Το Εθνικό Στατιστικό Ίδρυμα (ΕΣΙ) της Βουλγαρίας στις 12/4/2017, παρουσίασε τα ετήσια δημογραφικά στοιχεία της Βουλγαρίας για το 2016. Σύμφωνα με το ΕΣΙ, ο υπολογιζόμενος πληθυσμός της Βουλγαρίας, στις 31.12.2016, ανέρχεται σε 7 101 859 άτομα, ποσοστό που αποτελεί το 1,4% του πληθυσμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ – 28) και κατατάσσει τη Βουλγαρία, πληθυσμιακά, στην 16η θέση, αμέσως μετά την Αυστρία  και πρίν την Δανία.

Πιν.1Πηγή: НСИ και υπολογισμοί του συγγραφέα

   Σε σχέση με την 31.12. 2015, ο πληθυσμός της χώρας στις 31.12.2016, μειώθηκε κατά 51 925 άτομα, ή κατά 0,7%, ως αποτέλεσμα της φυσικής μείωσης¹ του πληθυσμού κατά 42 596 άτομα, και της αρνητικής καθαρής μετανάστευσης² κατά 9 329 άτομα. Πιο συγκεκριμένα η φυσική κίνηση του πληθυσμού, το 2016, ήταν αρνητική, μιας και οι θάνατοι (107 580 άτομα) ήταν περισσότεροι απο τον αριθμό των καταγεγραμμένων γεννήσεων ζώντων  (64 984 άτομα). Το 2016 η καθαρή μετανάστευση επίσης, ήταν αρνητική, εφόσον οι μεταναστευτικές εισροές, ανέρχονταν σε 21 241 άτομα και οι μεταναστευτικές εκροές σε  30 570 άτομα (βλ. πιν.1).

    Κατά φύλο και ηλικία σύνθεση του πληθυσμού

  Στις 31.12.2016 ο υπολογιζόμενος ανδρικός πληθυσμός ανέρχεται σε 3 449 978 άτομα (48,6%), ενώ ο γυναικείος σε 3 651 881 άτομα (51,4%). Από την τιμή τoυ λόγου των φύλων προκύπτει ότι το 2016 η αναλογία ανδρών: γυναικών είναι 94,47:100, δηλαδή σε 100 γυναίκες αντιστοιχούν 94,47 άνδρες³ (βλ. πιν.2). Το 2015 η αναλογία ανδρών – γυναικών ήταν 94,57 προς 100.

Διαγ.1Πηγή: НСИ και υπολογισμοί του συγγραφέα

Πιν.2Πηγή: НСИ και υπολογισμοί του συγγραφέα

   Ο λόγος των φύλων είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος στην ηλικιακή δομή του πληθυσμού ακολουθώντας σε γενικές γραμμές τον κανόνα ότι σε νεότερες ηλικίες η αναλογία των ανδρών μέσα σε αυτόν, είναι υψηλότερη, ενώ σε μεγαλύτερες ηλικίες, η αναλογία των γυναικών, είναι υψηλότερη. Αυτό οφείλεται στη διαπίστωση ότι κάθε ένα από τα δημογραφικά φαινόμενα (γεννητικότητα, θνησιμότητα και μεταναστευτική κίνηση) επιδρά με διαφορετικό τρόπο στη σύνθεση του πληθυσμού διαταράσσοντας την αριθμητική ισορροπία πότε προς όφελος του ενός και πότε του άλλου φύλου. Η γεννητικότητα φαίνεται να ευνοεί τα αγόρια ενώ αντίθετα η θνησιμότητα επιδρά προς όφελος των γυναικών⁴ (βλ. πιν. 2). Σε απόλυτα μεγέθη ο συνολικός ανδρικός πληθυσμός ηλικιών μέχρι 54 ετών, υπερτερεί κατά 128 387 άτομα του γυναικείου πληθυσμού, ενώ στις ηλικίες άνω των 55 ετών, ισχύει το αντίστροφο, οι γυναίκες είναι κατά 330 290 άτομα περισσότερες από τους άνδρες. Έτσι συνολικά ο γυναικείος πληθυσμός είναι κατά 201 903 άτομα περισσότερος από τον ανδρικό. Η εικόνα είναι λίγο διαφορετική εάν παρατηρήσουμε την αναλογία φύλων των πόλεων και των χωριών. Ο γενικός κανόνας ισχύει και στις δύο περιπτώσεις, αλλά με τη διαφορά ότι στις πόλεις ο ανδρικός πληθυσμός υπερτερεί του γυναικείου μέχρι την ηλικιακή ομάδα 45 – 49 ετών, ενώ στα χωριά μέχρι την ηλικιακή ομάδα 55 – 59 ετών.  

   Η πληθυσμιακή πυραμίδα⁵ της Βουλγαρίας στις 31.12.2016 εκφράζει έναν πληθυσμό που βρίσκεται σε διαδικασία δημογραφικής γήρανσης: στενή στη βάση και πεπλατυσμένη στο μέσον και σταδιακά στην κορυφή της.

  Διαγ. 2                                                                     Διαγ. 3                                           

Πηγή: НСИ και υπολογισμοί του συγγραφέα 

   Το 2016 συνεχίζεται η διαδικασία δημογραφικής γήρανσης του πληθυσμού. Στις 31.12.2016 τα άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών είναι 1 472 116 ή το 20,7% του πληθυσμού της χώρας. Σε σύγκριση με το 2015 το μερίδιο του πληθυσμού που βρίσκεται σε αυτή τη πληθυσμιακή ομάδα αυξήθηκε κατά 0,3 ποσοστιαίες μονάδες και σε σχέση με το 2001 κατά 3,8 ποσοστιαίες μονάδες. Η διαδικασία γήρανσης είναι πιο ευδιάκριτη στο γυναικείο πληθυσμό. Το μερίδιο του γυναικείου πληθυσμού ηλικίας άνω των 65 ετών, σε σχέση με το συνολικό γυναικείο πληθυσμό, ανέρχεται σε 24,1%, ενώ των ανδρών το αντίστοιχο μερίδιο είναι 17,2%. Αυτή η διαφορά οφείλεται στην υψηλότερη θνησιμότητα των ανδρών που έχει ως αποτέλεσμα τη χαμηλότερη μέση διάρκεια ζωής τους.

   Σε περιφερειακό επίπεδο το μερίδιο των ηλικιωμένων και υπερήλικων ατόμων (άνω των 65 ετών) είναι υψηλότερο στους νομούς Βίντιν (28,9%), Γκάμπροβο (27,9%), Κιουστεντίλ και Λόβετς από 26,4%. Συνολικά σε 18 νομούς της χώρας το μερίδιο αυτής της ηλικιακής ομάδας είναι υψηλότερο από το μέσο όρο της χώρας. Τα χαμηλότερα μερίδια του ηλικιωμένου πληθυσμού καταγράφουν οι νομοί Σόφια (πρωτεύουσα) – 17%, Βάρνα – 18,3%, Μπλαγκόεβγκραντ – 18,4% και Μπουργκάς – 18,6%.

   Στις 31.12.2016, ο παιδικός πληθυσμός (0 – 14 ετών) της χώρας ανέρχεται σε 1 001 019 άτομα, ή 14,1% του συνολικού πληθυσμού. Σε σχέση με το 2015 η σχετική συμμετοχή αυτής της ομάδας αυξάνεται κατά 0,1 ποσοστιαίες μονάδες, ενώ σε σχέση με το 2001 μειώνεται κατά 0,9 ποσοστιαίες μονάδες. Η υψηλότερη συμμετοχή του παιδικού πληθυσμού καταγράφεται στους νομούς Σλίβεν (18,2%) και Μπουργκάς (15,4%) και η χαμηλότερη στους νομούς Γκάμπροβο (11,4%) και Σμόλιαν (11,5%).

  Η γήρανση του πληθυσμού οδηγεί στην αύξηση της ηλικιακής διαμέσου (средна възраст), δηλαδή της ηλικίας από την οποία ο μισός πληθυσμός είναι νεότερος και ο άλλος μισός γηραιότερος. Στις 31.12.2016 η ηλικιακή διάμεσος του βουλγάρικου πληθυσμού είναι 43,5 έτη, με υψηλότερες τιμές στις αγροτικές περιοχές – 46,2 έτη και χαμηλότερες στις αστικές περιοχές – 42,5 έτη (βλ. διαγ. 4).

Διαγ.4Πηγή: НСИ και υπολογισμοί του συγγραφέα

   Στις 31.12.2016, ο συνολικός λόγος ηλικιακής εξάρτησης (общ коефициент на възрастова зависимост) στη Βουλγαρία είναι 53,4%, δηλαδή σε κάθε άτομο εξαρτημένης ηλικίας (από 0 έως 14 ετών και άνω των 65 ετών) αναλογούν λιγότερα από δυο άτομα εργάσιμης ηλικίας (από 15 έως 64 ετών). Πολλαπλασιαζόμενος με το 100 εκφράζει τον μέσο αριθμό εξαρτημένων ατόμων ανά 100 ενεργών ατόμων του πληθυσμού (βλ. διαγ. 5 και πιν. 2). Ο λόγος αυτός είναι καλύτερος στις αστικές περιοχές (49%) από ό,τι στις αγροτικές (67%). Συνολικά σε 24 νομούς ο λόγος είναι πάνω από το 50% με πιο δυσμενή τιμή, στο νομό Βίντιν (69,2%). Στους υπόλοιπους 4 νομούς (Σόφια – πρωτεύουσα, Μπλαγκόεβγκραντ, Βάρνα και Κάρντζαλι) καταγράφονται τιμές κάτω από το 50%, με χαμηλότερη αυτή του νομού της  πρωτεύουσας – Σόφιας (45,3%).

Διαγ.5Πηγή: НСИ και υπολογισμοί του συγγραφέα

   Ο συνολικός λόγος εξάρτησης διασπάται συνήθως σε δύο συνιστώσες. Η πρώτη συνιστώσα, υπολογίζεται ως o λόγος της ομάδας 0-14 ετών προς το παραγωγικό τμήμα του πληθυσμού (από 15 έως 64 ετών, βλ. διαγ. 5) και η δεύτερη συνιστώσα, καλείται και λόγος εξάρτησης ηλικιωμένων, ως o λόγος της ομάδας 65 ετών και άνω προς το παραγωγικό τμήμα του πληθυσμού (βλ. διαγ. 4 και πιν. 3). Συνολικά, η επιβάρυνση του ενεργού τμήματος του πληθυσμού από το μη ενεργό, μεγαλώνει διαχρονικά, μέσω και των δύο συνιστωσών εξάρτησης: η επιβάρυνση των ενεργών ατόμων με μη ενεργά, διογκώνεται συνεχώς, έναντι των ηλικιωμένων και των υπερηλίκων και αμβλύνεται αισθητά, έναντι του παιδικού πληθυσμού, αντικατοπτρίζοντας τη βαθμιαία διευρυνόμενη γήρανση και την υπογεννητικότητα, αντίστοιχα (βλ. διαγ. 5).

Πιν.3Πηγή: НСИ και υπολογισμοί του συγγραφέα

   Η τάση γήρανσης του πληθυσμού οδηγεί σε αλλαγές στην σύνθεση του, με βάση το κριτήριο της εργάσιμης ηλικίας (βλ. πιν. 4, διαγ. 6). Με βάση τη θεσμοθετημένη οριοθέτηση της εργάσιμης ηλικίας, ο πληθυμός κατανέμεται σε τρεις μεγάλες ομάδες: κάτω του ορίου εργάσιμης ηλικίας, στα όρια εργάσιμης ηλικίας και πάνω από το όριο εργάσιμης ηλικίας.

Πιν.4Πηγή: НСИ

    Στα πληθυσμιακά σύνολα που βρίσκονται ανάμεσα στα όρια της εργασιακής ηλικίας και πάνω από αυτά, επιδρούν και οι νομοθετικές αλλαγές κατά τον καθορισμό των ηλικιακών ορίων συνταξιοδότησης. Έτσι στο πίνακα 4 και στο διάγραμμα 6, το 2000, τα θεμοθετημένα όρια για τις γυναίκες ήταν από το 16ο έτος μέχρι το 55ο έτος και 6 μήνες, ενώ για τους άνδρες από το 16ο έτος μέχρι το 60ο έτος και 6 μήνες. Σταδιακά η εργασιακή ηλικία μεγαλώνει προς τα πάνω: Το 2010 τα όρια έχουν διευρυνθεί, στις γυναίκες από 16 έως 60 ετών και στους άνδρες από 16 έως 63 ετών. Το 2015 στις γυναίκες από 16 έως 60 ετών και 8 μηνών και στους άνδρες από 16 έως 63 ετών και 8 μηνών. Το 2016 στις γυναίκες από 16 έως 60 ετών και 10 μηνών και στους άνδρες από 16 έως 63 ετών και 10 μηνών6. Το 2016 ο πληθυσμός που βρισκόταν στα όρια της εργασιακής ηλικίας, ανερχόταν σε 4 304 436 άτομα, ή το 60,6% του συνολικού πληθυσμού, με τον ανδρικό πληθυσμό αυτής της ομάδας να αποτελεί το 65,6% του συνολικού ανδρικού πληθυσμού και το γυναικείο πληθυσμό της ίδιας ηλικιακής ομάδας, το 55,9% του συνολικού γυναικείου πληθυσμού. Στα τέλη του 2016, το μέγεθος του πληθυσμού που βρίσκεται στα όρια της εργασιακής ηλικίας, μειώθηκε κατά 44 669 χιλιάδες άτομα (22 135 άνδρες και 22 534 γυναίκες), ή 1% σε σχέση με τα τέλη του 2015.

Διαγ.6Πηγή: НСИ και υπολογισμοί του συγγραφέα 

                                                                                                                   (Συνεχίζεται)

Σημειώσεις:

1. Η φυσική κίνηση (μεταβολή), υπολογίζεται ως η διαφορά μεταξύ του αριθμού των γεννήσεων ζώντων και του αριθμού των θανάτων στη διάρκεια ενός έτους ή μιας περιόδου. Βλ. Ο Πληθυσμός της Βουλγαρίας και οι συνιστώσες μεταβολής του (μέρος πρώτο). Στο: https://petinakis.wordpress.com/
2. Η καθαρή μετανάστευση, υπολογίζεται ως η διαφορά (ισοζύγιο) μεταξύ των μεταναστευτικών εισροών και εκροών μιας γεωγραφικής ενότητας στη διάρκεια ενός έτους ή μιας περιόδου. Βλ. Ο Πληθυσμός της Βουλγαρίας και οι συνιστώσες μεταβολής του (μέρος πρώτο). Στο: https://petinakis.wordpress.com/
3. Ο λόγος των φύλων (sex ratio) εκφράζεται από τον λόγο του ανδρικού πληθυσμού προς τον γυναικείο πληθυσμό. Πολλαπλασιασμένος επί 100, ο λόγος αυτός εκφράζει τον αριθμό των ανδρών που αντιστοιχούν σε 100 γυναίκες κατά τη διάρκεια ενός έτους.
4. Βλ. στο Τραγάκη Α., Μπάγκαβος Χ., Ντούνας Δ., 2015, σ. 58. Στο : http://e-book.ddounas.com/joomla/
5. Η πληθυσμιακή πυραμίδα είναι ένας ειδικός τύπος διπλού ραβδογράμματος που χρησιμοποιείται ευρύτατα από τους δημογράφους για τη γραφική απεικόνιση της ηλικιακής και κατά φύλο σύνθεσης ενός πληθυσμού σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Η πληθυσμιακή πυραμίδα κατασκευάζεται φέρνοντας στην τετμημένη τον πληθυσμό (των ανδρών στο αρνητικό ημιάξονα και των γυναικών στο θετικό ημιάξονα) και στην τεταγμένη τις (συνήθως πενταετείς) ηλικιακές ομάδες. Για κάθε ηλικιακό κλιμάκιο σχηματίζεται ένα ορθογώνιο παραλληλόγραμμο, του οποίου η μια κάθετη πλευρά συμπίπτει με τον ημιάξονα Οy και έχει μήκος ίσο προς το αντίστοιχο μέγεθος του κλιμακίου των ηλικιών, ενώ η οριζόντια πλευρά έχει μήκος ίσο προς τον αριθμό ή το ποσοστό των ανδρών και γυναικών κάθε ηλικιακού κλιμακίου. Το μέγιστο ύψος της πυραμίδας είναι συνήθως τα 100 χρόνια. Βλ. στο Τραγάκη Α., Μπάγκαβος Χ., Ντούνας Δ., 2015, σ. 61. Στο : http://e-book.ddounas.com/joomla/
6. Σχετικά με το κριτήριο – ηλικία συνταξιοδότησης, σύμφωνα με τον «Κώδικα Κοινωνικής Ασφάλισης», όπως αυτός ισχύει από 1.1.2016, με βάση το άρθρο 68, παράγραφος 1, το ελάχιστο απαιτούμενο ηλικιακό όριο στις γυναίκες είναι τα 60 έτη και δέκα μήνες και στους άνδρες τα 63 έτη και δέκα μήνες. Από 31.12.2016 το ελάχιστο απαιτούμενο ηλικιακό όριο, αυξάνεται από την πρώτη ημέρα των επόμενων ημερολογιακών ετών ως εξής: 1) μέχρι 31.12.2029 το ελάχιστο όριο ηλικίας για τις γυναίκες αυξάνεται κατά δύο μήνες ανα ημερολογιακό έτος, ενώ από 1.1.2030 – κατά τρεις μήνες, μέχρι την συμπλήρωσει του 65 έτους, 2) μέχρι 31.12.2017 το ελάχιστο όριο ηλικίας για τους άνδρες αυξάνεται κατά δύο μήνες ανά ημερολογιακό έτος, ενώ από 1.1.2018 – κατά ένα μήνα, μέχρι την συμπλήρωσει του 65 έτους. Μετά τις 31.12.2037 το έλαχιστο όριο ηλικίας συνδέεται με την αύξηση του μέσου προσδόκιμου όριου ζωής. Σχετικά με το συνταξιοδοτικό σύστημα της Βουλγαρίας, βλ. https://petinakis.wordpress.com/

Βιβλιογραφία:

1. Национален статистически институт, 2017. „Население и демографски процеси 2016“. Στο: http://www.nsi.bg/sites/default/files/files/pressreleases/Population2016_722R06L.pdf
2. Национален Статистически Институт, 2016. „Население и демографски процеси 2015“. Στο: http://www.nsi.bg/sites/default/files/files/publications/DMGR2015.pdf
3. Τραγάκη Α., Μπάγκαβος Χ., Ντούνας Δ., 2015. Περί Δημογραφίας και Πληθυσμιακών Εξελίξεων. ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΩΝ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΩΝ. Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Στο: http://e-book.ddounas.com/joomla/

Αυτό το εργασία χορηγείται με άδεια Creative Commons Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 4.0 Διεθνές .