Ο Θεοφάνης ο Ομολογητής, στη «Χρονογραφία» του και ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Νικηφόρος Α΄, στο «Ιστορία σύντομος από της Μαυρικίου Βασιλείας», μας πληροφορούν ότι μετά τον θάνατο του Κουμπράτ¹, οι πέντε γιοι  του, πιεζόμενοι από τους Χαζάρους ακολούθησαν διαφορετικούς δρόμους.

    Να τι αναφέρει ο Θεοφάνης: «…μετ‘ ὀλίγον δὲ χρόνον τῆς ἐκείνου τελευτῆς εἰς διαίρεσιν ἐληλυθότες οἱ αὐτοῦ πέντε υἱοὶ διέστησαν ἀπ‘ ἀλλήλων μετὰ τοῦ ἐν ὑπεξουσιότητι ἑκάστου αὐτῶν ὑποκειμένου λαοῦ. καὶ ὁ μὲν πρῶτος υἱὸς ὁ λεγόμενος Βατβαιᾶν τὴν ἐντολὴν τοῦ οἰκείου φυλάξας πατρὸς διέμεινεν ἐν τῇ προγονικῇ αὐτοῦ γῇ μέχρι τῆς δεῦρο. ὁ δὲ δεύτερος τούτου ἀδελφός, ὁ λεγόμενος Κότραγος, τὸν Τάναϊν διαβὰς ποταμὸν ἀπέναντι τοῦ πρώτου ᾤκησεν ἀδελφοῦ. ὁ δὲ τέταρτος καὶ ὁ πέμπτος τὸν Ἴστρον ἤτοι ∆ανοῦβιν λεγόμενον περαιωθέντες ποταμόν, ὁ μὲν εἰς Πανονίαν τῆς Ἀβαρίας ὑποταγεὶς τῷ Χαγάνῳ τῶν Ἀβάρων ἔμεινεν ἐκεῖ μετὰ τῆς δυνάμεως αὐτοῦ, ὁ δὲ τὴν πρὸς τῇ Ῥαβέννῃ Πεντάπολιν καταλαβὼν ὑπὸ τὴν βασιλείαν τῶν Χριστιανῶν γέγονεν. ἔπειτα τούτων ὁ τρίτος, Ἀσπαροὺχ λεγόμενος, τὸν ∆άναπριν καὶ ∆άναστριν περάσας καὶ τὸν Ὄγλον καταλαβὼν βορειοτέρους τοῦ ∆ανουβίου ποταμοὺς μεταξὺ τούτου κἀκείνων ᾤκησεν, ἀσφαλῆ καὶ δυσμάχητον εἶναι τὸν τόπον στοχασάμενος ἐξ ἑκάστου μέρους· τελματώδης γὰρ ἔμπροσθεν, καὶ ἄλλοθεν τοῖς ποταμοῖς στεφανούμενος, πολλὴν τῷ ἔθνει τεταπεινωμένῳ διὰ τὸν μερισμὸν τὴν ἐκ τῶν πολεμίων παρεῖχεν ἄνεσιν.»²

   Από την άλλη ο  Νικηφόρος Α’ αναφέρει: «Οὗτοι μικρὰ τῆς πατρικῆς φροντίσαντες παραινέσεως ὀλίγου παρῳχηκότος χρόνου διέστησαν ἀλλήλων, ἕκαστος αὐτῶν τοῦ λαοῦ ἴδιον μέρος ἀποτεμνόμενος.Ὧν ὁ μὲν πρῶτος Βαϊανὸς υἱὸς λεγόμενος κατὰ τὰ ἐνταλθέντα αὐτῷ παρὰ τοῦ πατρὸς ἐν τῇ προγονικῇ γῇ διέμεινε μέχρι τοῦ δεῦρο, ὁ δὲ δεύτερος λεγόμενος Κότραγος τὸν Τάναϊν περαιωθεὶς ποταμὸν ᾤκησε τούτων ἀντικρύ, ὁ δὲ τέταρτος τὸν Ἴστρον ποταμὸν διαβὰς ἐν Παννωνίᾳ τῇ νῦν ὑπὸ Ἀβάροις κειμένῃ αὐλίζεται ὑπόσπονδος τῷ ἐγχωρίῳ ἔθνει γενόμενος, ὁ δὲ πέμπτος κατὰ τὴν Ῥαβεννησίαν πεντάπολιν ἱδρυσάμενος ὑπόφορος Ῥωμαίοις ἐγένετο. Τούτων ὁ λοιπὸς τρίτος ἀδελφὸς ὄνομα Ἀσπαροὺχ τὸν Δάναπριν καὶ τὸν Δάναστριν ποταμὸν περαιωθεὶς περὶ τὸν Ἴστρον οἰκίζεται, τόπον πρὸς οἴκησιν ἐπιτήδειον, Ὄγλον τῇ σφῶν καλούμενον φωνῇ, καταλαβόμενος, δυσχερῆ τε καὶ ἀνάλωτον πολεμίοις ὑπάρχοντα· ἀσφαλής τέ ἐστι τὰ μὲν ἔμπροσθεν τῇ τε δυσχωρίᾳ καὶ τῷ τελματώδης εἶναι τυγχάνων· τὰ δ‘ οὖν ὄπισθεν κρημνοῖς ἀβάτοις τετειχισμένα.»³

   Πέρα από την ομοιότητα των κειμένων που όπως ήδη έχομε πεί (βλ. πρώτο μέρος) παραπέμπει σε μία κοινή πρότερη πηγή⁴, παρατηρούμε ότι οι δύο χρονογράφοι αναφέρουν ονομαστικά μόνο τους τρεις από τους πέντε γιούς του Κουμπράτ.

                                                                                                                               Χάρτης 1

    Ο πρώτος γιος ονομάζονταν κατά τον Θεοφάνη, Βατβαιᾶν, ενώ κατά τον Νικηφόρο Α’, Βαϊανός (Бат-Баян ή Баян). Οι περισσότεροι ιστορικοί (Ζλατάρσκι, Μουταφτσίεφ, Γκιουζέλεφ, κ.ά) ταυτίζουν τον Βατβαιᾶν  του Θεοφάνη, ή τον Βαϊανό του Νικηφόρου Α’, με τον πέμπτο ηγεμόνα του «Καταλόγου ονομάτων των Βουλγάρων Χάνων» (Именник на българските ханове), τον Μπεζμέρ (Безмер), αλλά υπάρχουν και λίγοι, όπως ο Μπούρμοφ και ο Αρταμόνοφ, που θεωρούν, ότι πρόκειτε για διαφορετικά πρόσωπα⁵. Οι βυζαντινοί χρονογράφοι αναφέρουν ότι ο Βατβαιᾶν ή Βαϊανός που ανέλαβε, μετά τον Κουμπράτ, ηγεμόνευσε τρία έτη, μέχρι που τελικά η παλαιά μεγάλη Βουλγαρία κατέρευσε.’Οσοι είχαν μείνει στα πάτρια εδάφη,  άρχισαν να πληρώνουν φόρο υποτελείας στους Χαζάρους. Στις αραβικές πηγές, οι υποτελείς στους Χαζάρους Βούλγαροι που παρέμειναν στις περιοχές της διαλυμένης πλέον παλαιάς μεγάλης Βουλγαρίας,  ονομάζονταν «εσωτερικοί Βούλγαροι», ενώ στις ρωσικές πηγές – «μαύροι Βούλγαροι».

   Σύμφωνα με τις γραπτές μαρτυρίες των δύο βυζαντινών χρονικογράφων, οι φυλές των Βουλγάρων  χωρισμένες σε τέσσερις βασικές ορδές υπό την ηγεσία των υπόλοιπων τεσσάρων γιών του Κουμπράτ, κινήθηκαν προς διαφορετικές κατευθύνσεις:

   Ο Κότραγος (Котраг)  κινήθηκε προς τα ΒΑ, μέχρι που έφθασε στα νότια Ουράλια. Εκεί οι Προβούλγαροι αναμίχθηκαν με ντόπιους πληθυσμούς και στα τέλη του 9^ου  αιώνα δημιούργησαν τη Βουλγαρία του Βόλγα (Волжка България), ένα κράτος που δέσποσε στο Μέσο Βόλγα ως το 1236 μ.Χ.. Απόγονοί τους είναι σήμερα ένα τμήμα των Τατάρων.

   Ο Χαν Ασπαρούχ (Аспарух) ή σύμφωνα με τον «Καταλόγο ονομάτων» – ο Ισπερίχ (Исперих), ο τρίτος γιος του Κουμπράτ, πέρασε το Δούναβη, κατέλαβε τη ΒΑ Βαλκανική και ίδρυσε το «Πρώτο Βουλγάρικο Κράτος», το 680-1 μ.Χ (Първа българска държава). Στους επόμενους αιώνες, σε αυτά τα εδάφη οι Βούλγαροι του Ασπαρούχ και Σλαβικά φύλα θα δημιουργούσαν υπό την επιρροή του Βυζαντίου έναν κοινό πολιτισμό.

   Η μη ονομαστική αναφορά στον τέταρτο και στον πέμπτο γιο, από τους δύο βυζαντινούς χρονογράφους, έκανε πολλούς ερευνητές (Ι. Μαρκβάρτ, Μ. Ντρίνοφ, Κ. Ίρετσεκ. Σ. Ράνσιμαν, Αλ. Μπούρμοφ, Β. Γκιουζέλεφ κ.ά),  να υποθέσουν ότι τελικά τα αδέλφια ήταν τρία. Ο «πατριάρχης» της βουλγάρικης ιστοριογραφίας, με έμεσο τρόπο, συνδιάζοντας τις πληροφορίες του τόπου προορισμού του πέμπτου αδερφού που δεν κατανομάζεται από τους δύο βυζαντινούς χρονογράφους, με τις πληροφορίες που ανακαλύπτει στο κείμενο «Historia hangobardorum» του Λογγοβάρδου χρονογράφου Παύλου του Διάκονου (Paulus Diaconus, 720 –799) καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ο πέμπτος γιος του Κουμπράτ είναι ο Βούλγαρος Χαν Αλτσέκο (Алцеко ή Алциок) που σύμφωνα με τον Παύλο τον Διάκο, κατεύθασε με τον λαό του, περίπου το 668 μ.Χ, στην Ιταλία και κατόπιν άδειας που έλαβε από τον Λομβάρδο βασιλιά, εγκαταστάθηκε κοντά στο Μπενεβέντο⁶. Σχετικά με τον τέταρτο γιο, πάλι ο Ζλατάρσκι δίνει μια ικανοποιητική κατά πολλούς (Β. Μπέσεβλίεφ, Ι. Μποζίλοφ, Π. Πετρόφ, Β. Βασίλεφ) λύση με το να τον ταυτίσει με τον Χαν Κουμπέρ (Кубер) – κεντρικό πρόσωπο της δεύτερης συλλογής (αγνώστου συγγραφέα) κειμένων με τίτλο: «Θαύματα του Αγίου Δημητρίου»⁷ και πιο συγκεκριμένα στο «Θαύμα πέμπτον : Περί του μελετηθέντος κρυπτώς εμφυλίου πολέμου κατά της πόλεως παρά του Μαύρου και Κούβερ των Βουλγάρων». Ο Κουμπέρ μετά από περιπλανήσεις κατέληξε στην Πελαγονία (οι σημερινές περιοχές της Φλώρινας, του Περλεπέ και της Μπίτολα), ενώ οι απόγονοί του ενσωματώθηκαν στο Πρώτο Βουλγάρικο Κράτος τον 9^ο αιώνα.

Σημειώσεις

1. Περίπου το 665 μ.Χ. Βλ. https://petinakis.wordpress.com/2016/10/17/
2. Βλ. ГИБИ, том III, 1960, σ. 262
3. Βλ. ГИБИ, том III, 1960, σ. 295
4. Βλ. https://petinakis.wordpress.com/2016/09/18/
5. Βλ. https://petinakis.wordpress.com/2016/10/17/
6. Βλ. Златарски, В., 2007, σσ. 170 – 171
7. Τα «Θαύματα του Αγίου Δημητρίου» είναι κείμενα που αφηγούνται θαυματουργικές εμφανίσεις και επεμβάσεις του Αγίου Δημητρίου προς ωφέλεια της Θεσσαλονίκης και των Θεσσαλονικέων. Οι διηγήσεις των «Θαυμάτων» εκτός του ενδιαφέροντος που παρουσιάζουν για τη λατρεία του Αγίου Δημητρίου περιέχουν πληροφορίες για τις επιδρομές των Αράβων και Σλάβων στα τέλη του 6ου και τις αρχές του 7ου αι., τις πολιορκίες της Θεσσαλονίκης και για τις εγκαταστάσεις αργότερα των Σλάβων κατά τον 7ο αι., κατά το πέρασμα από την Αρχαιότητα στο Μεσαίωνα. Περιέχουν επίσης αρχαιολογικές και τοπογραφικές πληροφορίες για τη Θεσσαλονίκη και την περιοχή της, δηλ. για τη γεωγραφική θέση της πόλης, την ύπαιθρο χώρα που την περιβάλλει, την οχύρωσή της και την πολεοδομική της οργάνωση. Βλ. https://www.politeianet.gr/books/9789603252351–agra-agiou-dimitriou-thaumata-diglossi-ekdosi-58342

Βιβλιογραφία

Божилов, И. & Гюзелев, В., 1999г. История на България в три тома. Том І. История на Средновековна България VII-XIV век. София: ИК „Анубис”.

Василев, В., 2009г. Древните Българи. Факти, хипотези, измислици. София: Издателство „Изток Запад“.

Делев, П., Бакалов, Г., Ангелов, П., Георгиева, Цв., Митев, Пл., Илчев, И., Калинова, Е. & Баева, Ис., 2001г. История на България. От древността до наши дни. Учебник за 11. клас. София: Издателство „Планета-3”.

Дуйчев, И., Цанкова-Петкова, Г., Тъпкова-Заимова, В., Йончев, Л., Тивчев П. 1960г. ГРЪЦКИ ИЗВОРИ ЗА БЪЛГАРСКАТА ИСТОРИЯ, том III. София: Издание на Българската Академия на Науките.

Златарски, В., 2007г. История на българската държава през средните векове. Том I., История на Първото българско царство. Част I. Епоха на хуно-българското надмощие (679—852). Трето фототипно издание. София: Издателство „Захарий Стоянов“ и Университетско издателство „Св. Климент Охридски“.

Петров, П., 1981г. Образуване на българската държава. София: Издателство „Наука и изкуство“.

Αυτή η εργασία χορηγείται με άδεια Creative Commons Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 4.0 Διεθνές .