Θα πρέπει να ‘ταν την άνοιξη του 1985, όταν για πρώτη φορα είδα την ταινία «Χαν Ασπαρούχ». Ήταν η πρώτη «κινηματογραφική υπερπαραγωγή», για τα βουλγάρικα μεγέθη, η οποία είχε κάνει πρεμιέρα τον Οκτώβριο του 1981, στα πλαίσια του εορτασμού των 1300 χρόνων (681 – 1981), από την ίδρυση του Πρώτου Βουλγάρικου Κράτους. Σεναριογράφος της ταινίας ήταν η καθηγήτρια ιστορίας και μετέπειτα ακαδημαϊκός Βέρα Μουταφτσίεβα (Вера Петрова Мутафчиева, 1929 – 2009). Η ταινία αποτελεί ουσιαστικά μία τριλογία, το πρώτο μέρος της οποίας, εξιστορεί  την περίοδο της ηγεμονίας του χάνου Κουμπράτ, πατέρα του Ασπαρούχ. Ο Κουμπράτ πέθανε, σύμφωνα με την χρονολόγηση που προτείνουν οι Ο. Πρίτσακ και Μ. Μοσκόφ¹,  σε ηλικία περίπου 80 ετών, το 665. Η σορός  του, στα τελευταία πλάνα του πρώτου μέρους της ταινίας, καίγεται στο λιμάνι της Φαναγορείας παρουσία των γιών του, των αξιωματικών, του στρατού και όλου του λαού του. Στη βουλγάρικη ιστοριογραφία η καύση της σορού του Κουμπράτ αποτελούσε την επικρατέστερη εκδοχή της κήδευσής του, μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’80, όταν η υπόθεση του ενταφιασμού του, άρχισε να συζητείται σοβαρά από ορισμένους βούλγαρους αρχαιολόγους και ιστορικούς. Τι είχε μεσολαβήσει; Την απάντηση θα την βρείτε στο παρόν άρθρο.

   Όλα ξεκίνησαν όταν στις 29.05.1912, δεκατρία χιλιόμετρα νοτίως της πόλης Πολτάβα (βορειοανατολική Ουκρανία), έξω από το χωριό Μάλα Περεστσέπινα (στα Ουκρανικά: Мала Перещепина), στην αριστερή όχθη του ποταμού Βόρσκλα, δύο χωριατόπαιδα, ο Αλιόσσα Φ. Ντερκάτς και ο Κάρπ Ι. Μαντζάρ, καθώς βοσκούσαν τα κοπάδια τους παρατήρησαν μια λακκούβα σε ένα από τους πολλούς αμμόλοφους της περιοχής. Σκάβοντας ελάχιστα ανακαλύψαν ένα χρυσό σκεύος. Τις επόμενες δύο μέρες και μέχρι να καταφθάσουν οι αρχαιολόγοι από την Πολτάβα, οι χωρικοί είχαν ήδη ξεθάψει με άτακτο τρόπο και πάρει, πολλά χρυσά και ασημένια αντικείμενα, με σκοπό να τα πουλήσουν σε αρχαιοκάπηλους. Αργότερα πολλά από τα ευρήματα θα αγορασθούν ή θα κατασχεθούν και το 1926 θα συγκεντρωθούν μαζί με το σύνολο του θησαυρού στο μουσείο Ερμιτάζ της Αγίας Πετρούπολης, όπου και εκτίθενται έως σήμερα.

                                                                                                                                     Χάρτης 1                                                                                                                             

   Πρόκειται για ένα σύνολο 800 αντικειμένων ανάμεσα στα οποία 719 χρυσά (βάρους περίπου 25 κιλών) και 50 αργυρά (βάρους περίπου 50 κιλών). Ανάμεσα στα ευρύματα υπάρχουν αντικείμενα που ανήκουν σε περισσότερα από ένα άτομα, υπάρχουν επίσης γυναικεία στολίδια και κοσμήματα ανάμεσα τους και ένα σκουλαρίκι 11,35 γραμ. με κρεμαστό ζαφείρι, εφτά δακτυλίδια απ’ τα οποία τα τρία είναι δακτυλίδια-σφραγίδες, δύο ζώνες, μία χρυσή πόρπη ζώνης μήκους 17,8 εκατοστών και βάρους 453,32 γραμ. (η μεγαλύτερη που έχει ανακαλυφθεί από την περίοδο του πρώιμου Μεσαίωνα), δύο χρυσά περιβραχιόνια, χρυσά και αργυρά χρηστικά σκεύη, δύο σπαθιά, 69 βυζαντινά νομίσματα (σόλιδοι) και ούτω καθεξής². Σύμφωνα με τον Βούλγαρο αρχαιολόγο Ρ. Ράσεφ πρόκειτα για ευρήματα που μπορούν να ταξινομηθούν με βάση την προέλευσή τους σε τρεις πολιτιστικές ομάδες: τη Βυζαντινή, των Σασσανίδων Ιρανών και των λαών της στέπας³.

                                                                                                                                     Κολλάζ 1

    Ήδη από τον Μάρτιο του 1913, σε διεθνές συνέδριο ιστορικών στο Λονδίνο η ρώσικη αντιπροσωπεία δημοσιοποίησε την ανακάλυψη. Οι πρώτοι ερευνητές του θησαυρού ήταν οι: Ν. Μακαρένκο (Н.Е.Макаренко, 1912),  Μπ. Φαρμακόφσκι (Б.В.Фармаковский, 1913), Β. Μπενεσέβιτς (В.Н.Бенешевич, 1913), Α. Μπομπρίνσκι (А.А.Бобринский, 1914), Λ. Ματσούλεβιτς (Л.А.Мацулевич, 1927-29) και Ν. Μπάουερ (Н.Бауер, 1931).  Μόλις το 1963, η αρχαιολόγος Α. Σμιλένκο (А.Т.Смиленко), στα πλαίσια της διερεύνησης της πιθανότητας ο χώρος που βρέθηκε ο θυσαυρός να ήταν τάφος, ρωτά τον Καρπ Μαντζάρ για το εάν θυμάται να είχαν βρεί ανθρώπινα οστά. Μετά από μισό αιώνα για πρώτη φορά ο Μαντζάρ αναφέρει ότι μάλλον υπήρχαν θραύσματα κρανίου, μια επιγονατίδα, οστικές πλάκες από μεγαλόσωμο ζώο, καθώς και τέφρα. Γιατί ο Μαντζάρ δεν αναφέρει αυτή την πληροφορία το 1912, όταν είχε ανακριθεί αυτός και οι υπόλοιποι χωρικοί από τον αρχαιολόγο Ν.Μακαρένκο; Το πόρισμα της έρευνας της Σμιλένκο παρουσιάστηκε στο πρώτο διεθνές συνέδριο σλαβικής αρχαιολογίας το 1965 και σε αυτό, πέρα από την αναμνήσεις του Καρπ Μαντζάρ, η αρχαιολόγος δεν παρουσίασε αποδεικτικά στοιχεία που να οδηγούν στο συμπέρασμα οτι πρόκειται για τάφο. Θα ακολουθήσουν και άλλες έρευνες, όπως εκείνη των Ε. Μάχνο (Євгенія Володимирівна Махно) και Λ. Ρουτκόφσκαγια (Л.М.Рутковская) το 1966, αλλά καμία τους δεν έφερε στο φως κανένα καινούργιο στοιχείο⁴. Άρα εφόσον δεν μπορούμε να παρουσιάσουμε ανθρώπινα οστά, έστω ίχνη τέφρας, εάν είχε γίνει καύση του νεκρού, τότε όπως εύστοχα παρατηρούν ο γνωστός αρχαιολόγος Ρ. Ράσεφ ή οι ιστορικοί Ι. Μποζίλοφ  Ζ. Βοϊνίκοφ,  δεν μπορούμε να μιλάμε για τάφο.

   Ενώ για την χρονολόγηση των ευρημάτων οι ερευνητές είχαν καταλήξει ότι ήταν του 7^ου  αιώνα, δεν είχαν την ίδια άποψη σχετικά με την προέλευση του. Η αρχική άποψη του σοβιετικού ακαδημαϊκού Μπ. Α. Ριμπακόφ (Борис Александрович Рыбаков) να τον χρεώσει στους Σλάβους γρήγορα εγκαταλείφθηκε για να επικεντρωθούν οι έρευνες προς τους λαούς της στέπας. Οι Ούγγροι ερευνητές Ντ. Τσαλάν (1939) και Ντ. Λάσλο (1955) θεωρούν ότι τα ευρήματα πρέπει να ανήκαν  σε Αβάρους καθώς είχαν ανακαλύψει πολλά παρόμοια, αβαρικής προελεύσεως στην Ουγγαρία. Ο σοβιετικός αρχαιολόγος Α. Άμπροζ (Анатолий Константинович Αмброз) υποθέτει ότι πρόκειται για βωμό και μνημειακό συγκρότημα χαζαρικής προελεύσεως. Το ότι δεν βρέθηκαν οστά ή τέφρα αποτελεί λεπτομέρεια! Σύμφωνα με την σοβιετική βυζαντινολόγο  Α. Μπάνκ (Алиса Владимировна Банк, 1960), πρόκειται για βυζαντινά τρόπαια που βρέθηκαν σε βάρβαρο περιβάλλον. Οι Μπ. Μάρσακ  (Борис Ильич Маршак) και Ντ. Σκαλόν  (Дмитрий Скалон) σε μία συνοπτική εργασία τους το 1972, διαχωρίζουν τα ευρήματα σε εκείνα που είχαν προέλευση το Βυζάντιο από εκείνα που είχαν προέλευση την Αυτοκρατορία των Σασσανίδων.

   Το 1984 ο Γερμανός ιστορικός – αρχαιολόγος Ιωαχείμ Βέρνερ συνέδεσε τα ευρήματα και κυρίως δύο δακτυλίδια – σφραγίδες και βυζαντινά νομίσματα, με τον χάνο Κουμπράτ και αποφάνθει ότι πρόκειται για τον τάφο του⁵.

                                                                                                                                          Φώτο 1

    Όσον αφορά τα δακτυλίδια, ο Βέρνερ για να στηρίξει την θεωρία του στράφηκε προς τον Γερμανό γραφολόγο Β. Ζάιμπτ, ο οποίος διάβασε το όνομα: ΧΟΥΒΡΑΤΟΥ και ΧΟΥΒΡΑΤΟΥ ΠΤΚ (δηλ. ΠΑΤΡΙΚΙΟΥ), στα δύο από τα τρία χρυσά δακτυλίδια – σφραγίδες που βρέθηκαν⁶. Στο τρίτο δακτυλίδι η Β. Ζαλέσκαϊα (В. Н.Залеская), το 1989, διάβασε ΒΑΤΟΡΧΑΝΟΥ ΠΑΤΡΙΚΙΟΥ, δηλ. το όνομα και τον τίτλο του θείου του Κουμπράτ (απο την πλευρά της μητέρας του), του Οργανά που αναφέρει  ο Πατριάρχης Νικηφόρος Α΄. Ο Ρ. Ράσεφ, από την άλλη, είχε την άποψη ότι και το τρίτο δακτυλίδι έχει χαραγμένο το όνομα του  ΒΑΤ ΧΟΥΒΡΑΤΟΥ ΠΤΚ (δηλ. ΠΑΤΡΙΚΙΟΥ)⁷. Το ότι τα δακτυλίδια – σφραγίδες φέρουν το όνομα του Κουμπράτ, αυτό δεν αποδεικνύει ότι εκεί ήταν ο τάφος του.

                                                                                                                                          Φώτο 2

   Σχετικά με τα 69 βυζαντινά χρυσά νομίσματα (σόλιδοι), αυτά είχαν χρησιμοποιηθεί στην κατασκευή κολιέ – αλυσίδων. Για αυτό τον λόγο είχαν τρυπηθεί για να ενωθούν με χρυσό σύρμα, ενώ ορισμένα από αυτά, πάνω στη μορφή του αυτοκάτορα Ηράκλειου, είχαν συγκολλημένες θήκες-φωλιές στις οποίες μάλλον (δεν έχουν βρεθεί) ήταν τοποθετημένες πολύτιμες πέτρες. Την προσοχή του Βέρνερ τράβηξαν 18 εξ αυτών, που απεικονίζουν τον Κώνστα Β’. Ο Βέρνερ επικαλείται την εκτίμηση που είχε κάνει ο Β. Χαάν, σχετικά με τους 18 σόλιδους 20 καρατίων που φέρουν την μορφή του νεαρού (χωρίς μούσι) Κώνστα Β’, ότι θα πρέπει να ήταν κοπής 642 – 647. Αυτό για τον Βέρνερ είναι «terminus post quem» (ημερομηνία μετά της οποίας), δηλαδή μεταγενέστερη εξακριβωμένη χρονολογία που προηγήθηκε της δημιουργίας του τάφου²⁹. Στην αρχαιολογία όντος ένα νόμισμα τοποθετημένο μέσα στον τάφο, μας πληροφορεί για το γεγονός, ότι η ταφή δεν έγινε νωρίτερα από το έτος κυκλοφορίας του συγκεκριμένου νομίσματος. Ναι αλλά το ότι βρέθηκαν θαμμένα σε ένα αμμόλοφο νομίσματα κοπής 642 – 647, δεν αποδεικνύει ότι ο χώρος που βρέθηκαν ήταν τάφος και μάλιστα ο τάφος του Κουμπράτ. Για τον Βέρνερ, το γεγονός ότι έχομε βρεί αλυσίδα από νομίσματα κοπής όχι μεταγενέστερης του 647 «θα πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια, ότι η αλυσίδα είναι απίθανο να έχει φτιαχτεί μετά το 650 και  αυτό καθαρά δείχνει το χρόνο της κηδείας γύρω ή λίγο μετά το μέσο του 7^ου αιώνα, ειδικά εάν αυτή είχε φτιαχτεί για τον σκοπό της κηδείας»⁸. Σύμφωνα με την λογική, η εύρεση χρυσών νομισμάτων κοπής 642 – 647 αποκλείει το ενδεχόμενο κάποιος να θεωρήσει ότι ο θυσαυρός ήταν προγενέστερος αυτών των ετών και τίποτα περισσότερο. Δεν αποδεικνύουν οτι ο χώρος που βρέθηκαν ήταν τάφος και μάλιστα του Κουμπράτ.

   Στα πλαίσια του αφηγήματος του Βέρνερ, το 1989, διοργανώθηκε μια μικτή βούλγαρο-σοβιετική αποστολή υπό την καθοδήγηση του Ντ. Βιτάνοφ (Д.Витанов) με σκοπό να ελέγξει ξανά τον χώρο και τα ευρήματα. Ούτε αυτή η αποστολή βρήκε ίχνη οστών ή τέφρας, αλλά υποστήριξε ότι ήταν τάφος, γιατί πέρα από τα στοιχεία που έφερε στο φως ο Βέρνερ, ανάμεσα στα ευρήματα, υπάρχουν και 230 ολόκληρες και 51 κατακερματισμένες τετράγωνες πλάκες, από λεπτά φύλα χρυσού, τα οποία στηρίζονταν με σιδερένια καρφιά πάνω σε επενδυμένη με ύφασμα ξύλινη επιφάνεια. Ο Βιτάνοφ θα κάνει λόγο: «για πολυτελή χρυσή σαρκοφάγο της οποίας το μέγεθος υπερβαίνει κατά πολύ εκείνο του κανονικού φέρετρου»⁹. Και ενώ θα περίμενε κανείς να δοθεί μιά λογική εξήγηση για το μεγέθος της σαρκοφάγου, αυτό θεωρήθηκε λεπτομέρεια. Με μαθηματικό τρόπο έχει υπολογιστεί ότι εάν ήταν σαρκοφάγος θα πρέπει να είχε μήκος 2,90 μ. και πλάτος 72,5 εκατ.¹⁰ Εκτός και άν τελικά ήταν κάτι άλλο. Για την χρήση και μορφή της ξύλινης επιφάνειας από την οποία σώζονται  απομεινάρια βελανιδιάς, υπάρχουν και άλλες υποθέσεις, όπως ότι θα μπορούσε να είναι σκηνή, θόλος, κλίνη τάφου, σεντούκι κ.ά. Μάλλον ακούγεται για πιο λογικό να ήταν αρκετά σεντούκια τα οποία χρησιμοποιήθηκαν για την μεταφορά ή/και την αποθήκευση του θησαυρού.

   Εάν ήταν ταφικό εύρημα θα πρέπει να υπήρχαν αντίστοιχα ταφικά τελετουργικά ίχνη. Δεν φτάνουν οι καθυστερημένες και αναθεωρημένες, κατά μισό αιώνα αναμνήσεις, ενός αυτόπτη μάρτυρα περί οστών και τέφρας. Για την αποτέφρωση ανθρώπινης σορού η θερμοκρασία καύσης φτάνει τους 800-1000 °C, γεγονός που υποδηλώνει ότι πρέπει να  υπήρχε συγκεντρωμένη μεγάλη ποσότητα καύσιμης ύλης στην περιοχή του τάφου και τέτοια δεν βρέθηκε.

   Κατά γενική ομολογία τα ευρήματα στο Μάλα Περεστσέπινα αποτελούν τον μεγαλύτερο θυσαυρό του πρώιμου Μεσαίωνα που έχει μέχρι στιγμής ανακαλυφθεί. Εάν ήταν τάφος θα ήταν «η πολυτελέστερη κηδεία» του  πρώιμου Μεσαίωνα. Ποιος ο λόγος να θαφτούν μαζί με τον νεκρό κτερίσματα τέτοιας μεγάλης ποσότητας (μόνο τα ανακαλυφθέντα ανέρχονται σε 25 κιλά χρυσό και 50 κιλά άργυρο); Για ποιό λόγο οι γιοί του Κουμπράτ που βρίσκονται σε εμπόλεμη κατάσταση με τους  Χαζάρους θα θάψουν μαζί με τον πατέρα τους τέτοιο μεγάλο μέρος της περιουσίας τους;

    Επίσης μια τέτοια «πολυτελή κηδεία», λογικά, θα έπρεπε να είχε τελεσθεί σε ένα, αντάξιο της αξίας του εκλιπόντος, χώρου και όχι σε απόμερο μέρος. Εδώ η φαντασία της Β. Μουταφτσίεβα, στο φιλμ «Χαν Ασπαρούχ», τουλάχιστον δίνει μια αληθοφανής εξήγηση. Τι πιο λογικό ο ηγεμόνας να κηδευτεί στην υποτιθέμενη πρωτεύουσα – στην Φαναγορεία. Ο ιστορικός Μπ. Ντιμιτρόφ, σαν άλλος σεναριογράφος, γράφει: «Αυτός δεν κηδεύτηκε στην Φαναγορεία (είχε καταληφθεί από τους Χαζάρους), όπως σας έδειξαν στο φιλμ “χαν Ασπαρούχ”, αλλά κοντά στην Πολτάβα στην οποία είχε καταφύγει υπό την πίεση των Χαζάρων. Όμως η πολυτελής κηδεία του, δείχνει ότι αυτός πέθανε σε ήρεμο περιβάλλον μετά από τη θριαμβευτική νίκη που αποδυνάμωσε για πάντα τους Χαζάρους.»¹¹ Σε τι διαφέρουν τα δύο αυτά σενάρια; Το πρώτο έγινε η μεγαλύτερη βουλγάρικη κινηματογραφική επιτυχία, ενώ το δεύτερο υπάρχει στο εκλαϊκευμένο βιβλίο «12 μύθοι για την Βουλγάρικη ιστορία», αλλά δεν περιλαμβάνεται στους μύθους, γιατί σύμφωνα με τον συγγραφέα του Μποζιντάρ Ντιμιτρόφ, αποτελεί αδιάψευστη αλήθεια! Σε ένα παλαιότερο πάλι εκλαϊκευμένο βιβλίο του ίδιου συγγραφέα με τίτλο: «Οι Βούλγαροι οι πρώτοι Ευρωπαίοι» αναφερόμενος στον υποτιθέμενο τάφο του Κουμπράτ ρητορικά ρωτάει «γιατί  η σορός του δεν μεταφέρθηκε στην πρωτεύουσα για να ταφεί εκεί με τις ίδιες τιμές, αλλά φτιάχτηκε  ο τάφος του ακριβώς στα σύνορα», για να δώσει ο ίδιος την απάντηση χρησιμοποιώντας και πάλι την πλούσια φαντασία του: «Φαίνεται ότι ο χαν Κουμπράτ είχε χρόνο πριν κλείσει τα μάτια να υποχρεώσει τους στρατηγούς του, να τον θάψουν στα σύνορα. Κατά αυτό τον τρόπο μετέτρεψε και τον τάφο του σε υπερασπιστή της Βουλγαρίας. Γιατί η λατρεία προς τους προγόνους ήταν ιδιαίτερα πολύ ανεπτυγμένη στους Βούλγαρος, εχθρός δεν μπορούσε να καταπατήσει ατιμωρητί τους τάφους τους. Έτσι και με τον τάφο του ο Κουμπράτ υποχρέωσε τους κληρονόμους του να φυλάσσουν μέχρι θανάτου τα σύνορα της Βουλγαρίας».¹² Σε ρημέικ του «χαν Ασπαρούχ» θα χρειαστούν πολλές προσαρμογές, αλλά το σενάριο είναι έτοιμο, φυσικά πάλι από έναν ιστορικό!

   Στην ιστοριογραφία υπάρχει και μία άλλη εκδοχή που επιχειρεί να απαντήσει με προτότυπο αλλά εξίσου ευθαίρετο τρόπο στο γιατί ο υποτιθέμενος τάφος να βρίσκεται τόσο μακριά από τον χώρο που  ήταν η μεγάλη Βουλγαρία του Κουμπράτ – «Περὶ τὴν Μαιῶτιν λίμνην κατὰ τὸν Κώφινα ποταμὸν», όπως αναφέρει ο Νικηφόρος Α’. Αντί να μετακινηθεί ο Κουμπράτ προς τον βορά υπό την πίεση των Χαζάρων, όπως υποθέτει ο Μπ. Ντιμιτρόφ, γιατί να μην υπάρχουν δύο πρόσωπα με το ίδιο όνομα; Αυτό προτείνει η αρχαιολόγος Ζ. Λβόβα (З.А. Львова, 1996). Υπήρχαν λοιπόν δύο άνδρες με το ίδιο όνομα ή για να μην τους μπερδεύει τον ένα τον ονομάζει Χοβράτο που ήταν ο ηγεμόνας των Ονογουνδούρων και ο ιδρυτής της μεγάλης Βουλγαρίας, ενώ ο άλλος που τον ονομάζει Χουβράτο ήταν βασάλος Άβαρος και σε αυτόν ανήκει ο τάφος. Με αυτό τον τρόπο εξηγείται και η ύπαρξη τόσο πολλών ταφικών κτερισμάτων, που όπως είχαν παρατηρήσει οι Ντ. Τσαλάν και Ντ. Λάσλο, είχαν αβαρική προελεύση. Από την άλλη δεν θα άρμοζε σε ένα χριστιανό, όπως πιστεύεται ότι ήταν ο χαν Κουμπράτ να ταφεί ως παγανιστής. Ορίστε ένα τρίτο ανατρεπτικό σενάριο για αυτούς που δέχονται την ύπαρξη τάφου, αλλά δεν δέχονται την «βουλγάρικη προέλευση» του.

   Υπάρχουν και άλλοι ερευνητές, όπως ο Ο. Κομάρ (О.В.Комар, 2000), που εξ’ ολοκλήρου και εντελώς μεροληπτικά αγνοούν τα βουλγάρικα ίχνη του θησαυρού και τον αποδίδουν στους Χαζάρους. Η  Σ. Πλετνιόβα (С.Плетньова), από την άλλη άν και δέχεται ότι μέρος των ευρημάτων ανήκουν στον Κουμπράτ, εκφράζει την εναλλακτική ιδέα ότι έχουμε στην πραγματικότητα μια κηδεία ενός ηγεμόνα των Χαζάρων στη κοίτη του ποταμού και ως συνοδευτικά κτερίσματα – τον θησαυρό, που θάφτηκε στην όχθη σε ένα αμμόλοφο¹³.

   Τέλος ας αναφέρουμε και την άποψη αρχαιολόγων και ιστορικών όπως των: Ρ. Ράσεφ, Στ. Στανίλοφ, Ι. Μποζίλοφ, Ζ. Βοϊνίκοφ, που μελετούν υπαρκτές πηγές και αρχαιολογικά ευρήματα και έχουν το «επιστημονικό θάρος» να μην παρασύρονται από τα συναισθήματα και να αφήνουν αναπάντητα ερωτήματα όταν δεν υπάρχουν αποδεικτικά στοιχεία που να στηρίζουν την θέση τους. Σύμφωνα με τον Ζ. Βοϊνίκοφ: «Η εκδοχή για “τάφος του Κουμπράτ”, είναι περισσότερο από αμφισβητήσιμη. Αλλά, ξεκινώντας από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης¹⁴ και την εκλαϊκευμένη επιστημονική βιβλιογραφία¹⁵, η ιδέα για την κηδεία του Βούλγαρου ηγεμόνα βασιζόμενη στα βιαστικά και συναισθηματικά φορτισμένα συμπεράσματα ορισμένων δικών μας αρχαιολόγων, οδήγησε μέχρι το σημείο, το 2001, η Οργάνωση Βουλγάρων της Ουκρανίας να αναγείρει ένα μνημείο προς τιμήν του Κουμπράτ, στην τοποθεσία της ανακάλυψης. Αυτό δημιουργεί μια πλαστή λατρεία της θέσης που δεν έχει καμία σχέση με τον ιδρυτή της Παλαιάς και Μεγάλης Βουλγαρίας.  Και από τέτοιους ψεύτικους “ιερούς τόπους προσκυνήματος”, οι Βούλγαροι ούτε στην Βουλγαρία, ούτε στην Ουκρανία, δεν ωφελούνται».¹⁶  

                                                                                                                                      Κολλάζ 2

   Ο Βοϊνίκοφ αναφέρεται στην πρωτοβουλία του Ουκρανού βουλευτή με βουλγάρικες ρίζες, Νικολάι Γκάμπερ (Николай Габер)  στη θέση του υποτιθέμενου «τάφου του Κουμπράτ» να τοποθετηθεί το 2001, αναμνηστική πλάκα. Από το 2012 στην τοποθεσία διοργανώνεται ετήσια πανβουλγάρικη συγκέντρωση. Την εκδήλωση έχουν αναλάβει επιτροπές από τη Βουλγαρία και την Ουκρανία που έχουν σκοπό να συγκεντρώσουν χρήματα για την κατασκευή μνημειακού συγκροτήματος. Ανάμεσά τους είναι και ο αρχαιολόγος, αλά «Ιντιάνα Τζόουνς», Νικολάι Οφτσάροφ (Николай Овчаров), ο οποίος και μοιράζει σε μουσεία, μοναστήρια και δήμους της Βουλγαρίας, χώμα μέσα σε βαζάκια, από τα εδάφη που γι αυτόν βρίσκεται ο τάφος του Κουμπράτ. Στην φετινή συγκέντρωση (16-17.09.2017), πήραν μέρος οι μη κυβερνητικές οργανώσεις: «Международен благотворителен фонд Хан Кубрат», «Национална асоциация на председателите на общински съвети в Република България», «Отечествен съюз», το ίδρυμα «Въздигане» (αυτό που μοιράζει δωρεάν και τα εικονογραφημένα βιβλιαράκια για την διαθήκη του Κουμπράτ, όπως είδαμε στο προηγούμενο μας άρθρο), πολιτικοί, αθλητές, κ.ά.  О πρόεδρος της οργανωτικής επιτροπής της φετινής συγκέντρωσης, Κρασιμίρ Μπόγκντανοφ (Красимир Илиев Богданов), βουλευτής του κυβερνητικού κόμματος «Πατριωτικό Μέτωπο» (Патриотичен Фронт), μεταξύ άλλων ανέφερε: «Αυτός ο τόπος είναι η “Ιερουσαλήμ των Βουλγάρων”… Στην Ουκρανία βρίσκονται οι ρίζες μας και από εκεί ξεκίνησε το κράτος μας. Μακάρι κάθε Βούλγαρος να μπορέσει να επισκεφτεί τον τάφο του χάνου Κουμπράτ».¹⁷

 Κολλάζ 3: Μακέτες σχεδίων του μνημιακού συγκροτήματος για τον Κουμπράτ, στη Μάλα Περεστσέπινα

   Ο Βοϊνίκοφ και πολύ άλλοι επαγγελματίες αρχαιολόγοι και ιστορικοί έχουν άλλη άποψη¹⁸. Να τι αναφέρει ο Βοϊνίκοφ: «Τι αντιπροσωπεύουν τα ευρήματα στη Περεστσέπινα; Πολύ πιο πιθανό είναι να έχομε ένα κρυμμένο θησαυρό. Ως πρώτη δυνατότητα μπορεί να θεωρηθεί ότι οι Βούλγαροι που υποχωρούν στη Δύση (η ομάδα του Ασπαρούχ) να έπεσαν σε ενέδρα και να περικυκλώθηκαν από τους Χαζάρους και για να μην πέσει ο θησαυρός στα χέρια του εχθρού, τον έθαψαν με την πρόθεση, εάν ξεφύγουν, να τον πάρουν πίσω, αλλά τέτοια δυνατότητα δεν τους εδόθει και ο Ασπαρούχ δεν κατάφερε να πάρει πίσω την πατρική κληρονομιά. Μια δεύτερη δυνατότητα θα μπορούσαμε να σκεφτούμε ότι είναι, ο θησαυρός να έχει θαφτεί από τους Χαζάρους, πάλι κάτω από συνθήκες δίωξης, και τα αντικείμενα του Κουμπράτ, να είναι λάφυρά τους. Εν πάση περιπτώσει, ο θησαυρός της Περεστσέπινα διατηρεί το μυστικό του και είναι μεγάλη ευτυχία για εμάς, ότι εκείνος που τον έθαψε τότε, δεν κατάφερε να τον πάρει πίσω, αλλιώς αυτά τα αντικείμενα θα είχαν διασκορπιστεί και θα ήταν για πάντα χαμένα»¹⁹

Σημειώσεις 

1. Βλ. Βούλγαροι – Από πού κρατάει η σκούφια τους; (μέρος δεύτερο). Κατάλογος (Μητρώο) ονομάτων των Βουλγάρων Ηγεμόνων. Στο: https://petinakis.wordpress.com/2016/10/17/
2. Πληροφορίες σχετικά με τον θυσαυρό της Μάλα Περεστσέπινα έχω αντλήσει από τους: Р. Рашев, 2005, Вернер, Й., 1988, Войников Ж., 2010.
3. Βλ. Рашев, Р., 2005, σσ. 126 – 127
4. Βλ. Войников Ж., 2010, σσ. 1 – 2
5. Βλ.Вернер, Й., 1988, σσ. 39 – 46
6. Βλ. Вернер, Й., 1988, σ. 31 και σ. 46
7. Βλ. Рашев, Р., 2013, σ. 224
8. Βλ. Вернер, Й., 1988, σσ. 19 – 20
9. Βλ. Василев, В., 2009, σ. 344
10. Βλ. Войников Ж., 2010г., σ. 3
11. Βλ. Димитров, Б., 2005г. σσ. 39 – 40
12. Βλ. Димитров, Б., 2002, σ. 56
13. Βλ. Войников Ж., 2010, σσ. 2 – 3
14. Βλ. Η Κριμαία ήταν μέρος της μεσαιωνικής Μεγάλης Βουλγαρίας. Στο: http://bnr.bg/el/post/100358323/i-krimaia-itan-meros-tis-mesaionikis-megalis-voulgarias. Η ανάμνηση για τον χάνο Κουμπράτ και την Παλαιά Μεγάλη Βουλγαρία ενώνει τους Βούλγαρους ανά τον κόσμο. Στο: http://bnr.bg/el/post/print/100851235. “Световен събор” събира българи до гроба на хан Кубрат в Украйна и пари за паметник. Στο: http://www.dnevnik.bg/bulgaria/2017/07/16/3008022_svetoven_subor_subira_bulgari_do_groba_na_han_kubrat_v/. Организират общобългарски събор край гроба на хан Кубрат. Στο: https://dariknews.bg/regioni/vraca/organizirat-obshtobylgarski-sybor-kraj-groba-na-han-kubrat-2032889
15. Βλ. Димитров, Б., 2002г., 2005г.
16. Βλ. Войников Ж., 2010, σ. 15
17. Βλ. Η ανάμνηση για τον χάνο Κουμπράτ και την Παλαιά Μεγάλη Βουλγαρία ενώνει τους Βούλγαρους ανά τον κόσμο. Στο: http://bnr.bg/el/post/print/100851235.
18. Βλ. για παράδειγμα την τηλεοπτική εκπομπή της БНТ: История.bg – 17 март 2014: Хан Аспарух – създателят на Първата българска държава. Στο: https://video.bnt.bg/bg/a/ochakvajte-istoriya-bg-17-mart-2014-han-asparuh-sa-zdatelyat-na-pa-rvata-ba-lgarska-da-rzhava
19. Βλ. Войников Ж., 2010, σ. 15

Βιβλιογραφία

Андреев, Й. § Пантев А., 2015г. БЪЛГАРСКИТЕ ХАНОВЕ И ЦАРЕ.  Велико Търново: Издателство „АБАГАР“

Вернер, Й., 1988г. Погребалната нахотка от Малая Перешчепина и Кубрат – хан на Българите. София: Издание на Българската Академия на Науките

Богданов, И., 1976г. Прабългари. Произход, етническо своеобразие, исторически път. София: Издателство Народна просвета.

Божилов, И.,1993г. България в епохата на Средновековието. България 681–864: държава от «варварски» тип. Корените: българите. Στο: «История на България», με επιστημονικό επιμελητή την А. Нейкова και συγγραφείς τους: Иван Божилов, Вера Мутафчиева, Константин Косев, Андрей Пантев, Стойчо Грънчаров, София: Издателство „Христо Ботев“

Божилов, И. & Гюзелев, В., 1999г. История на България в три тома. Том І. История на Средновековна България VII-XIV век. София: ИК „Анубис”.

Войников Ж., 2010г.  СЪКРОВИЩЕТО ОТ МАЛАЯ ПЕРЕЩЕПИНА И МНИМИЯ ГРОБ НА КУБРАТ: http://www.bulgari-istoria-2010.com/booksBG/Perestepina_Kubrat.pdf

Войников Ж., 2013г. Теории за произхода на древните българи. Глава 1, στο Павлов, Пл. § Владимиров, Г., (Под редакция), Българска национална история. Древните българи, Старата Велика България и нейните наследници в източна Европа през средновековието. Том II. Велико Търново: Издателство „АБАГАР“

Василев, В., 2009г. Древните Българи. Факти, хипотези, измислици. София: Издателство „Изток Запад“

Делев, П., Бакалов, Г., Ангелов, П., Георгиева, Цв., Митев, Пл., Илчев, И., Калинова, Е. & Баева, Ис., 2001г. История на България. От древността до наши дни. Учебник за 11. клас. София: Издателство „Планета-3”.

Димитров, Б., 2002г. БЪЛГАРИТЕ ПЪРВИТЕ ЕВРОПЕЙЦИ. София: Университетско издателство „Св. Климент Охридски“

Димитров, Б., 2005г. 12 мита в българската история. София: Издателство Фондация Ком.

Дуйчев, И., Цанкова-Петкова, Г., Тъпкова-Заимова, В., Йончев, Л., Тивчев П. 1960г. ГРЪЦКИ ИЗВОРИ ЗА БЪЛГАРСКАТА ИСТОРИЯ, том III. София: Издание на Българската Академия на Науките

Златарски, В., 2007 г. История на българската държава през средните векове. Том I., История на Първото българско царство. Част I. Епоха на хуно-българското надмощие (679—852). Трето фототипно издание. София: Издателство „Захарий Стоянов“ и Университетско издателство „Св. Климент Охридски“

Лвова, З. А., &  Залеская В. Н., 2006г. Златото на хан Кубрат. София: Издателство „Класика и Стил“

Петров, П., 1981г. Образуване на българската държава. София: Издателство „Наука и изкуство“

Рашев, Р., 2005г. Прабългарите през V-VII век. София: Издателска къща „ОРБЕЛ“.

Рашев, Р., 2013г. Културата на старата Велика България – Археологически паметници. Глава 2, στο Павлов, Пл. § Владимиров, Г., (Под редакция), Българска национална история. Древните българи, Старата Велика България и нейните наследници в източна Европа през средновековието. Том II. Велико Търново: Издателство „АБАГАР“

Αυτό το εργασία χορηγείται με άδεια Creative Commons Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 4.0 Διεθνές .