Η χωρική κατανομή του πληθυσμού της Βουλγαρίας και οι συνιστώσες φυσικής μεταβολής του (μέρος δεύτερο)

Posted on March 5, 2017 by petinakis

   Συνεχίζοντας το αφιέρωμα μας στη δημογραφική κρίση που μαστίζει  εδώ και χρόνια την Βουλγαρία, σήμερα θα εντάξουμε στην ανάλυση μας την χωρική παράμετρο. Ο πληθυσμός ενός γεωγραφικού χώρου μεταβάλλεται με τρεις τρόπους: με τις γεννήσεις εντός του γεωγραφικού χώρου, με τους θανάτους εντός του ίδιου χώρου και τις μεταναστεύσεις του πληθυσμού από και προς τον γεωγραφικό χώρο. Στο πρώτο μέρος εξετάσαμε τις πληθυσμιακές εξελίξεις στην Βουλγαρία, σε εθνικό επίπεδο, χωρίς να παίρνουμε υπόψη τις περιφερειακές διαφοροποιήσεις των δημογραφικών συμβάντων. Όμως μόνο όταν προχωρήσουμε σε βαθύτερα επίπεδα χωρικής διαίρεσης μπορούμε να ανακαλύψουμε την διαφορετικότητα των πληθυσμιακών εξελίξεων, να εστιάσουμε στα προβλήματα και να εφαρμόσουμε παρεμβατικές πολιτικές. Για αυτό σήμερα και στο επόμενο άρθρο θα ξανακοιτάξουμε το πληθυσμιακό μέγεθος και τις πηγές μεταβολής του, υπό το πρίσμα της γεωγραφικής κατανομής του πληθυσμού, σε επίπεδο εδαφικών στατιστικών μονάδων και διαφορετικού βαθμού αστικότητας των κατοικημένων χώρων. Στο σημερινό άρθρο θα επικεντρωθούμε στον όγκο του πληθυσμού και της φυσικής του μεταβολής, ενώ στο επόμενο άρθρο θα εντάξουμε στην ανάλυση μας και τις μεταναστευτικές ροές.

   Μεθοδολογικά ζητήματα

  • Η συγκέντρωση, επεξεργασία και παρουσίαση της γεωγραφικής κατανομής των δημογραφικών δεδομένων, απο το Εθνικό Στατιστικό Ίδρυμα (ΕΣΙ) της Βουλγαρίας, γίνεται σύμφωνα: α) με την Κωδικοποίηση των στατιστικών χωρικών μονάδων της Βουλγαρίας (Класификация на териториалните единици за статистически цели в България), η οποία αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της Κοινής Ονοματολογίας των Εδαφικών Στατιστικών Μονάδων (NUTS) που ακολουθεί η Eurostat για τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), β) με το Ενιαίο Κωδικολόγιο των διοικητικών-χωρικών και των χωρικών μονάδων [Единен класификатор на административно-териториалните и териториалните единици (ЕКАТТЕ)] και γ) με το Εθνικό Μητρώο κατοικημένων χώρων [Национален регистър на населените места (НРНМ)].
  • Η Ευρωπαϊκή Ένωση – ΕΕ έχει θεσπίσει κοινή Ονοματολογία των Εδαφικών Στατιστικών Μονάδων, που αποκαλείται «NUTS», ως συντομογραφία (από το γαλλικό Nomenclature des Unités territoriales statistiques), με σκοπό να διευκολύνει τη συλλογή, την ανάπτυξη και τη δημοσίευση εναρμονισμένων περιφερειακών στατιστικών στην ΕΕ, καθώς και για τις κοινωνικοοικονομικές αναλύσεις των περιφερειών και τον καθορισμό των παρεμβάσεων στο πλαίσιο της πολιτικής συνοχής της ΕΕ1. Η νομική βάση της NUTS βρίσκεται στον Κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1059/2003 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 26ης Μαΐου 2003, ο οποίος έχει τροποποιηθεί επανειλημμένα (το 2005, 2008 και 2013) μετά την ένταξη των νέων κρατών μελών στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Τα παραρτήματα έχουν επίσης προσαρμοστεί επανειλημμένα μέσω Κανονισμών της Επιτροπής. Έτσι για παράδειγμα, με τον Κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 176/2008 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 20ής Φεβρουαρίου 2008, τροποποιείται ο Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1059/2003, λόγω της προσχώρησης της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας στην ΕΕ2. Η τελευταία επικαιροποίηση της ονοματολογίας NUTS, [Κανονισμός (ΕΕ) 2016/2066 της Επιτροπής της 21ης Νοεμβρίου 2016] ισχύει από την 1 Ιανουαρίου 2016.

   Η ταξινόμηση NUTS αποδίδει σε κάθε εδαφική μονάδα ένα συγκεκριμένο κωδικό και όνομα. Η ονοματολογία NUTS είναι ιεραρχική. Υποδιαιρεί κάθε κράτος μέλος σε εδαφικές μονάδες επιπέδου NUTS 1, καθεμία από τις οποίες υποδιαιρείται σε εδαφικές μονάδες επιπέδου NUTS 2, οι οποίες με τη σειρά τους υποδιαιρούνται σε εδαφικές μονάδες επιπέδου NUTS 3. Ένα κράτος μέλος μπορεί να αποφασίσει να προσθέσει περαιτέρω επίπεδα στην εν λόγω ιεράρχηση υποδιαιρώντας το επίπεδο NUTS 3.3 Πάνω από το επίπεδο NUTS 1 είναι το «εθνικό» επίπεδο, δηλαδή το κράτος μέλος. Οι υφιστάμενες διοικητικές μονάδες στα κράτη μέλη αποτελούν το πρώτο κριτήριο που χρησιμοποιείται για τον ορισμό των εδαφικών μονάδων. Για το σκοπό αυτό, ο όρος «διοικητική μονάδα» σημαίνει μια γεωγραφική περιοχή στην οποία μια διοικητική αρχή έχει την εξουσία να λαμβάνει διοικητικές ή πολιτικές αποφάσεις σχετικά με την περιοχή αυτή εντός του νομικού και θεσμικού πλαισίου του κράτους μέλους. Προκειμένου να οριστεί το αντίστοιχο επίπεδο της NUTS στο οποίο πρέπει να ταξινομηθεί μια δεδομένη τάξη διοικητικών μονάδων ενός κράτους μέλους, το μέσο μέγεθος της εν λόγω τάξης διοικητικών μονάδων του κράτους μέλους θα πρέπει να βρίσκεται εντός των ακόλουθων ορίων πληθυσμού:

  • NUTS 1 (ελάχιστο όριο τα 3 000 000 άτομα και ανώτατο όριο τα 7 000 000 άτομα),
  • NUTS 2 (ελάχιστο όριο τα 800 000 άτομα και ανώτατο όριο τα 3 000 000 άτομα),
  • NUTS 3 (ελάχιστο όριο τα 150 000 άτομα και ανώτατο όριο τα 800 000 άτομα).

Στην περίπτωση όπου ο πληθυσμός ενός κράτους μέλους είναι, στο σύνολό του, κατώτερος από το ελάχιστο όριο του επιπέδου NUTS, το εν λόγω κράτος μέλος αποτελεί μια περιφερειακή μονάδα NUTS αυτού του επιπέδου. Εάν, για ένα συγκεκριμένο επίπεδο της ονοματολογίας, δεν υφίσταται διοικητική μονάδα επαρκούς μεγέθους σε ένα κράτος μέλος, το εν λόγω επίπεδο θεσπίζεται αθροίζοντας έναν επαρκή αριθμό μικρότερων γειτονικών διοικητικών μονάδων. Οι εν λόγω μονάδες οι οποίες έχουν αθροισθεί κατ’ αυτόν τον τρόπο καλούνται «μη διοικητικές μονάδες».4 Οι τροποποιήσεις της ονοματολογίας NUTS είναι δυνατό να εγκρίνονται κατά το δεύτερο ήμισυ του ημερολογιακού έτους, η δε συχνότητα των εν λόγω τροποποιήσεων δεν μπορεί να είναι μικρότερη των 3 ετών. Τα κράτη μέλη οφείλουν να ενημερώνουν την Επιτροπή για κάθε αλλαγή που πραγματοποιήθηκε στις διοικητικές μονάδες ή για άλλες τροποποιήσεις που θα μπορούσαν να έχουν επίπτωση στην κατάταξη NUTS (π.χ., σε περίπτωση αλλαγών στα συστατικά στοιχεία τα οποία έχουν ενδεχομένως επίπτωση στα όρια του επιπέδου NUTS 3).

  • Η «Κωδικοποίηση των στατιστικών χωρικών μονάδων της Βουλγαρίας», όπως ισχύει από 12.02.2013 με την Διαταγή (ΦΕΚ 13/2013) της τότε Προέδρου του ΕΣΙ, Ρενέτας Ιντζόβα5, χωρίζει την Βουλγαρία σε δύο στατιστικές ζώνες (статистически зони) που αντιστοιχούν στο επίπεδο NUTS 1 (βλ. πιν. 1). Αυτές οι ζώνες (στην ελληνική έκδοση, αναφέρονται ως γεωγραφικές περιοχές) με την σειρά τους συγκροτούνται από έξι στατιστικές περιοχές (статистически райони) που αντιστοιχούν στο  επίπεδο NUTS 2 (βλ. πιν.1 και χάρτη 1). Οι ονομασίες αυτών των περιοχών συμπίπτουν με τις ονομασίες που είχαν μέχρι το 2008 οι «Περιοχές σχεδιασμού», αλλά με διαφορετική πλέον έκταση.

Πιν. 11Πηγή: НСИ, μετάφραση και μεταγραφή του συγγραφέα

Χάρτης 1. Στατιστικές περιοχές (NUTS 2), σύμφωνα με την «Κωδικοποίηση των    στατιστικών χωρικών μονάδων της Βουλγαρίας»2

Πηγή: НСИ

   Οι στατιστικές περιοχές (στην ελληνική έκδοση, αναφέρονται ως Περιφέρειες) με την σειρά τους συγκροτούνται από 28 Области = Τομείς. Έχοντας υπόψη την ιστορική εξέλιξη της διοικητικής διαίρεσης της Βουλγαρίας6 και την διαχρονική θέση μέσα σε αυτήν, της διοικητικής μονάδας «Област», θα μπορούσαμε να αποδόσουμε τον όρο στα ελληνικά ως «Νομός». Βέβαια με την τρέχουσα διοικητική διαίρεση της Ελλάδας όπως διαμορφώθηκε από το Πρόγραμμα Καλλικράτης, στην ελληνική έκδοση των NUTS 3, αναφέρονται ως «Περιφερειακές ενότητες» (βλ. πιν. 1). Οι εδαφικές μονάδες επιπέδου Ζωνών (NUTS 1) και Περιοχών (NUTS 2) στην Βουλγαρία αντιπροσωπεύουν «μη διοικητικές μονάδες», ενώ οι εδαφικές μονάδες επιπέδου Τομέων – Νομών (NUTS 3) είναι διοικητικές μονάδες.

  • Σύμφωνα με τον «Νόμο για το διοικητικό-χωρικό καθεστώς της Δημοκρατίας της Βουλγαρίας»7 (ΦΕΚ 63/1995), οι διοικητικές-χωρικές μονάδες (административно-териториални единици) είναι οι Νομοί (Области) και οι Δήμοι (Общини)8. Συστατικά μέρη του Δήμου είναι η Δημοτική περιοχή (Район)9 και ο Δημοτικός οικισμός (Кметство)10.
  • Σύμφωνα με τον ίδιο Νόμο (ΦΕΚ 63/1995), οι χωρικές μονάδες (териториални единици) είναι οι «κατοικημένοι χώροι» (населените места) και τα «οικιστικά μορφώματα» (селищните образувания). Ως «κατοικημένος χώρος», θεωρείται μια ιστορικά και λειτουργικά ξεχωριστή γεωγραφική περιοχή η οποία ορίζεται από την παρουσία μόνοιμων κατοίκων, ρυμοτομικών και οικοδομικών γραμμών, καθώς και την αναγκαία κοινωνική, τεχνική και πολεοδομική υποδομή11. Οι κατοικημένοι χώροι κατηγοροιοποιούνται σε πόλεις και χωριά12.  Ως «οικιστικά μορφώματα» χαρακτηρίζονται οι χώροι που βρίσκονται εκτός των οικοδομικών ορίων των κατοικημένων χώρων, δεν έχουν μόνιμους κατοίκους και προορίζονται για εξειδικευμένη δόμηση13.
  • Συνδυάζοντας τα παραπάνω τρία επίπεδα χωρικών στατιστικών ταξινομήσεων παρατηρούμε ότι η Βουλγαρία το 2015, αποτελείται από: 2 στατιστικές ζώνες (NUTS 1), 6 στατιστικές περιοχές (NUTS 2), 28 νομούς (NUTS 3), 265 δήμους, 5 259 κατοικημένους χώρους, από τους οποίους 257 είναι πόλεις και 5 002 είναι χωριά (βλ. πιν. 1). Πιο συγκεκριμένα:
  1. Η Βορειοδυτική περιοχή (BG31), ως τμήμα της Βόρειας και Νοτιοανατολικής ζώνης (BG3) περιλαμβάνει 5 νομούς, 51 δήμους, 626 κατοικημένους χώρους (45 πόλεις και 581 χωριά)
  2. Η Βορειοκεντρική περιοχή (BG32), ως τμήμα της Βόρειας και Νοτιοανατολικής ζώνης (BG3) περιλαμβάνει 5 νομούς, 36 δήμους, 989 κατοικημένους χώρους (39 πόλεις και 950 χωριά)
  3. Η Βορειοανατολική περιοχή (BG33), ως τμήμα της Βόρειας και Νοτιοανατολικής ζώνης (BG3) περιλαμβάνει 4 νομούς, 35 δήμους, 719 κατοικημένους χώρους (30 πόλεις και 689 χωριά)
  4. Η Νοτιοανατολική περιοχή (BG34), ως τμήμα της Βόρειας και Νοτιοανατολικής ζώνης (BG3) περιλαμβάνει 4 νομούς, 33 δήμους, 675 κατοικημένους χώρους (41 πόλεις και 634 χωριά)
  5. Η Νοτιοδυτική περιοχή (BG41), ως τμήμα της Νοτιοδυτικής και Νοτιοκεντρικής ζώνης (BG4) περιλαμβάνει 5 νομούς, 52 δήμους, 950 κατοικημένους χώρους (48 πόλεις και 902 χωριά)
  6. Η Νοτιοκεντρική περιοχή (BG42), ως τμήμα της Νοτιοδυτικής και Νοτιοκεντρικής ζώνης (BG4) περιλαμβάνει 5 νομούς, 58 δήμους, 1 300 κατοικημένους χώρους (54 πόλεις και 1 246 χωριά).
  • Με σκοπό να υπάρξει συγκρισιμότητα δεδομένων σε βάθος χρόνου, το ΕΣΙ χρησιμοποιεί το ισχύον διοικητικό – χωρικό καθεστώς της χώρας, προσαρμόζοντας κατάλληλα τα στατιστικά δεδομένα των απογραφών από το 1934 μέχρι το 2001. Παρόλα αυτά θα πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί στη εξαγωγή συμπερασμάτων ειδικά όταν συγκρίνουμε τα στοιχεία των απογραφών πριν του 1992, με των επόμενων.

   Διοικητική – χωρική κατανομή του πληθυσμού

   Σύμφωνα με το άρθρο 6 του Νόμου για το διοικητικό-χωρικό καθεστώς της Δημοκρατίας της Βουλγαρίας, η χώρα διοικητικά – χωρικά είναι διαιρεμένη σε 28 νομούς (βλ. πιν. 1). Οι νομοί ως διοικητικές μονάδες κάνουν την εμφάνιση τους για πρώτη φορά μετά την απογραφή του 1934, αντικαθιστώντας τις 12, μέχρι τότε, περιφέρειες (окръзи). Στην αρχή οι νομοί ήταν 7, αλλά από το 1946 γίνονται 9. Το 1949 οι 9 νομοί αντικαθίστανται με 14 περιφέρειες. Από το 1964 ο αριθμός των περιφερειών ανέρχεται σε 28 μέχρι και το 1987, όταν με την νέα διοικητική μεταρρύθμιση πάλι καταργούνται οι περιφέρειες και επανέρχονται οι 9 νομοί. Τελικά το 1999 οι νομοί γίνονται 28, με τα σύνορα τους να συμπίπτουν με εκείνα των 28 περιφερειών, του 1964.

Πιν.23Πηγή: НСИ και υπολογισμοί του συγγραφέα

Πιν.34Πηγή: НСИ και υπολογισμοί του συγγραφέα

Πιν. 45Πηγή: НСИ και υπολογισμοί του συγγραφέα

   Στα τέλη του 1934 ο πολυπληθέστερος νομός της Βουλγαρίας είναι αυτός του Πλόβντιφ με 448 012 κατοίκους ή 7% του συνολικού πληθυσμού της χώρας (βλ. πιν. 2, 3 και 4). Στην ίδια απογραφή ο πληθυσμός του νομού Σόφιας (πρωτεύουσα) είναι 400 705 κάτοικοι ή 6,3% του συνολικού πληθυσμού. Την περίοδο ανάμεσα στην απογραφή του 1934 και στην επόμενη του 1946, αυξάνεται ο πληθυσμός σε όλους τους νομούς με εξαίρεση εκείνη του Ράζγκραντ. Τους υψηλότερους ρυθμούς αύξησης καταγράφει ο νομός Σόφιας (πρωτεύουσα) + 31,2%, με αποτέλεσμα στα τέλη του 1946, να είναι πλέον ο μεγαλύτερος νομός με 525 710 κατοίκους, ή 7,5% του συνολικού πληθυσμού. Ο μικρότερος πληθυσμιακά νομός είναι, όπως και το 1934, ο νομός Σμόλιαν με 111 193 κατοίκους (1,6%).

   Τις επόμενες δυο δεκαετίες (1946-1965) ως αποτέλεσμα της κολεκτιβοποίησης, της εκμηχάνισης της γεωργίας και της ταχείας εκβιομηχάνισης της χώρας, παρατηρείται αύξηση των εσωτερικών μεταναστευτικών ροών από τις ορεινές προς τις πεδινές περιοχές, από τα χωριά προς τις υπάρχουσες πόλεις αλλά και τις νέες που αναπτύσσονται ως βιομηχανικά και διοικητικά κέντρα. Στα τέλη του 1965 σε πέντε νομούς (Βίντιν, Βελίκο Τάρνοβο, Σόφια, Ταργκόβιστε και Κιουστεντίλ) παρατηρείται μείωση του πληθυσμού σε σχέση με το 1946. Στους υπόλοιπους νομούς καταγράφεται πληθυσμιακή αύξηση. Σε απόλυτους αριθμούς την μεγαλύτερη αύξηση έχει ο νομός Σόφιας (πρωτ.) με 379 577 άτομα, το Πλόβντιφ με 131 766 άτομα και η Βάρνα με 100 122 άτομα. Η αύξηση σε αυτούς τους τρεις νομούς αποτελεί περισσότερο από το ήμισυ της συνολικής αύξησης αυτής της εικοσαετίας. Σε σχετικούς αριθμούς την μεγαλύτερη αύξηση πέτυχε πάλι η πρωτεύουσα (72,2%), ακολουθούμενη από τους νόμους Σμόλιαν (44,1%), Βάρνας (37,5%) και Κάρντζαλι (29,7%). Ελάχιστη αύξηση του πληθυσμού παρατηρείται στους νομούς Λόβετς, Μοντάνα, Βράτσα και Ιάμπολ.

   Την επόμενη περίοδο (1965-1975) ο Ακαθάριστος Δείκτης Γεννητικότητας (ΑΔΓ) βρίσκεται στα όρια του 15 – 17‰, ενώ ο Ακαθάριστος Δείκτης Θνησιμότητας (ΑΔΘ) αυξάνεται από 8,3‰ στο 10,3‰. Αυτές οι τάσεις της γεννητικότητας και της θνησιμότητας διαμορφώνουν την φυσική μεταβολή του πληθυσμού τόσο συνολικά όσο και σε περιφερειακό επίπεδο. Πάλι ο νομός της Σόφιας (πρωτεύουσα) έχει την ταχύτερη απόλυτη (171 454 άτομα) και σχετική (18,9%) αύξηση. Στην δεύτερη θέση σε απόλυτη αύξηση (77 466 άτομα) και την τρίτη σε σχετική αύξηση (11%), βρίσκεται ο νομός Πλόβντιφ. Σε πολλούς νομούς όπως Βράτσας, Κάρντζαλι, Κιουστεντίλ, Πλέβεν, Σμόλιαν, Ταργκόβιστε, η αύξηση είναι μικρή (κάτω από το 2%), ενώ σε πέντε νομούς (Βίντιν, Λόβετς, Μοντάνα, Πέρνικ και Ιάμπολ) καταγράφεται μείωση του πληθυσμού.

   Η περίοδος 1975-1985 χαρακτηρίζεται από την χειροτέρευση των δημογραφικών δεικτών. Ο ΑΔΓ μειώνεται από 16,5‰ σε 13,3‰, ενώ ο ΑΔΘ κυμαίνεται ανάμεσα στο 10,1‰ και 12‰. Αυτή η εικόνα αποτυπώνεται με διαφορετική ένταση σε περιφερειακό επίπεδο. Σε 13 νομούς καταγράφεται μείωση του πληθυσμού η οποία κυμαίνεται ανάμεσα στο 11,7% (νομός Ιάμπολ) και 0,6% (νομός Πέρνικ). Η μεγαλύτερη αύξηση του πληθυσμού παρατηρείται και πάλι στην Σόφια (πρωτ.), Πλόβντιφ, Βάρνα, αλλά με μειωμένη ένταση.

   Την περίοδο 1985-1992 για πρώτη φορά καταγράφεται μείωση του πληθυσμού κατά 461 332 άτομα. Η τάση της μείωσης των γεννήσεων, κυρίως μετά το 1988 βαθαίνει δραματικά. Ο ΑΔΓ από 13, 1‰ την χρονιά εκείνη, μειώνεται σε 10,7‰ το 1991 και 10,5‰ το 1992. Ταυτόχρονα διατηρείται η τάση της αύξησης του ΑΔΘ, ο οποίος από 11,6‰ το 1986 ανεβαίνει στο 12,7‰ στο τέλος του 1992. Όπως παρατηρήσαμε και στο πρώτο μέρος της ανάλυσης μας, για πρώτη φορά το 1990, καταγράφεται αρνητική μεταβολή της φυσικής κίνησης του πληθυσμού. Παρ’ όλα αυτά η αθροιστική για την περίοδο 1985-1992 φυσική κίνηση παραμένει θετική κατά 4 135 άτομα. Αυτό σημαίνει ότι την περίοδο εκείνη η μείωση του πληθυσμού οφείλεται εξ’ ολοκλήρου στην μεταναστευτική εκροή. Με εξαίρεση το νομό Μπλαγκόεβγκραντ που καταγράφει αύξηση του πληθυσμού του, κατά 7 442 άτομα ή 2,2%, την περίοδο 1985-1992, σε όλους τους άλλους νομούς ο πληθυσμός μειώνεται. Με ελάχιστη μείωση κάτω από 2% είναι συνολικά 6 νομοί: Πάζαρντζικ, Μπουργκάς, Βάρνα, Σλίβεν, Σμόλιαν και Σόφια (πρωτ.). Στις τρεις θέσεις με την μεγαλύτερη απόλυτη και σχετική μείωση είναι τρεις νομοί: Στον νομό Κάρντζαλι στο τέλος του 1992 ζουν 87 841 άτομα πιο λίγα σε σχέση με το 1985, δηλαδή με άλλα λόγια ο νομός την περίοδο εκείνη έχασε το 29,1% του πληθυσμού του. Στην δεύτερη θέση είναι ο νομός Σούμεν με μείωση του πληθυσμού του κατά 34 515 άτομα ή 13,5% και στην τρίτη θέση το Ράζγκραντ με 26 671 λιγότερους κατοίκους, η επίσης 13,5%.

   Την περίοδο 1992-2001 ο πληθυσμός της Βουλγαρίας συνεχίζει να συρρικνώνεται κατά 558 416 άτομα (-6,6%). Την μεγαλύτερη πτώση συνεχίζει να καταγράφει ο νομός Κάρντζαλι (-23,3%), ακολουθούμενος από τους νομούς: Βίντιν (-14,2%), Μοντάνα (-12,5), Σμόλιαν (-12,3%).  Στις 1.03.2001 ο πολυπληθέστερος νομός συνεχίζει να είναι ο νομός Σόφιας (πρωτ.) με 1 170 842 κατοίκους ή 14,8% του συνόλου. Στην δεύτερη θέση βρίσκεται ο νομός Πλόβντιφ με 715 816 άτομα, ή 9% του συνόλου. Με τον μικρότερο πληθυσμό παραμένει ο νομός Βίντιν με 130 074 κατοίκους, ή 1,6% του συνόλου.

   Ανάμεσα στις δυο απογραφές, (2001 – 2011), ο συνολικός πληθυσμός μειώθηκε κατά 564 331 άτομα, ή ετήσια κατά μέσο όρο 0,7%. Μόνο σε δυο νομούς παρατηρείται αύξηση του πληθυσμού: στον νομό Σόφιας (πρωτ.) κατά 120 749 άτομα (10,3%) και στο νομό Βάρνας κατά 13 061 άτομα (2,8%). Την μεγαλύτερη μείωση του πληθυσμού, πάνω από 20%, κατέγραψαν ο νομός Βράτσα και ο νομός Βίντιν. Με βάση τα στοιχεία της τελευταίας απογραφής (1.02.2011) ο μεγαλύτερος πληθυσμιακά νομός συνεχίζει να είναι ο νομός Σόφιας (πρωτ.), στον οποίο ο συνήθως διαμένων πληθυσμός ανέρχεται στα 1 291 591 άτομα ή 17,5% του συνολικού πληθυσμού. Ακολουθεί ο νομός Πλόβντιφ με 683 027 άτομα (9,3%), ο νομός Βάρνας με 475 074 (6,5%) και ο νομός Μπουργκάς με 415 817 άτομα (5,6%). Άρα σε αυτούς τους 4 νομούς ζει περίπου το 40% του συνολικού πληθυσμού της χώρας. Δυο νομοί έχουν πληθυσμό ανάμεσα σε 300 χιλιάδες και 400 χιλιάδες κατοίκους: ο νομός Στάρα Ζαγκόρα 333 265 άτομα (4,5%) και Μπλαγκόεβγκραντ 323 552 άτομα (4,4%). Έξι είναι οι νομοί με πληθυσμό ανάμεσα στις 200 χιλ. και 300 χιλ. άτομα και σε αυτούς κατοικεί το 20,8% του πληθυσμού της χώρας. Η μεγαλύτερη ομάδα με 16 νομούς είναι εκείνη στην οποία κατοικούν 100 χιλ. με 200 χιλ. άτομα. Ο μικρότερος πληθυσμιακά νομός συνεχίζει να είναι το Βίντιν με 101 018 κατοίκους (1,4%).

   Συγκρίνοντας τα στοιχεία του υπολογιζόμενου πληθυσμού στις 31.12.2015 με εκείνα της τελευταίας απογραφής, στις 1.02.201, παρατηρούμε ότι με εξαίρεση τον νομό Σόφιας (πρωτ.), όπου καταγράφεται αύξηση κατά 28 213 άτομα (2,2%), σε όλους τους άλλους 27 νομούς, καταγράφεται μείωση του πληθυσμού με υψηλότερες σχετικές τιμές στην Βορειοδυτική περιφέρεια (-7,5%) και στην Βορειοκεντρική (-5,3%), αλλά και στους νομούς: Κιουστεντίλ (-7,8%), και Σμόλιαν (-8,3%). Το 2015 ο μικρότερος νομός  συνεχίζει να είναι το Βίντιν με 91 235 κατοίκους (1,3%) και ο μεγαλύτερος ο νομός Σόφιας (πρωτ.) με 1 319 804 άτομα (18,4%). Σε 16 νομούς ο πληθυσμός είναι κάτω των 200 χιλ. ατόμων και συνολικά σε αυτούς κατοικούν το 30,4% του συνολικού πληθυσμού της χώρας. Με πληθυσμό ανάμεσα σε 200 χιλ. και 300 χιλ. άτομα βρίσκονται 6 νομοί, στους οποίους κατοικεί το 20,4% του πληθυσμού, ενώ σε άλλους 6 νομούς κατοικεί πληθυσμός πάνω από 300 χιλ. άτομα. Μόνο στον νομό Σόφιας (πρωτ.), Πλόβντιφ, Βάρνα και Μπουργκάς ζει το 40,2% του συνολικού πληθυσμού.

   Ο «Νόμος για το διοικητικό-χωρικό καθεστώς της Δημοκρατίας της Βουλγαρίας», στο άρθρο 2, ορίζει ως διοικητικές – χωρικές μονάδες, εκτός από τους νομούς, και τους δήμους. Οι τελευταίοι, αποτελούν τον κύριο θεσμό αυτοδιοίκησης και η λειτουργίας τους ρυθμίζεται στον «Νόμο για την τοπική αυτοδιαχείριση και την τοπική διοίκηση» (Закон за местното самоуправление и местната администрация). Ως διοικητική – χωρική μονάδα, ο δήμος συναντάται ήδη από την εποχή του πριγκιπάτου της Βουλγαρίας. Σύμφωνα με το άρθρο 3, του Συντάγματος του Τάρνοβο (Търновската конституция, 16/4/1879), το πριγκιπάτο της Βουλγαρίας διοικητικά διαιρείται σε περιφέρειες (окръжия), επαρχίες  (околии) και δήμους (общини). Οι διάφορες κατά καιρούς διοικητικές μεταρρυθμίσεις επέφεραν αλλαγές και στον αριθμό των δήμων. Για παράδειγμα το 1920 οι δήμοι έφτασαν τους 2391, από 1354 που ήταν το 1901, το 1934 τους 1211, το 1959 τους 979, το 1964 τους 1389, το 1979 τους 291, το 1981 τους 300, το 1987 τους 273, το 1999 τους 262.

   Στις 1.02.2011, ο πληθυσμός της χώρας είναι κατανεμημένος σε 264 δήμους. Τρεις από αυτούς έχουν πληθυσμό πάνω από 300 χιλ. άτομα και σε αυτούς ζει το 26,8% του συνολικού πληθυσμού. Ο μεγαλύτερος δήμος είναι αυτός της Σόφιας (πρωτεύουσα) – 1 291 591 άτομα. Ακολουθούν οι δήμοι Βάρνα (343 704 άτομα) και Πλόβντιφ (338 153 άτομα). Με πληθυσμό ανάμεσα στις 100 χιλ. και 300 χιλιάδες άτομα είναι έξι δήμοι: Μπουργκάς, Ρούσε, Στάρα Ζαγκόρα, Πλέβεν, Σλίβεν και Πάζαρντζικ. Την ημέρα της απογραφής σε αυτούς ζούσε το 12,4% του πληθυσμού της χώρας. Σε σύγκριση με την προηγούμενη περίοδο (1992 – 2001), ο αριθμός των δήμων της ομάδας αυτής, μειώθηκε κατά τρεις: Πέρνικ, Σούμεν και Ντόμπριτς. Με πληθυσμό ανάμεσα στα 50 χιλ. και 100 χιλ. άτομα είναι 21 δήμοι. Ο αριθμός τους παραμένει σταθερός σε σχέση με την περίοδο 1992 – 2001. Σε αυτούς ζει το 19,8% του πληθυσμού. Ο αριθμός των δήμων με πληθυσμό από 20 χιλ. έως 50 χιλ. άτομα, μειώνεται κατά 3 δήμους, σε σχέση με την προηγούμενη περίοδο. Στους 51 δήμους έχουν την συνήθης διαμονή τους 1 437 646 άτομα (19,5%).

Πιν. 5

6

Πηγή: НСИ

   Σε σχέση με την προηγούμενη περίοδο, η μεγαλύτερη πτώση του αριθμού των δήμων (από 78 σε 66), σημειώνεται στην ομάδα με πληθυσμό από 10 χιλ. έως 20 χιλ. άτομα. Σε αυτούς τους δήμους κατοικούν 904 297 άτομα (12,3%). Η μείωση του πληθυσμού, αποτυπώνεται στην αύξηση του απολύτου αριθμού και των σχετικών μεριδίων των μικρών και πολύ μικρών δήμων. Ο αριθμός των δήμων με πληθυσμό ανάμεσα στα 5 001 και 10 000 άτομα, από 66, στις 1.03.2001, αυξήθηκε σε 77, στις 1.02.2011. Σε αυτή την ομάδα ζουν 557 167 άτομα, ή το 7,6% του συνολικού πληθυσμού της χώρας. Τον μεγαλύτερο αριθμό δήμων, αυτής της ομάδας, έχουν οι νομοί Σόφια (8), Σούμεν (5) και Βράτσα (5).  Κατά 9 έχουν αυξηθεί και οι δήμοι με πληθυσμό κάτω των 5 000 ατόμων. Στις 1.02.2011, ο αριθμός τους είναι 40 και σε αυτούς ζουν 123 275 άτομα, έναντι 107 836 ατόμων στις αρχές του 2001. Τον μεγαλύτερο αριθμό δήμων αυτής της ομάδας, έχουν οι νομοί Βίντιν – 7, Σόφια – 6, και από 4, η Μοντάνα και το Κιουστεντίλ.

   Στις 31.12.2015, ο πληθυσμός της χώρας είναι κατανεμημένος σε 265 δήμους. Οι τρεις πρώτοι, έχουν πληθυσμό πάνω από 300 χιλ. άτομα και σε αυτούς ζει το 28% του συνολικού πληθυσμού (2 004 730 άτομα). Σε σχέση με την απογραφή του 2011, σημειώνεται μια αύξηση κατά 1,6% (31 282 άτομα).  Ο μεγαλύτερος δήμος είναι αυτός της Σόφιας (πρωτεύουσα), με πληθυσμό 1 319 804 άτομα, (έναντι 1 291 591 ατόμων – το 2011). Ακολουθούν οι δήμοι Βάρνα με 343 301 άτομα, (έναντι 343 704 ατόμων – το 2011) και Πλόβντιφ  με 341 625 άτομα (έναντι 338 153 ατόμων – το 2011). Η αύξηση του πληθυσμού σε αυτή την πληθυσμιακή ζώνη οφείλεται κυρίως στο δήμο Σόφιας (πρωτ.) και λιγότερο στο δήμο Πλόβντιφ. Οι δήμοι με πληθυσμό από 100 χιλ. έως 300 χιλ. είναι 6 και σε αυτούς ζει το 12,4% του συνολικού πληθυσμού (886 425 άτομα), δηλαδή κατά 25 407 άτομα λιγότερα από την τελευταία απογραφή. Οι δήμοι με πληθυσμό από 50 χιλ. έως 100 χιλ. άτομα, πλέον έχουν μειωθεί σε 17 από 21 και σε αυτούς ζει το 16,6% του συνολικού πληθυσμού (1 186 596 άτομα), δηλαδή κατά 18,6% λιγότεροι από την απογραφή του 2011. Οι δήμοι με πληθυσμό από 20 χιλ. έως 50 χιλ. άτομα, είναι 48, έναντι 51 το 2011, και σε αυτούς ζουν 1 426 483 άτομα, δηλαδή, ελάχιστα λιγότεροι (κατά 0,8% ή 11 163 άτομα) από την τελευταία απογραφή. Τέλος οι δήμοι με πληθυσμό μέχρι 20 χιλ. άτομα σε αριθμό αυξήθηκαν κατά 8 (από 183 το 2011, σε 191 το 2015), ενώ σε πληθυσμό αυξήθηκαν κατά 64 811 άτομα. Σύμφωνα λοιπόν με τα στοιχεία του 2015, συνεχίζεται η πληθυσμιακή αποδυνάμωση των δήμων που βρίσκονται στις μεσαίες ζώνες (από 20 χιλ. έως 300 χιλ. άτομα, κατά 306 879 άτομα λιγότερα από την απογραφή του 2011) και ενισχύονται οι δήμοι, ο πληθυσμός των οποίων, βρίσκεται στις ακραίες ζώνες (μέχρι 20 χιλ. ατομών, κατά 64 811 επιπλέον άτομα  και άνω των 300 χιλ. ατομών, κατά 31 282 επιπλέον άτομα, από την απογραφή του 2011). Το τελικό αποτέλεσμα είναι η μείωση του πληθυσμού κατά 210 786 άτομα, στις 31.12.2015, σε σχέση με τον πληθυσμό κατά την απογραφή, στις 1.02.2011.  

   Κατανομή πληθυσμού σε πόλεις και χωριά

   Η μετατόπιση πληθυσμιακών μαζών από τις αγροτικές προς τις αστικές περιοχές δηλαδή η διαδικασία δημογραφικής αστικοποίησης παρατηρείται σε όλα τα μέρη του κόσμου και όπως είναι φυσικό και στην Βουλγαρία. Στις αρχές του 20ου αιώνα στην Βουλγαρία ο ένας στους πέντε ζούσε σε κάποια πόλη ενώ στις αρχές του 21ου αιώνα περίπου οι τρεις στους τέσσερις (βλ. διαγ. 1 και 2).

   Η αναλογία αστικού – αγροτικού πληθυσμού, αντικατοπτρίζει σε μεγάλο βαθμό την κλαδική διάρθρωση της εθνικής οικονομίας και των μεταβολών της. Η βουλγάρικη οικονομία μέχρι και το τέλος του Β’ Παγκοσμίου πολέμου είναι κυρίως αγροτική, για αυτό και ο πληθυσμός  είναι εγκαταστημένος κυρίως στα χωριά. Ο αγροτικός πληθυσμός έφτασε στο υψηλότερο απόλυτο σημείο του, το 1946 (5 294 100 άτομα ή το 75,3 του συνολικού πληθυσμού). Ο αστικός πληθυσμός τις πρώτες τέσσερις δεκαετίες του 20ού αιώνα, κυμαίνεται γύρω στο 20%, αν και με μια πιο προσεκτική ανάγνωση του πίνακα 6, θα διαπιστώσουμε ότι, η διαδικασία της αστικοποίησης, αρχίζει ήδη από την περίοδο ανάμεσα στις απογραφές του 1910 και 1920, όταν η μέση ετήσια αύξηση του αστικού πληθυσμού (1,5%), ξεπέρνα την συνολική μέση ετήσια αύξηση του πληθυσμού (1%). Εκείνη την περίοδο βέβαια, η αύξηση του αστικού πληθυσμού, οφείλεται κυρίως στις μεταναστευτικές εισροές Βουλγάρων, ως αποτέλεσμα των συνοριακών μεταβολών που επήλθαν το 1913 με την Συνθήκη του Βουκουρεστίου (Β΄Βαλκανικός Πόλεμος) και το 1919 με την Συνθήκη του Νεϊγύ (Α΄Παγκόσμιος Πόλεμος).

   Μετά την αλλαγή του κοινωνικό – οικονομικού συστήματος, το 1944, η βουλγάρικη οικονομία υπέστη τεράστιες αναδιαρθρώσεις. Κύριος στόχος  ήταν η εκβιομηχάνιση της χώρας και για τον σκοπό αυτό θα έπρεπε αγροτικός πληθυσμός να μετακινηθεί από τα χωριά στις πόλεις. Ήδη από το 1947 παρατηρείται μέση ετήσια ποσοστιαία μείωση του αγροτικού πληθυσμού, με τις υψηλότερες τιμές του να καταγράφονται την περίοδο 1957 – 1975 (βλ. πιν. 6). Στην τελευταία απογραφή, ο πληθυσμός των χωριών είναι 2 025 569 άτομα, μόλις το 27,5% του συνολικού πληθυσμού (βλ. διαγ. 1 και 2). Πέρα από την πληθυσμιακή μετακίνηση η διαδικασία αναδιανομής του πληθυσμού πήρε και άλλες μορφές, όπως: ένταξη χωριών στον αστικό ιστό γειτονικής πόλης, ενοποίηση χωριών και αλλαγή του καθεστώτος τους σε πόλη, αύξηση φυσική ή/και τεχνική του αστικού πληθυσμού, κ.ά. Έτσι τη περίοδο 1957 – 1975, μετατρέπονται σε περιοχές – γειτονίες πόλεων, 220 χωριά, ενώ άλλα 103 ανακηρύσσονται σε πόλεις. Ως αποτέλεσμα της εσωτερικής μετανάστευσης νεανικού πληθυσμού από τα χωριά προς τις πόλεις, αλλάζει η ηλικιακή σύνθεση του αστικού και αγροτικού πληθυσμού. Στις πόλεις η συγκέντρωση πληθυσμού σε αναπαραγωγική ηλικία έχει ως αποτέλεσμα την φυσική αύξηση του αστικού πληθυσμού, ενώ στα χωριά η μείωση  του πληθυσμού αναπαραγωγικής ηλικίας έχει ως αποτέλεσμα την φυσική μείωση του αγροτικού πληθυσμού. 

   Μέχρι το 1985 οι ρυθμοί αύξησης του αστικού πληθυσμού παραμένουν υψηλότεροι από τους ρυθμούς αύξησης του συνολικού πληθυσμού. Στις τελευταίες τρεις απογραφές ενώ καταγράφεται ποσοστιαία μείωση του συνολικού πληθυσμού, η ποσοστιαία μείωση του αστικού πληθυσμού είναι μικρότερη (βλ. πιν. 6), με αποτέλεσμα να συνεχίζει να αυξάνεται το μερίδιο του αστικού πληθυσμού (βλ. διαγ. 2). Την περίοδο 1986-2011 καταγράφεται μείωση του συνολικού πληθυσμού σε απόλυτους αριθμούς κατά 1 585 079 άτομα απο τα οποία τα 460 938 είναι κάτοικοι πόλεων (29,2%) και 1 123 141 άτομα (70,8%) κάτοικοι χωριών.

 Διαγ.17Πηγή: НСИ

Διαγ. 28Πηγή: НСИ

Πιν. 69Πηγή: НСИ

   Στην τελευταία απογραφή, το 2011, οι κατοικημένοι χώροι στην Βουλγαρία είναι 5 302, από τους οποίους 255 είναι πόλεις και 5 047 χωριά. Αν και ο «κατοικημένος χώρος», ορίζεται από την παρουσία μόνιμων κατοίκων, στην απογραφή δεν καταμετρήθηκε σε 181 κατοικημένους χώρους, ούτε ένα άτομο (βλ. πιν. 7). Από την άλλη σε 7 πόλεις ο πληθυσμός είναι πάνω από 100 χιλ. άτομα. Σε αυτές τις πόλεις ζει το 33,6% του συνολικού πληθυσμού της χώρας, όταν στις ίδιες πόλεις, το 1946 ζούσε μόλις το 11,6% του συνολικού πληθυσμού (βλ. πιν. 7 και 8). Σε σύγκριση με την απογραφή του 2001, οι πόλεις με πληθυσμό άνω των 100 χιλ. ατόμων, ήταν 9 και σε αυτές ζούσαν το 32,3% του συνολικού πληθυσμού.  Την περίοδο ανάμεσα στις απογραφές του 2001 και 2011 μόνο σε 17 κατοικημένους χώρους παρατηρείται αύξηση του πληθυσμού. Η μεγαλύτερη αύξηση καταγράφεται στις πόλεις: Σόφια (110 987 άτομα), Βάρνα (21 981) και Μπουργκάς (7 881 άτομα). Η μεγαλύτερη μείωση καταγράφεται στις πόλεις: Πλέβεν (- 14 926 άτομα), Ρούσε (- 11 811 άτομα) και Βίντιν (- 9324 άτομα). 

Πιν. 7

10

Πηγή: НСИ

Πιν. 811Πηγή: НСИ

   Στις 31.12.2015 οι κατοικημένοι χώροι στην Βουλγαρία είναι 5 259, από τους οποίους 257 είναι πόλεις και 5002 χωριά (βλ. πιν. 1). Στις πόλεις ζουν 5 227 182 άτομα ή το 73,1% του συνολικού πληθυσμού και στα χωριά 1 926 602 άτομα ή 26,9% του συνόλου. Στο τέλος του 2015, οι κατοικημένοι χώροι χωρίς ούτε ένα κάτοικο, είναι 159. Σε 1 113 ή 21,5% των κατοικημένων χώρων ζουν από 1 έως 49 άτομα. Με πληθυσμό άνω των 100 χιλ. ατόμων είναι πλέον 6 πόλεις, (εφόσον το Πλέβεν με 99 628 κατοίκους, πέφτει από αυτή την κατηγορία), στις οποίες ζει το 34,8% του πληθυσμού της χώρας (βλ. πιν. 9).

   Σε σχέση με το 2014, απο το σύνολο των 257 πόλεων μόλις 29 κατάφεραν να αυξήσουν τον πληθυσμό τους. Από αυτές μόνο τρεις (Σόφια, Μπουργκάς, Πλόβντιφ), είναι πόλεις – διοικητικά κέντρα νομών (областни градове). Το Μπουργκάς κατέγραψε την μεγαλύτερη απόλυτη αύξηση με 4 292 κατοίκους και πλέον είναι η τέταρτη πόλη που έχει πληθυσμό πάνω από 200 χιλ. άτομα (βλ. πιν. 7). Όμως μια πιο προσεκτική ανάγνωση των στοιχείων θα μας δείξει ότι αυτή η αύξηση προέρχεται απο μια διοικητική μεταβολή. Πιο συγκεκριμένα την προσχώρηση στην πόλη του Μπουργκάς δύο μεγάλων χωριών – του Ρούτνικ (Рудник) και του Τσέρνο Μορέ (Черно море). Ο συνολικός πληθυσμός αυτών των δυο χωριών το 2015 είναι 5 778 άτομα. Εάν αυτά τα άτομα αφαιρεθούν από τα 4 992 άτομα που είναι η αύξηση του Μπουργκάς για το 2015, θα δούμε ότι στην πραγματικότητα, ο πληθυσμός της πόλης μειώθηκε κατά 1486 άτομα. Όσον αφορά την Σόφια, η αύξηση του πληθυσμού της κατά 3 699 άτομα, οφείλεται εξ’ ολοκλήρου στο θετικό ισοζύγιο της εσωτερικής μετανάστευσης, δηλαδή της θετικής διαφοράς ανάμεσα στους εγκατασταθέντες στην πόλη της Σόφιας, από άλλο κατοικημένο χώρο της Βουλγαρίας και τους αναχωρήσαντες από την πόλη της Σόφιας, προς άλλο κατοικημένο χώρο της Βουλγαρίας. Σχετικά με την αύξηση του πληθυσμού της πόλης του Πλόβντιφ, αυτή είναι ελάχιστη, μόλις κατά 58 άτομα. Οι υπόλοιπες 24 πόλεις – διοικητικά κέντρα νομών καταγράφουν μείωση του πληθυσμού τους, με χαρακτηριστικές περιπτώσεις την Βράτσα, Πλέβεν, Βίντιν, Μοντάνα και Ντόμπριτς (βλ. πιν. 9).

Πιν. 9

12

Πηγή: НСИ και υπολογισμοί του συγγραφέα

   Από τις υπόλοιπες 26 πόλεις που δεν είναι διοικητικά κέντρα των νομών τους, αλλά κατάφεραν να αυξήσουν τον πληθυσμό τους, πολλές είναι μικρές παραλιακές πόλεις της Μαύρης Θάλασσας, όπως: Νεσέμπερ (+519 άτομα), Άγιος Βλάσης (+233 άτομα), Ομπζόρ (+139 άτομα).

   Η φυσική μεταβολή του πληθυσμού σε περιφερειακό επίπεδο

   Όπως ήδη έχουμε πει στο πρώτο μέρος της ανάλυσης μας14, η φυσική κίνηση του πληθυσμού, ως διαφορά των γεννήσεων έναντι των θανάτων, αποτελεί τη βιολογική βάση ανανέωσης ενός πληθυσμού και την κύρια συνιστώσα της αυτοτροφοδότησης και της πορείας του διαχρονικά. Η φυσική μεταβολή του πληθυσμού στη Βουλγαρία ακολουθεί πτωτική πορεία, ενώ από το 1989 έχει μονίμος και αρνητικό πρόσημο.

   Ο λόγος της διαφοράς γεννήσεων ζώντων και θανάτων κατά την διάρκεια ενός έτους προς το μέσο πληθυσμό κατά το ίδιο έτος, πολλαπλασιασμένος με το 1 000 μας δίνει τον Ακαθάριστο Δείκτη Φυσικής Κίνησης (ΑΔΦΚ). Ανάμεσα στα κράτη μέλη της ΕΕ, το 2015, την μεγαλύτερη φυσική μείωση σημειώνει η Βουλγαρία (-6,2 ανά 1 000 κατοίκους). Ακολουθούν από απόσταση άλλα κράτη του πρώην «Ανατολικού μπλοκ», όπως η Ουγγαρία και η Κροατία (-4‰), η Ρουμανία (-3,8‰) και η Λιθουανία (-3,5‰).

Πιν.1013Πηγή: НСИ και υπολογισμοί του συγγραφέα

   Σε περιφερειακό – χωρικό επίπεδο (βλ. πιν. 10 και 11), οι αρνητικοί ΑΔΦΚ που καταγράφονται στα χωριά, είναι υψηλότεροι από αυτούς των πόλεων. Το 2015 ο ΑΔΦΚ για το σύνολο των 5 002 χωριών της Βουλγαρίας είναι (-13,4‰), ενώ ο ίδιος δείκτης για το σύνολο των 257 πόλεων είναι (-3,5‰).

   Σε επίπεδο NUTS 2, το 2015, τους υψηλότερους αρνητικούς δείκτες φυσικής κίνησης έχουν τα χωριά της Βορειοδυτικής περιοχής (-20,4‰) με τις χειρότερες τιμές της χώρας να καταγράφονται στα χωριά του νομού Βίντιν (-31,8‰). Ακολουθούν τα χωριά της Βορειοκεντρικής περιοχής (-15,2‰), με τις δεύτερες υψηλότερες αρνητικές τιμές της χώρας να καταγράφονται στα χωριά του νομού Γκάμπροβο (-28,7‰). Σε επίπεδο πόλεων οι υψηλότερες αρνητικές τιμές του δείκτη καταγράφονται στις πόλεις των νομών της Βορειοδυτικής περιοχής (-6,8‰) με τις υψηλότερες τιμές να καταγράφονται στις πόλεις του νομού Βίντιν (-8,2‰). Ακολουθούν οι πόλεις της Βορειοκεντρικής περιοχής (-6,0‰) με τις υψηλότερες τιμές της χώρας να καταγράφονται στις πόλεις του νομού Σιλίστρα (-9,6‰).

   Το 2015 ο ΑΔΓ είναι 9,2 γεννήσεις ανά 1 000 κατοίκους (βλ. Πιν.11).

   Σε περιφερειακό – διοικητικό επίπεδο NUTS 3, τα υψηλότερα ποσοστά γεννητικότητας έχουν οι νομοί Σλίβεν (12,6‰), Σόφια – πρωτεύουσα (10,2‰) και Μπουργκάς (9,9‰). Σε 17 νομούς ο ΑΔΓ είναι χαμηλότερος από την μέση τιμή του στο σύνολο της χώρας. Οι χαμηλότερες τιμές του δείκτη καταγράφονται στους νομούς Σμόλιαν (6,5‰) και Βίντιν (6,1‰).

   Σε περιφερειακό – χωρικό επίπεδο, οι ΑΔΓ που καταγράφονται στα χωριά, είναι χαμηλότεροι από αυτούς των πόλεων. Σε σύνολο 5 002 χωριών των 28 νομών της Βουλγαρίας, ο ΑΔΓ ειναι 8,5‰. Οι υψηλότερες τιμές του δείκτη καταγράφονται στα χωριά των νομών Σλίβεν (14,8‰), Ταργκόβιστε (10,3‰) και Μπουργκάς (10,3‰), ενώ οι χαμηλότερες τιμές καταγράφονται στα χωριά των νομών Βίντιν (5,1‰), Πέρνικ (5,2‰) και Σμόλιαν (5,5‰). Σε σύνολο 257 πόλεων των 28 νομών της Βουλγαρίας ο ΑΔΓ ειναι 9,4‰. Οι υψηλότερες τιμές του δείκτη καταγράφονται στις πόλεις των νομών Σλίβεν (11,4‰), Σόφια-πρωτεύουσα (10,4‰), Μπλαγκόεβγκραντ (10,2‰), Πλόβντιφ (10,3‰). Οι χαμηλότερες τιμές του δείκτη καταγράφονται στις πόλεις των νομών Βίντιν (6,7‰), Σιλίστρα (7‰), Γκάμπροβο (7,1‰), Σμόλιαν (7,3‰) και Πέρνικ (7,4‰).

Πιν. 1114Πηγή: НСИ και υπολογισμοί του συγγραφέα

   Εάν κοιτάξουμε τα στοιχεία για τις συγκεκριμένες 27 πόλεις – διοικητικά κέντρα των 28 νομών της χώρας (βλ. πιν. 12), θα παρατηρήσουμε ότι οι πέντε πρώτες πόλεις με υψηλό δείκτη γεννητικότητας είναι: το Σλίβεν (11,96‰), το Πλόβντιφ (10,63‰), το Μπλαγκόεβγκραντ (10,36‰), η Σόφια (10,20‰) και το Κάρντζαλι (10,19‰). Η συγκριτικά υψηλότερη γεννητικότητα στο Σλίβεν και στο Πλόβντιφ οφείλεται στη υψηλή συμμετοχή του τσιγγάνικου πληθυσμού, ενώ στο Κάρντζαλι – του τούρκικου. Και τα δυο έθνη (ειδικά το τσιγγάνικο) έχουν εντονότερη αναπαραγωγική δραστηριότητα από τους Βουλγάρους. Στη Σόφια η υψηλότερη τιμή του δείκτη οφείλεται κυρίως στις καλύτερες και περισσότερες ευκαιρίες κοινωνικο-οικονομικής ανέλιξης που προσφέρει η πρωτεύουσα σε σχέση με την επαρχία, ενώ στο Μπλαγκόεβγκραντ, εξηγείται με την ηλικιακά  νέα σύνθεση του πληθυσμού του15. Οι πέντε πόλεις – διοικητικά κέντρα των νομών τους με τους χαμηλότερους δείκτες γεννητικότητας είναι η Σιλίστρα (6,91‰), το Λόβετς (6,76‰), το Γκάμπροβο (6,65‰), το Σμόλιαν (6,54‰) και ουραγός, το Βίντιν (5,84‰).

   Η Βουλγαρία κρατά σταθερά την πρώτη θέση στα ποσοστά θνησιμότητας, στην ΕΕ, απο την δεκαετία του 1990. Το 2015 με ΑΔΘ 15,3 θανάτους ανά 1 000 κατοίκους, είναι και πάλι στην πρώτη θέση.

   Σε περιφερειακό – διοικητικό επίπεδο NUTS 3, τους υψηλότερους δείκτες θνησιμότητας έχουν οι νομοί Βίντιν (22,8‰) και Μοντάνα (21,3‰), ακολουθούμενοι από τους νομούς Κιουστεντίλ (19,5‰), Βράτσα, Γκάμπροβο και Πέρνικ με 19,4‰ έκαστος. Σε 7 νομούς η θνησιμότητα είναι μικρότερη από τον εθνικό μέσο όρο, ενώ στην Σόφια-πρωτεύουσα έχει την χαμηλότερη τιμή (11,9‰).

   Σε περιφερειακό – χωρικό επίπεδο, οι ΑΔΘ που καταγράφονται στα χωριά, είναι υψηλότεροι από αυτούς των πόλεων. Ο ΑΔΘ για το σύνολο των 5 002 χωριών της Βουλγαρίας είναι 22 θάνατοι ανά 1 000 κάτοικοι, ενώ ο ίδιος δείκτης για το σύνολο των 257 πόλεων είναι 12,9‰ (βλ. πιν. 11). Πιο αναλυτικά, τους υψηλότερους δείκτες θνησιμότητας έχουν τα χωριά της Βορειοδυτικής περιοχής (28,6‰) με τις υψηλότερες τιμές της χώρας να καταγράφονται στα χωριά του νομού Βίντιν (36,9‰). Σε επίπεδο NUTS 2, ακολουθούν τα χωριά της Βορειοκεντρικής περιοχής (23,2‰), με τις δεύτερες υψηλότερες τιμές της χώρας να καταγράφονται στα χωριά του νομού Γκάμπροβο (34,7‰). Οι υπόλοιπες περιοχές (NUTS 2) διατηρούν κατά μέσο όρο, τον ΑΔΘ κάτω απο το εθνικό μέσο επίπεδο, χωρίς βέβαια να υπάρχει κάποια ομοιογένεια. Έτσι ενώ ο ΑΔΘ της Νοτιοδυτικής περιοχής είναι 19,9‰, στους επιμέρους νομούς της περιοχής θα συναντήσουμε τα χωριά του νομού της Σόφιας-πρωτεύουσας να διατηρούν τον χαμηλότερο δείκτη της χώρας (14,2‰), ενώ στον διπλανό νομό του Πέρνικ, τα χωριά του καταγράφουν τα τρίτα χειρότερα ποσοστά θνησιμότητας (31,9‰) της χώρας. Σε επίπεδο πόλεων οι υψηλότερες τιμές του δείκτη καταγράφονται στις πόλεις των νομών της Βορειοδυτικής περιοχής (14,8‰) με τις υψηλότερες τιμές να καταγράφονται στις πόλεις του νομού Μοντάνα (15,4‰). Ακολουθούν οι πόλεις της Βορειοκεντρικής περιοχής (14,1‰) με τις υψηλότερες τιμές της χώρας να καταγράφονται στις πόλεις του νομού Σιλίστρα (16,6 ‰).

Πιν. 1215Πηγή: НСИ και υπολογισμοί του συγγραφέα

   Ανάμεσα στις 27 πόλεις – διοικητικά κέντρα των 28 νομών της χώρας (βλ. πιν. 12), οι 5 πόλεις με τις υψηλότερες τιμές του ΑΔΘ είναι: το Λόβετς (18,50‰), η Σιλίστρα (18,09‰), το Βίντιν (17,65‰), το Γκάμπροβο (17,60‰) και το Κιουστεντίλ (17,56‰). Οι τέσσερις από τις πέντε πόλεις βρίσκονται και στην κατάταξη των πέντε πόλεων με τους μικρότερους ΑΔΓ (βλ. παραπάνω), γεγονός που δείχνει το τραγικό δημογραφικό πρόβλημα αυτών των πόλεων.

   Σε περιφερειακό – διοικητικό επίπεδο NUTS 3 (βλ. πιν. 11), δεν υπάρχει ούτε ένας νομός με θετικό δείκτη φυσικής κίνησης. Από τους 28 νομούς, οι 20, έχουν αρνητικούς ΑΔΦΚ, μεγαλύτερους από τον ΑΔΦΚ εθνικού επιπέδου. Τους υψηλότερους αρνητικούς ΑΔΦΚ έχουν οι νομοί: Βίντιν (-16,7‰), Μοντάνα (-13,2‰), Γκάμπροβο (12,5‰), Πέρνικ (-12,4‰) και Κιουστεντίλ (-12,2‰). Τους χαμηλότερους αρνητικούς ΑΔΦΚ έχουν οι νομοί: Σόφια – πρωτεύουσα (-1,7‰), Σλίβεν (-2,7‰), Βάρνα (-3,4‰), Κάρντζαλι (-3,4‰), Μπουργκάς (-3,5‰) και Μπλαγκόεβγκραντ (-3,5‰).

   Ανάμεσα στις 27 πόλεις – διοικητικά κέντρα των 28 νομών της χώρας (βλ. πιν. 12), οι 5 πόλεις με τις υψηλότερες αρνητικές τιμές του ΑΔΦΚ είναι: το Βίντιν (-11,81‰), το Λόβετς (-11,74‰), η Σιλίστρα (-11,18‰), το Γκάμπροβο (-10,95‰) και το Κιουστεντίλ (-10,24‰). Οι 5 πόλεις με τις χαμηλότερες αρνητικές τιμές του ΑΔΦΚ είναι:  το Μπλαγκόεβγκραντ (-0,21‰), το Πλόβντιφ (-1,04‰), το Κάρντζαλι (-1,11‰), η Βάρνα (-1,45‰) και η Σόφια (-1,70‰).

   Ο πληθυσμός της Βουλγαρίας, σε εθνικό επίπεδο, μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του 1980, κατέγραφε θετικούς ρυθμούς μεταβολής. Έκτοτε ο πληθυσμός ακολουθεί αντίθετη πορεία – συρρικνώνεται. Σε χωρικό επίπεδο (NUTS), σε διοικητικό επίπεδο (νομών και δήμων) και σε επίπεδο κατοικημένων χώρων (πόλεων και χωριών), οι μεταβολές του πληθυσμού σε σχέση με το εθνικό επίπεδο ακολουθούν διαφορετικούς ρυθμούς, πολλές φορές με διαφορετικές κατευθύνσεις και σε διαφορετικό χρόνο. Στο σημερινό άρθρο παρουσιάσαμε την δημογραφική κατάσταση της Βουλγαρίας σε περιφερειακό επίπεδο, εστιάζοντας στην φυσική μεταβολή του πληθυσμού. Σε όποιο επίπεδο χωρικής ανάλυσης κι αν στραφούμε θα διαπιστώσουμε τη βαθιά δημογραφική κατάρρευση της Βουλγαρίας. Το 2015, δεν υπάρχει στατιστική ζώνη, περιοχή, νομός με θετικό δείκτη φυσικής κίνησης. Από τους 265 δήμους, μόνο 6 καταγράφουν φυσική αύξηση τους πληθυσμού τους, ενώ στους υπόλοιπους 259 οι θάνατοι είναι περισσότεροι από τις γεννήσεις. Πέρα όμως από τα φυσικά αίτια (γεννήσεις, θανάτους), η δεύτερη πηγή της συνολικής πληθυσμιακής μεταβολής είναι οι μεταναστευτικές ροές (εσωτερικές και εξωτερικές). Προς ποια κατεύθυνση και πόσο αλλάζει, το πληθυσμιακό ισοζύγιο των χωρικών και διοικητικών μονάδων, με την ένταξη στην ανάλυση των μεταναστευτικών μετακινήσεων; Την απάντηση θα την βρείτε στο επόμενο άρθρο.

Σημειώσεις:

  1. Βλ. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 1059/2003, άρθρο 1.
  2. Βλ. РЕГЛАМЕНТ (ЕО) № 176/2008
  3. Βλ. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 1059/2003, άρθρο 2.
  4. Βλ. στο ίδιο, άρθρο 3.
  5. Βλ. Национален Статистически Институт. ЗАПОВЕД  № РД 07-24/17.01.2013
  6. Βλ. Национален Статистически Институт, 2012. „Преброяване на населението и жилищния фонд в Република България през 2011 г. Том 1. Население/Книга 1, σσ. 10 – 12
  7. Βλ. ЗАКОН ЗА АДМИНИСТРАТИВНО-ТЕРИТОРИАЛНОТО УСТРОЙСТВО НА РЕПУБЛИКА БЪЛГАРИЯ.
  8. Σχετικά με την απόδοση στα Ελληνικά του όρου „община“ ως «δήμος», να σημειώσουμε ότι στα Βουλγάρικα, όπως και σε πολλές άλλες γλώσσες, δεν υπάρχει ειδική λέξη για το δήμο, αλλά χρησιμοποιείται η αντίστοιχη λέξη της κοινότητας (общност).
  9. Στην ελληνική απόδοση του όρου θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε τον παραπλήσιο όρο «δημοτικά διαμερίσματα» του Προγράμματος «Καποδίστριας», ή τον όρο «Δημοτική κοινότητα»  του Προγράμματος  «Καλλικράτης». Βλ. ЗАКОН ЗА АДМИНИСТРАТИВНО-ТЕРИТОРИАЛНОТО УСТРОЙСТВО НА РЕПУБЛИКА БЪЛГАРИЯ, άρθρα 10 έως 13.
  10. Η απόδοση του όρου „Кметство“, ως «Δημοτικός οικισμός», αν και διαφέρει απο την ακριβής του μετάφραση «Δημαρχείο» πιστεύω, ότι αποδίδει καλύτερα το περιεχόμενο της έννοιας. Βλ. ЗАКОН ЗА АДМИНИСТРАТИВНО-ТЕРИТОРИАЛНОТО УСТРОЙСТВО НА РЕПУБЛИКА БЪЛГАРИЯ, άρθρα 14 έως 17.
  11. Βλ. ЗАКОН ЗА АДМИНИСТРАТИВНО-ТЕРИТОРИАЛНОТО УСТРОЙСТВО НА РЕПУБЛИКА БЪЛГАРИЯ, άρθρο 3, παρ.2.
  12. Βλ. πάλι στο ίδιο, άρθρο 3, παρ. 3
  13. Βλ. πάλι στο ίδιο, άρθρο 3, παρ. 4
  14. Βλ. Ο Πληθυσμός της Βουλγαρίας και οι συνιστώσες μεταβολής του (μέρος πρώτο). Στο:  https://petinakis.wordpress.com/
  15. Για την ηλικιακή, οικονομική και εθνολογική δομή του πληθυσμού βλέπε επόμενα κεφάλαια.

Βιβλιογραφία:

  1. ЗАКОН ЗА АДМИНИСТРАТИВНО-ТЕРИТОРИАЛНОТО УСТРОЙСТВО НА РЕПУБЛИКА БЪЛГАРИЯ. Στο: http://www.lex.bg/laws/ldoc/2133622784
  2. ЗАКОН ЗА МЕСТНОТО САМОУПРАВЛЕНИЕ И МЕСТНАТА АДМИНИСТРАЦИЯ В сила от 17.09.1991 г. Отразена деноминацията от 05.07.1999 г., …., доп. ДВ. бр.9 от 26 Януари 2017г. Στο: http://www.lex.bg/bg/laws/ldoc/2132580865
  3. Национален Статистически Институт, 2016. „Население и демографски процеси 2015“. Στο: http://www.nsi.bg/sites/default/files/files/publications/DMGR2015.pdf
  4. Национален Статистически Институт. ЗАПОВЕД  № РД 07-24/17.01.2013 г. обн., ДВ, бр. 13 от 08.02.2013 г., в сила 12.02.2013 г. Στο: http://www.nsi.bg/sites/default/files/files/pages/Classifics/NUTS_2013.pdf
  5. Национален Статистически Институт, 2012. „Преброяване на населението и жилищния фонд в Република България през 2011 г. Том 1. Население/Книга 1. Население по области, общини и населени места“. Στο:http://statlib.nsi.bg:8181/isisbgstat/ssp/fulltext.asp?content=/FullT/FulltOpen/P_22_2011_T1_KN1.pdf
  6. Национален Статистически Институт, 2012. „Преброяване на населението и жилищния фонд в Република България през 2011 г. Том 1. Население/Книга 2. Демографски и социални характеристики“. Στο:http://statlib.nsi.bg:8181/isisbgstat/ssp/fulltext.asp?content=/FullT/FulltOpen/P_22_2011_T1_KN2.pdf
  7. РЕГЛАМЕНТ (ЕО) № 176/2008 НА ЕВРОПЕЙСКИЯ ПАРЛАМЕНТ И НА СЪВЕТА от 20 февруари 2008 година за изменение на Регламент (ЕО) № 1059/2003 относно установяване на обща класификация на териториалните единици за статистически цели (NUTS) поради присъединяването на България и Румъния към Европейския съюз. Στο: http://www.nsi.bg/sites/default/files/files/pages/Classifics/EC_REG_176_2008_BG.pdf
  8. Регламент (ЕС) № 31/2011 на Комисията от 17 януари 2011 година за изменение на приложенията към Регламент (ЕО) № 1059/2003 на Европейския парламент и на Съвета за установяване на обща класификация на териториалните единици за статистически цели (NUTS). Στο: http://eu.vlex.com/vid/17-x00a0-2011-nuts-241248850
  9. Р Е Ш Е Н И Е № 921 от 16 декември 2011 година ЗА ОПРЕДЕЛЯНЕ НА КРИТЕРИИ И ПОКАЗАТЕЛИ ЗА КАТЕГОРИЗИРАНЕ НА ОБЩИНИТЕ, КМЕТСТВАТА, РАЙОНИТЕ И НАСЕЛЕНИТЕ МЕСТА В РЕПУБЛИКА БЪЛГАРИЯ. Στο: http://www.mrrb.government.bg/static/media/ups/articles/attachments/a6acb0acc7704ee926f7b9eab06e9b9c.pdf
  10. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 1059/2003 ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 26ης Μαΐου 2003 για τη θέσπιση μιας κοινής ονοματολογίας των εδαφικών στατιστικών μονάδων (NUTS). Στο: http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32003R1059&from=EL
  11. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 11/2008 ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ της 8ης Ιανουαρίου 2008 σχετικά με την εφαρμογήτου κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1059/2003 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη θέσπιση μιας κοινής ονοματολογίας των εδαφικών στατιστικών μονάδων (NUTS) όσον αφορά τη διαβίβαση των χρονοσειρών για τη νέα περιφερειακή κατανομή. Στο: http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32008R0011&from=EL
  12. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΕ) αριθ. 1319/2013 ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ της 9ης Δεκεμβρίου 2013 για την τροποποίηση παραρτημάτων του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1059/2003 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη θέσπιση μιας κοινής ονοματολογίας των εδαφικών στατιστικών μονάδων (NUTS). Στο: http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32013R1319&from=EL
  13. Κανονισμός (ΕΕ) 2016/2066 της Επιτροπής της 21ης Νοεμβρίου 2016. Στο: http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/HTML/?uri=CELEX:32016R2066&from=EN

Άδεια Creative Commons
Αυτό το εργασία χορηγείται με άδεια Creative Commons Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 4.0 Διεθνές .

This entry was posted in Δημογραφία. Bookmark the permalink.

Leave a comment