτοια επιλογή θα είναι καταστροφική για την χώρα και για το εκλογικό αποτέλεσμα της ΕΔΔ στις επερχόμενες εκλογές του 1991. Τόσο ο Дертлиев, όσο και ο Милан Дренчев, πηγαίνουν ένα βήμα παρακάτω – δεν επιθυμούν δικά τους στελέχη να μετέχουν στην νέα κυβέρνηση. Ο Дертлиев πιστεύει ότι η Βουλγαρία  δεν πρέπει να ακολουθήσει  νεοφιλελεύθερες συνταγές, αλλά να επιχειρήσει μία σταδιακή μετάβαση στην οικονομία της αγοράς ακολουθώντας το μοντέλο «Равен старт». Αν και οι προτάσεις του για την μετάβαση έμοιαζαν με εκείνες του Βουλγάρικου Σοσιαλιστικού Κόμματος, το προσωπικό του δράμα (από τον φάκελό του διαβάζουμε: „За активна опозиционерска дейност през 1946 година е въдворен в ТВО. През 1948 г. за  контрареволюционна дейност е осъден на 10 години лишаване на свобода…“, βλ. http://www.omda.bg/public/bulg/news/personal/dertliev.htm), είχε τσιμεντώσει τις αντικομμουνιστικές του πεποιθήσεις.

Η θέση των «νέων» και μάλιστα του οικονομικού τους επιτελείου με κύριο εκπρόσωπο τον σύμβουλο του Προέδρου της Δημοκρατίας Д. Луджев και σε δεύτερο ρόλο των Иван Пушкаров (άν και στέλεχος του БСДП) και Иван Костов (Зелена партия)  ήταν η είσοδος της ΕΔΔ στην κυβέρνηση συνασπισμού με το ΒΣΚ και την ΒΑΛΕ και η ανάληψη των οικονομικών υπουργείων με σκοπό να εφαρμοστεί από τους ίδιους το οικονομικό πρόγραμμα στο οποίο είχαν καταλήξει στην «Ομάδα επαφών» με το οικονομικό επιτελείο του ΒΣΚ. Καταρχάς υπήρχε έτοιμο ήδη από τον Μάρτιο το ντοκουμέντο «Βασικές αρχές και περιεχόμενο της οικονομικής μεταρρύθμισης», συμφωνημένο σε επίπεδο οικονομικών εμπειρογνωμόνων, στα πλαίσια των διεργασιών της στρογγυλής τραπέζης, το οποίο τελικά δεν έφτασε ποτέ στην ολομέλεια προς έγκριση [βλ. ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ 1990 (πρώτο τρίμηνο) – 15 Μαρτίου]. Έπειτα υπήρχε το «Σχεδίο Rahn – Utt» στην επεξεργασία του οποίου μετείχαν και  οικονομολόγοι της ΕΔΔ (Румен Аврамов, Венци Антонов, Венцеслав Димитров, Огнян Пишев, Иван Пушкаров, Иван Костов). Τον Σεπτέμβριο όταν η Συντακτική Εθνοσυνέλευση, μετά από πρόταση του Προέδρου της Δημοκρατίας, εκλέγει την  «Ομάδα επαφών» με σκοπό να επεξεργαστεί το πρόγραμμα του κυβερνητικού συνασπισμού, αυτή είχε βασιστεί στο «Σχεδίο Rahn – Utt».

Άν και όπως είδαμε στις 5 Νοεμβρίου σε ανακοίνωση που εξέδωσε η Συνομοσπονδία εργασίας „Подкрепа“, σχετικά με την ανάγκη  σύστασης νέας κυβέρνησης, δήλωνε ότι μία συνεργασία της ΕΔΔ με το ΒΣΚ είναι ανήθικη και μία τέτοια κυβέρνηση θα είναι τόσο ανίσχυρη, όσο και εκείνη του Луканов, στην εθνική συνδιάσκεψη στηρίζει τη θέση των «νέων», δηλαδή την νεοφιλελεύθερη «шокова терапия» αντί για το σοσιαλδημοκρατικό «равен старт». Το δόγμα TINA, ο μονόδρομος του νεοφιλελευθερισμού, δυστυχώς, σε όλο του το μεγαλείο. Η πλάστιγγα στην συνδιάσκεψη έγειρε οριστικά προς το μέρος των «νέων». Αυτό θα φανεί και στην εκλογή του νέου προέδρου της Συντονιστικής επιτροπής της ΕΔΔ.

10 Δεκεμβρίου 1990: Σε συνέντευξη τύπου της ΕΔΔ ανακοινώνεται ότι οι: Ал. Йорданов, П. Дертлиев, П. Симеонов, Стефан Гайтанджиев, Стоян Ганев και Филип Димитров, είναι υποψήφιοι για την θέση του προέδρου του Συντονιστικού Συμβουλίου της ΕΔΔ. Έγινε πρόταση και στον Стефан Савов, αλλά ο ίδιος αρνήθηκε. Στην ίδια συνέντευξη ο П. Берон κατηγορηματικά αρνείται  ότι ήταν υπάλληλος της Κρατικής Ασφάλειας.

11 Δεκεμβρίου 1990: Ο П. Дертлиев αποσύρει την υποψηφιότητα του, με το σκεπτικό ότι ο νέος πρόεδρος του Συντονιστικού Συμβουλίου, θα πρέπει να χαίρει της πλήρους εμπιστοσύνης όλων των μελών της ΕΔΔ, πράγμα που δεν ισχύει για το πρόσωπό του. Το κόμμα του, αλλά και το  БЗНС „Никола Петков” και η „Съюз на репресираните“ δίνουν την ψήφο τους στον Филип Димитров, ο οποίος  εκλέγεται, στο τρίτο γύρο, πρόεδρος του Συντονιστικού Συμβουλίου της ΕΔΔ.

    –  Η εθνική συντονιστική επιτροπή των απεργών φοιτητών αποφασίζει την άρση της απεργίας.

14 Δεκεμβρίου 1990:  Στην 72^η συνεδρίαση της Ολομέλειας της Βουλής εγκρίνεται η πρόταση – επιστολή του Желев, να παραταθεί η διορία που έχει ο Попов, να παρουσιάσει στο Σώμα την πρόταση του για την σύνθεση του Υπουργικού συμβουλίου, αλλά όχι μέχρι την 21^η Δεκεμβρίου, όπως προτείνει ο Πρόεδρος, αλλά μέχρι την 19^η Δεκεμβρίου.

– Συνεδρίαση της Συγκλήτου του СУ, στην οποία αποφασίζεται η επανέναρξη των μαθημάτων.

– Από την Ελλάδα φτάνουν τα πρώτα φορτηγά με 100 τόνους τροφίμων. Ξεκινά η ανθρωπιστική βοήθεια.

19 – 20 Δεκεμβρίου 1990:  Στην 73^η συνεδρίαση της Ολομέλειας της Βουλής, το τρίτο θέμα της ημερήσιας διάταξης είναι η εκλογή της νέας κυβέρνησης. Η συζήτηση ξεκινά στις 23:59, οπότε και το Προεδρείο της Βουλής  «σταματά το χρόνο» μέχρι να παρουσιάσει ο Попов την πρόταση για την κυβέρνηση του, τηρώντας το τυπικό της διαδικασίας, στη βάση της απόφασης που είχε λάβει το Σώμα την 14^η Δεκεμβρίου. Η σύνθεση της προτεινόμενης κυβέρνησης είναι η εξής:

Στις 3:15 ξεκινά η μυστική ψηφοφορία για την εκλογή της νέας κυβέρνησης. Παίρνουν μέρος 326 βουλευτές. Ο Попов  για τη θέση του πρωθυπουργού λαμβάνει 259 ψήφους υπέρ και 67 κατά. Από τους 18 υποψήφιους υπουργούς που πρότεινε, οι 14 λαμβάνουν  περισσότερες θετικές ψήφους από εκείνον. Ο  Иван Костов συγκεντρώνει την μικρότερη αποδοχή. Υπέρ του ψηφίζουν 164 και κατά του 162. Τυχαίο; Δεν νομίζω! Παρακάτω παραθέτω από τα πρακτικά της Βουλής τα αποτελέσματα της ψηφοφορίας:

(Πηγή: https://www.parliament.bg/pub/StenD/2017120810303819121990_73.pdf)

Το ξημέρωμα της 20^ης Δεκεμβρίου 1990, βρήκε την Βουλγαρία με νέα κυβέρνηση. Θα ονομαστεί  „програмно”, ή „правителство на националното съгласие”, ή „коалиционно”, ή „правителство на надеждата” ή „правителство на мирния преход“. Διαλέξτε και πάρτε! Ένα είναι σίγουρο ότι θα έπρεπε να εφαρμόσει, υπό τις οδηγίες του ΔΝΤ, τα πρώτα σκληρά μέτρα της μετάβασης από την κεντρικά ελεγχόμενη οικονομία, στην οικονομία της αγοράς και πιο συγκεκριμένα, τη δημιουργία των αγορών, μέσω της απελευθέρωσης των τιμών των τελικών αγαθών και των συντελεστών παραγωγής, όπως πρότεινε το «πλάνο Rahn – Utt». Πέρα από την έναρξη των μεταρρυθμίσεων, η οικουμενική κυβέρνηση του Попов,  θα έπρεπε να προετοιμάσει και τις δημοτικές και εθνικές εκλογές.

22 Δεκεμβρίου 1990:  Στην 76^η συνεδρίαση της Ολομέλειας της Βουλής (τελευταία για το 1990), το Σώμα εγκρίνει με 210 ψήφους υπέρ καμία κατά και μία παρόν, απόφαση με την οποία η Δημοκρατία της Βουλγαρίας, εκφράζει την επιθυμία της να ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα.

27 Δεκεμβρίου 1990:  Στο κτίριο της κυβέρνησης ξεκινούν τριμερής διαβουλεύσεις (κυβέρνηση – συνδικάτα – εγοδοτικές οργανώσεις) με σκοπό την επίτευξη μιας συμφωνίας ανάμεσα στους κοινωνικούς εταίρους που θα εξασφάλιζε τη διατήρηση της κοινωνικής ειρήνης. Ουσιαστικά πρόκειται για μία από τις προϋποθέσεις που έθετε το ΔΝΤ για την χορήγηση οικονομικής βοήθειας. Η φίμωση των συνδικάτων ήταν αναγκαία για να εφαρμοστεί η θεραπεία «Σοκ».

Βιβλιογραφία

Ананиева, Н., 1997. „Андрей Луканов в парламента“. Книга 1: Министър-председателят. Хроника 1990 г. София, Изд. „Христо Ботев“.

Биков, Ρ.,  Мицев, Μ., Начев, Н., 1992. „Икономическата криза в България: Причини и последици“. София. ИК „Военно издателство”.

Желев, Ж., 2011. „Въпреки всичко. Моята политическа биография“ второ допълнено и разширено издание. София, Изд. „Колибри“.

Лаверн, Достена,2010. „Експертите на прехода“, изд. „Изток-Запад”.

Лаков Красимир ПРЕХОДЪТ, който не стана така, както бе замислен. Институт за пазарна икономика. Στο: https://www.thetransitionthatneverhappened.info/var/TheTransitionThatNeverHappened-Book-Bulgarian-English.pdf

Лилов Г., 2013. ПОЛИТИЦИ. ПАРИТЕ! МРЪСНИТЕ ИМ ТАЙНИ! София,  Изд. „Кайлас“.

Луканов, А., 1992. Хроника на 150 дни от 1990 г. Вестник “Дума” от 10.01.1992

Симеонов П., 2005. „Голямата промяна 1989-1990“. София, Изд. „Български писател“.

Станчев Красен, Ангелов Георги, Богданов Лъчезар, Димитров Мартин, Христова Асенка, Сланчев Владислав, Стоев Георги, Чобанов Димитър, 2004. АНАТОМИЯ НА ПРЕХОДА (Стопанската политика в България от 1989 до 2004 г. през погледа на Института за пазарна икономика). Поредица ВОЙНИ И ВЛАСТ. София: Изд. Сиела.

Христов, М., 2003. „Социализъм и преход към пазарно стопанство в България“ София: ДЦ „Авангард“.

Чалъков И., Бунджулов А., Христов И., Деянова Л., Николова Н., Деянов Д., Митев Т., Славенков Б., Симеонов Огн., Чипев Пл., Стойнев В., Фелиси Ст., 2008. „Мрежите на прехода: Какво всъщност се случи в България след 1989 г.“ София Изд. „Изток – Запад“

Ран Ричард & Ът Роналд, (Ръководство и редактиране) 1990. ДОКЛАД върху проекта за икономически растеж и преход към пазарна икономика в България.  Подготвен от Фондацията на Националната Камара на САЩ за Народна Република България. Στο: http://www.omda.bg/public/bulg/Ran/ran_new/in.html

Гончарова Галина, 2014. Интервю с Александър Кьосев. Списание “Пирон”, брой 8. АКАДЕМИЧНИЯТ (UNDER)GROUND 1981 – 1989. Στο: http://piron.culturecenter-su.org/wp-content/uploads/2014/10/Aleksander_Kiossev_interview_ED%D0%B5dAKfinal.pdf

Гончарова Галина, 2014. Интервю с проф. Николай Василев. Списание “Пирон”, брой 8. АКАДЕМИЧНИЯТ (UNDER)GROUND 1981 – 1989 Στο: http://piron.culturecenter-su.org/wp-content/uploads/2014/10/interview_Nikolay_Vasilev_1.pdf

Гончарова Галина, 2014. Интервю с Деян Деянов. Списание “Пирон”, брой 8. АКАДЕМИЧНИЯТ (UNDER)GROUND 1981 – 1989 Στο: http://piron.culturecenter-su.org/wp-content/uploads/2014/10/Interview_DeyanDeyanovDraft3.pdf

Гончарова Галина, 2014. Интервю с проф. Кольо Коев. Списание “Пирон”, брой 8. АКАДЕМИЧНИЯТ (UNDER)GROUND 1981 – 1989. Στο: http://piron.culturecenter-su.org/wp-content/uploads/2014/10/Kolyo_Koev_interview.pdf

Михайлова Владия, 2014.  Интервю с Деян Деянов брой 8. АКАДЕМИЧНИЯТ (UNDER)GROUND 1981 – 1989. Στο: http://piron.culturecenter-su.org/wp-content/uploads/2014/10/Interview_DeyanDeyanovDraft3.pdf

Михайлова Владия, 2014.  Интервю с Миглена Николчина. Списание “Пирон”, брой 8. АКАДЕМИЧНИЯТ (UNDER)GROUND 1981 – 1989. Στο: http://piron.culturecenter-su.org/wp-content/uploads/2014/10/miglena_nikolchina_mn_final.pdf

Αυτή η εργασία χορηγείται με άδεια Creative Commons Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 4.0 Διεθνές .